Twee boecken vande stantvasticheyt

Regelnummers proza verbergen

3Het XIII. Capittel.

4De beletselen wech ghenomen, ghecomen met 5 ernst om te vercleynen oft wech te nemen de 6Gemeyne quaden. Dese met vier bysondere 7argumenten van my aen te vechten en te ver-8winnen. Ende ten voorsten hier gheseyt vande 9 Voorsienicheyt; de selve bewesen in ende boven 10alle menschelijcke dinghen te sijn.

11Maer ick come ten laetsten vande schermutsinghe tot 12eenen oprechten ende dapperen strijdt, ende, verlatende 13 dese lichte pylen ende t'speelgheweer, sal u met scherpe 14ende behoorlijcke wapenen bevechten. Mijn crijchsvolck 15ende hercrachten sal ick onder hen vendelen met oorden 16te bane brenghen, ende in vier hoopen verdeelen. Ten 17eersten sal ick betoonen, dat ons van Godt alle dese 18ghemeyne plaghen ghesonden worden en hercomen; Ten 19tweeden, dat sy ons noodich sijn ende fatal; Ten derden, 20dat sy ons nut ende profytelijcken sijn; Ten laetsten, noch 21swaer, noch nieuw. Ende ist dat desen hoop volcx ter 22 sijnder plaetsen bequamelijcken aenvecht ende verweret, 23sal my dan u Droefheyts leger noch derven wederstaen 24oft d'aensicht toonen? neen hy, voorwaer: ick heb ghe-25wonnen. Ende met dese hope, laet ter goeder uren steken 26die trompetten. Aenghesien dan, Lipsi, dat alle affectien 27(die welcke verscheydelijcken des menschen leven over 28comen, ende t'selfste beroeren) van eenen sinloosen sin ^38,28.29comen, soo is (naer mijn goetduncken) den Weedom 30bysonder sulcx die voor het gemeyn beste wordt aen-31ghenomen. Want daer alle andere affectien hebben 32eenich eynde, ende ghelijck eenen doel waer naer sy 33strecken en schieten (gelijckerwijs een vryer t'becomen, 34een vergramde t'wreecken, een gierigher t'vergaren, 35ende soo in andere), en sult ghy niet vinden dat hier yet 36anders voorgestelt is dan hy hem selven. Maer op dat

38,28. van eenen sinloosen sin: ‘a dementi mente’.

[p. 39]

1ick met mijn reden niet te wijt noch te vry en loope, 2maer, den toom tot my treckende, blyve in dit parck: 3 siet, ghy beweent (soo ghy seght) u ondergaende vader-4lant. Maer seght my toch, tot wat eynde? oft wat ver-5hoopt oft voorsiet ghy daer in? Ist om eenighe gheval-6len sake op te richten? dat den val dreycht, t'onder-7schoren? oft om door u droefheyt de verderffenisse, die 8uwen vaderlande is nakende, te verdryven? Niet van 9desen: t'is alleen om dat ghy soudt moghen door ghe-10 woonten seggen, ick ben bedroeft; ende voorts is desen 11rouw ydel ende vruchteloos. Want hy is van een sake, 12die geleden is; de welcke te hermaken ende te hernemen 13men placht te seggen Godt selve te sijn onmoghelijck. 14Ende och, oft ydel alleen? maer, dat meer is, hy is 15ongoddelijck, ist dat ghijt weecht met een bilancie des 16rechten oordeels. Ghy weet wel, datter eenen eewighen 17 Geest ende verstant is, dat wy Godt heeten; die daer 18 d'onverganckelijcke rondicheyt des Hemels, den onghe-19lijcken loop der sterren, de menighe veranderinge der 20elementen, ende alle dinghen hier boven ende beneden 21maticht, heerscht ende stuert. Wat meynt ghy: dat 22eenich gheval oft de fortuyne in dit alderhoochste 23lichaem des werelts de heerschappije heeft? dat de 24 menschelijcke dinghen lichtveerdelijcken ende onbedach-25telijcken herwaerts ende derwaerts ghedreven, verdrayt 26ende verandert worden? Ick weet wel, dat ghy dat niet 27en meynt, ende oock niemant die niet alleen eenighe 28wijsheyt, maer eenich verstant heeft. Tis de nature, de 29nature die hier spreeckt; ende werwaerts ghy d'ooghen 30oft t'ghemoet slaet, soo roepen ende spreken claerlijcken 31alle sterffelijcke ende onsterffelijcke, hooghe ende 32 leeghe, ghevoelende ende onvoelende dinghen, datter 33yet hier boven ons is, het welcke alle dese wonderlijcke, 34groote ende menichvuldighe dingen gheschapen ende 35ghemaect heeft, ende t'selve schepsel en maecksel oock 36regeert ende onderhout. Het welcke is Godt; wiens al-37derhoochste ende volmaeckste nature niet meer eygen 38en is, dan te willen ende te moghen voor sijn werck 39 sorghe draghen en t'selve behoeden. En waerom en 40soude hy toch niet willen? hy is de beste. Waerom en

[p. 40]

1soude hijt niet moghen? hy is toch die machtichste. Jae 2het schilt soo verre datter eenige cracht oft macht soude 3wesen boven hem, datter gheen en is dan van hem. Noch ^40,3.4en wort door die grootheyt ende verscheydenheyt aller 5deser dinghen niet verhindert oft belet. Want dat 6eewich licht spreyt, al om ende om, sijn stralen uut, 7 ende met éénen slach oft (om soo te segghen) met éénen 8ooghenblick soo doordringhet ende doorgrondet alle 9plaetsen ende diepten des hemels, der aerden, ende 10 afgronden der zee. Ende dese Godtheyt die en regeert 11niet alleen alles, maer sy isser selfs by, iae in. Wat sijn 12wy toch verwondert? Hoe menich deel des werelts door-13siet ende verlicht t'seffens dese sonne? hoe menige 14dingen begrijpt ende omvanght ons verstant met één 15ghedacht ende ghepeys? Ende o wy dwase menschen! 16dencken wy niet, dat veel méér inghesien ende begrepen 17mach worden vanden genen, die dese selfste sonne ende 18dit selfste verstant gheschapen ende ghemaeckt heeft? 19 Aristoteles spreect seer fray, iae Goddelijcken daer van ^40,19.20(hoe wel dat hy geen groote kennisse vande Godtheyt 21en hadde), aldus: Godt is in dese werelt het ghene dat 22den stierman in t'schip, den wagheman op synen wa-23ghen, den speelman aen den danse, de wet in een stadt, 24den veltheer inden legher is. Alleenlijcken isser dit 25onderscheyt, dat alle dese hen regeringhe swaer, moye-26lijck en lastich valt, maer Godt doeghet ende volbren-27ghet al sonder moeyte, arbeyt, vry ende los van alle 28lichamelijcke pyne. Derhalven, o Lipsi, is, ende heeft 29gheweest, ende sal eewelijcken in Godt wesen, dese 30wackere ende onverganckelijcke sorge (maer nochtans 31een ombesorchde sorghe), met de welcke hy alle din-32ghen insiet, bycomt ende doorkent; ende, doorkent 33hebbende, onderhout ende stuert die met een onberoer-34lijcke ende onwanckelbare oordeningh, ons onbekent 35sijnde. Dat is het ghene, dat ick hier noeme te wesen 36de Voorsienicheyt; over de welcke yemant mocht wel 37door een swackheyt claghen, maer niemant ondersoe-38cken, dan de ghene die, den beesten ghelijckende, heel 39ende al sijn ooren ende verstant teghen den roep der 40Naturen ghestopt heeft.

40,3. Noch en wort: ttz. ‘Noch hy en wort’.

40,19. Aristoteles: geciteerd bij Stobaeus, Eclogae, I, 1, 36.