Twee boecken vande stantvasticheyt

Regelnummers proza verbergen

9Het XVII. Capittel.

10Ghekomen tot die Nootsaeckelijckheit, uyt het 11Fatum spruytende. Voor d'eerste beweesen dat-12 ter dat sy. Dat van dien tusschen de Ghemeynte 13ende de Wijsen een overeenstemminghe is ghe-14weest, hoe wel twist in eenighe deelen. Ende 15hoe menigherley het selve van oudts gheacht sy 16 gheweest.

17Langius dit gheseyt hebbende, heeft my bynae doen 18weenen, in soo claeren licht docht my dat ick aensach 19 dit ghecspel der menschelijcker dinghen. Ende met luy-20der stemmen riep' ick: ‘Och wat sijn wij selfs, oft alle 21dese dinghen daer wy om arbeyden? ende, gelijckerwijs 22hier voortijts den Poët Pindarus heeft gesongen, Wat ^49,22.23is yemandt? wat is niemandt? den mensch is eenen 24droom, iae maer een schaduwe van dien.’ - Langius 25wederom tot my: ‘Maer ghy, jonghman, sprack hy, en 26wilt dese dinghen niet alleenlijcken aensien, maer hebt 27 daer van een afsien; ende druct de Standtvasticheyt in 28u herte, uyt dese onstantvastige ende wanckelbare licht-29veerdicheyt van alle dinghen. Ick segghe onstantvasti-30ghe, naer onsen sin ende meyninghe; want ist dat ghy 31op Godt let ende sijne goddelijcke voorsichticheyt, soo 32loopen alle dinghen met een vaste ende onberoerlijcke 33orden. Want nu, laetende de sweerden varen, kome ick

49,22. Pindarus: Pythica, VIII, 96-97.

[p. 50]

1tot den gheschut, ende sal uwen weedom met geen 2pijlen oft lancien bevechten, maer bestormen met kor-3 tauwen. Ick sal u wel vastelijcken ende vromelijcken 4voorschieten de Verordeninge Godts, de welcke gheen 5menschelijcke macht en sal te niet doen, oft gheen ver-6nuft ontspringen. Ende al is dit oirt slibberich ende 7licht om vallen, ick sal nochtans daer in treden; maer 8voorsichtichlijcken, properlijcken, ende, somen seyt, 9voetken voor voetken. Ten eersten, Lipsi, ick en denck 10 niet dat ghy oft yemandt (by wat tijden dattet gheweest 11sy) oyt ghetwijfelt heeft, datter eenighe Godts ordinan-12tie sy (diemen Fatum noempt) in alle dingen.’ - Ick 13hier tusschen sprekende: ‘Vergevet my, Langi, seyde 14ick, ist dat ick u een weynich ophoude in desen loop. 15Worpt ghy my voor dese Fata? Dit is eenen slappen 16scheut, ende uyt die Stoische scholen sonder treffen 17gheschoten. Ick segghe u vryelijck: ick verachte de selve 18Fata, met de Parcas, ende soude (ghelijck Plautus seyt) ^{50,18. 50,18.}19alle dit oudtwijven ghespuys met eenen aesem wech 20blasen, als stof voor den windt.’ - Langius, met een 21straf, iae dreygende ghesicht, seyde tot my: ‘Verwaent 22en ombedachte mensch! bespot ghy dit besluyt Godts, 23oft neemt ghijt wech? Ghy en kondt; ten sy dat ghy, 24met eenen, Godts cracht ende macht geheelijck be-25neempt. Want ist datter eenen Godt is, isser oock 26voorsichticheyt; isser die, soo isser de bevestinghe ende 27de verordeninghe van alle dinghen; isser dit, soo isser 28oock een vaste ende ghewisse nootsakelijcheyt van ghe-29 schiedenissen. Hoe ontsprinckt ghy desen slach? Met 30wat bijle houdt ghy in stucken dese ketene? Want wy 31en konnen Godt ende dien Eewighen geest anders niet 32verstaen oft bedencken, dan datter oock een eewige 33Wijsheyt ende Voorsichticheydt in hem sy, ende hou-34den den selven vast, bestendich, onveranderlijck, altijt 35één ende hem selfs ghelijck, niet buyghende, niet ver-36anderende in t'ghene hy eens ghewilt oft voorsien 37 heeft. Wel te recht schrijft Homerus den Poët: ^50,37.

D'eewichs Godts ghepeys en verkeert ter gheender reys.

50,18. Parcas: de Schikgodinnen, die den draad van 's mensen leven sponnen.

50,18. Plautus: Miles Gloriosus, 17-18.

50,37. Homerus: Odyssea, III, 147.

[p. 51]

1D'welck ist dat ghy belijdt warachtich te sijn (soo ghy 2wel belijden moet, ten sy dat ghy alle redelijckheyt ende 3 verstandt te buyten wilt gaen), belijdt dan oock daer 4beneffens, dat alle Godts voorghenomene veroordenin-5ghen van eewicheyt tot eewicheyt standtvastich, onver-6anderlijck ende onwanckelbaer sijn. Maer daer uut 7compt voorts dese Nootsakelijckheyt ende het Fatum oft 8Besluyt, daer ghy mede spot; d'welck soo blijckelijcke 9en onwederleggelijcke waerheyt is, datter onder allen 10volcken gheen ouder oft meer aenghenomen saecke en 11is; ende alle die ghene, die t'licht oft kennisse van Godt 12ende van sijne voorsichticheyt omschenen is, dese oock 13eenich licht van Fatum. Alsoo dat schijnt, dat die selve 14eerste suyver straelkens, die den mensche tot de ken-15nisse Godts gheleydt hebben, hen oock als een licht 16sijn gheweest tot dit besluyt. Hoort ende siet Homerum, 17den eersten ende wijsten van alle Poeten: ick wil be-18schaemt sijn, indien sijn goddelijcke Poesie eenighe 19andere baen meer betreden en ingeplant heeft als dese 20 Fatale. Ende en sijn hier inne d'andere gheslachten der 21Poeten niet afgheweken van hennen vaeder. Siet Euri-22pidem, Sophoclem, Pindarum, ende onsen Virgilium. 23Roept ghy my oock tot de Historieschrijvers? sy schrij-24ven dus eendrachtelijck: dat dat oft dat deur besluyt 25Godts ghebeurt sy, dat sulck rijck door het Fatum 26t'onder ghekomen en vergaen, een ander opghekomen 27en bestendicht sy. Roept ghy my tot die Philosoophen, 28 die meer sorghe ghedraeghen hebben om de Waerheyt 29in t'licht te brenghen ende staende te houden teghen de 30Ghemeynte? Maer die, al ist dat sy in veel andere 31saecken twistich sijn gheweest uyt eenen quaeden lust 32om kyven, nochtans is te verwonderen hoe zeer een-33drachtich sy al t'saemen sijn geweest in t'beghinsel 34 deses wechs, leyende tot het besluyt. Ick segghe 35beghinsel; want ick en ontkenne niet, oft den selven wech 36en sy stracx verdeelt in meer syweghen. Alle de welcke 37ick my laet beduncken te konnen gebrengen tot desen 38Vierspronck, als t'Fatum der Sterrekijckers. t'Natuer-^51,38.39lijck, t'Geweldich, ende het Waerachtich; de welcke ick 40kortelinghe sal uytleggen, ende als den voet op

51,38. t'Fatum der Sterrekijckers…: ‘Fatum Mathematicum, Naturale, Violentum, Verum’.

[p. 52]

1elcken wech stellende: want hier inne ghemeynlijck 2gedoolt en gewert wort.