Twee boecken vande stantvasticheyt

Regelnummers proza verbergen

[p. 31]

1Het XI. Capittel.

2Die te seer groote Adfectie tot het vaderlandt 3wederleyt; de welcke, gelijck hier bewesen, een 4 Landtsliefde valschelijck gheheeten wordt. Item 5van waer den oorspronck der selver comt; ende 6wat eyghentlijcken ende warachtelijcken het 7Vaderlandt is.

8Op dese woorden Langius al grenikende my antwoor-9de: ‘Jonckman, ghy hebt een wonderlijcke Lants-liefde, 10ende ick meyne dat den broeder van M. Antoninus in 11t'perijckel staet van synen bynaem te verliesen ^(a). 12Maer het comt wel ter slach, dat dese affectie haer hier 13soo bloot gheeft, ende uut sijn geleder comt gheloopen, 14 de welcke ick voor my ghenomen hadde aen te rennen, 15ende met een lichte lancie te doorsteken. Ick sal haer 16voor al dat frayste cleet (daer sy haer qualijck ende 17t'onrechte mede verciert) gaen uut trecken ende ont-18rooven. Dese liefde tot den vaderlande wort ghemeyne-19lijcken gheheeten in t'Latijn Pietas, oft Godtvruch-20ticheyt ^(b); het welcke ick belyde boven mijn verstant, 21ende by my niet wel verdrachelijck te sijn. Want hoe 22sout toch een Godtvruchticheyt wesen? de welcke ick 23weet te sijn een uutnemende deucht, ende eyghentlijcken 24 niet anders dan de wettelijcke eere ende liefde diemen 25 Godt ende sijn Ouders schuldich is. Hoe comt toch het 26 vaderlandt hier tusschen beyden ^(c)? ‘Jae, segghen sy, 27om dat sy oock d'alderheylichste ende d'outste moeder 28is.’ O onbescheyde menschen! en die de redelijckheyt 29niet alléén te cort en doet, maer de nature selfs! Is 30t'vaderlant de moeder? waerom toch? oft in wat ma-31nieren? Ick ben in dit stuck heel blindt; ende ghy,

(a) Om dat men dien den Liefhebber hiet.

(b) Dit deel van t'Capittel is meest ghegront op het Latijn, ende daer toe by den Leser te trecken.

(c) Want sy maken dry distinctien der Godtvruchtichheydt: tot Godt, tot t'Vaderlant, ende tot syne Ouders.

[p. 32]

1Lipsi, ist dat ghy scherpsieniger sijt, wilt mijn doncker-2heydt verlichten. Daerom, om dattet u ontfanghen heeft? 3 het scheen dat ghy te voren dat segghen woudt: dat 4selfste doet oock eenen weerdt, oft herbergier. Hevet u 5gevoet? het selfste heeft u voedster oock wel ghedaen. 6Hevet u onderhouden? de beesten, boomen, vruchten 7doen dagelijcx sulcx, ende ondere die groote lichamen, 8niet ghemeyns met d'aerde hebbende, den Hemel, de 9Locht, d'Water. Ende om cort te maken, trect elders, 10ende alle andere aerde sal u van ghelijcke doen. Dit sijn 11voorwaer al ydele woorden ende sonder slot, daer ghy ^32,11.12anders niet en sout connen uut ghetrecken dan een slecht 13ende onnut sap der Opinien. Onse ouders sijn alleen de 14ghene die ons ghevoet, ghewonnen ende ghedraghen 15 hebben, van wiens saet, bloet ende vleesch wy oock saet, 16bloet ende vleesch sijn; ende isser yet van alle dese 17dinghen die welcke den vaderlanden by eenighe ghe-18lijckenisse toecomen, ick ben te vreden dat ick gheacht 19sy, dese Godtvruchticheyt te bevechten met plompe 20wapenen. ‘Hoe? (moghet ghy segghen), veel gheleerde 21ende achtbare mannen hebben sulcx nochtans te veel 22 plaetsen ghesproken!’ Ick belydet; maer sy hebben 23daer in gevolcht die ghemeyn maniere van spreken, niet 24die waerheyt. Die welcke in dien ghy plaetse geeft, ghy 25sult dien heylighen ende hoochweerdigen naem Godt 26ende (believet u) u ouders laten, ende sult dese affectie 27(oock binnen haer palen blyvende) te vreden heeten te 28wesen met den eerlijcken tytel der Liefden. Maer dus 29verre vanden naem alleenlijcken; laet ons liever de sake 30in haer selfs insien. De welcke ick gheensins gheheelijck 31wech neme, maer besnyde ende besnoye die selve als 32met een scheer-mes der rechter Redelijckheyts. Want 33ghelijckerwijs den wijngaert hem te seer uutspreyt, hy 34en sy gesneden, soo oock dese affectien, die op ghebla-35sen ende gedreven worden door den wint ende Waen 36der gemeynten. Nochtans belyde ick geerne, Lipsi, 37(want ick ben soo seer van alle menscheyt ende borger-38 schap niet vervremt), dat een yeghelijcken van ons 39eenighen treck ende liefde draecht tot dit cleyn vader-40lant; maer de saecken ende oorspronck van dien en sijn

32,11. sonder slot: onsamenhangend.

[p. 33]

1u, alsoo ick bemercke, niet wel bekent. Ghy acht die te 2wesen vander naturen; maer sy sijn voorwaer door ghe-3woonte ende instellinghe. Want nae dat de menschen 4ghedreven sijn gheweest uut dat rouw ende woest leven 5van de dorpen ende ackers nae de steden, ende begonst 6 hebben huysen ende vesten te bouwen, vergaderinghen 7te maken, ende met een ghemeyn accoordt malcanderen 8ghewelt te doen oft keeren, soo isser nootelijcken onder 9henlieden een maetschappye ende gemeynschap opghe-10resen van veel dingen. Sy hebben sommige landen ende 11palen onder hen ghemeyn ghehadt, hen gemeyn-kercken, 12 merckten, schat-cameren, vierschalen, ende, dat den 13meesten bandt is, hen ceremonien, wetten, ende rechten. 14Welcke dinghen allegader onse giericheyt (die oock niet 15heel en al verdoolt en is gheweest) soo begonst heeft 16te beminnen ende beneersten als haer eyghen. Want 17sekerlijck elcken borgher daer recht toe heeft; ende daer 18en is gheen onderscheyt tusschen die ende die eyghen 19 besittingen, dan dat sy éénen alleen niet toe en comen. 20Dese ghemeynschap heeft voorts gebracht een forme 21ende ghedaente van eenen nieuwen staet, de welcke wy 22de Republicque oft t'Ghemeyn beste, ende oock eygent-23lijcken het Vaderlant noemen en nemen. Ende als de ^33,23.24menschen in t'selfste begonsten te verstaen, hoe veel 25datter aen ghelegen was tot het welvaren van een 26yeghelijcken, soo sijnder oock wetten ghestelt om dat te 27voorderen ende beschermen, oft ommers daer is een oudt 28 hercomen af ghesproten, cracht hebbende van wetten. 29Daer van ist, dat wy verblijdt worden alst die selve wel 30gaet, bedroeft qualijck gaende; want metter daet sijn 31ons eyghen goeden behouden, t'gemeyne besten behou-32den, ende verloren, dàt verloren. Daer van ist, dat wy 33eenen treck ende liefde tot t'selfste hebben; de welcke 34ons ouders altijt vermeerdert hebben om den ghemeynen ^33,34. 35oorbaer, soo wel met raedt als met daet den vaderlande 36een hoocheyt ende Maiesteyt by brengende; waer henen 37dat ons oock een verborghene voorsichticheyt Godts is 38treckende. Soo comt dan dese affectie (naer mijn oor-39deel) door insettinghe. Quaem sy vander naturen, soo 40 ghy voorsteldet, hoe comet dan dat sy by ende in een

33,23. het Vaderlant noemen en nemen: het vaderland noemen en als dusdanig aanvaarden. De woordspeling komt niet voor in het Latijn.

33,34. ons ouders: ‘maiores’: onze voorouders.

[p. 34]

1 yegelijcken niet al even ghelijck, ende met eender maten 2gestort en is? dat d'Edele ende Rijcke hen vaderlandt 3liever hebben ende meer versorghen dan gemeyn ende 4arme lieden? die doorgaens meer besorcht sijn voor 5t'gene dat hun aengaet, dan voor het ghemeyn; het 6welck nochtans seker is dat ànders ghebuert in alle 7affectien die door het crachtich bevel der naturen ge-8 dreven sijn. Ten anderen, wat redenen sult ghy by bren-9ghen, dat so cleyne lichte sake so haestelijcken dese 10liefde vermindert oft wech neemt? Siet dien door liefde, 11desen door toorne, een ander door versmaetheyt hem 12vaderlandt verlaten, ende hoe veel, huydens-daechs, 13door die heylighe Giericheyt? Hoe veel Italianen heb-^34,13.14ben Italien, de Coninginne alder landen, verlaten, ende 15sijn in Vranckrijck, Duytschlandt, iae in Moscovien 16gaen woonen, alleen om t'profijt ende t'ghewins wille? 17 Hoe menich duysent Spaignaerden treckt de ghelt-18giericheyt oft staet-giericheyt alle iaren in verre landen, 19ende onder een ander Sonne? Waer uut dat vastelijck 20ende crachtelijck bewesen wort, alle desen bandt, den 21welcken soo haest ende lichtveerdichlijcken door eenighe 22begheerlijckheyt ghebroken ende ontbonden wort, uut-23wendich ende vanden Waen te wesen. Ghy sijt oock 24heel ende al verdoelt, Lipsi, als ghy het vaderlandt soo 25bepaelt. Ghy verbindt dat aen dit stucxken landts onser 26geboorten, dat wy betreden ende bewandelt hebben, 27ende wat ghy meer met een ydel geluyt in d'ooren doet 28klincken. Ghy wilt (maer te vergheefs) van daer halen 29d'oorsaken van dese liefde, die wy tot t'vaderlant dra-30gen. Want ist datmen ons gheboortichlandt alléén sulcx 31soude noemen, soo waer Bruessel alleen mijn vaderlandt, ^34,31.32Overyssche het uwe, yemant anders eenige schuere oft ^34,32.33hutte, iae de menighen oock gheen hutte, maer t'woudt 34oft t'bloote veldt. Soude dan mijn liefde ende sorghe 35tusschen dese enghe palen besloten wesen? soude ick 36die hoeve oft dat huis alléén omvanghen ende bescher-37men voor mijn vaderlant? Hier siet ghy u slechticheyt, 38ende hoe gheluckich die landt ende boschluyden souden 39sijn (volgende u seggen), wiens gheboor-plaetse altijt 40groyende ende bloyende, ende by nae ghestelt uut alle

34,13. die heylighe Giericheyt: ‘Lucrius ille deus’: de god die aanzet tot winstbejag.

34,31. Bruessel alleen mijn vaderlandt: volgens andere tijdgenoten was Langius te Gent of te Brugge geboren; in werkelijkheid was hij afkomstig van Berquiny, nabij Kassel (cfr. ROULEZ, B.N., T. V, col. 310-311).

34,32. Overyssche het uwe: cfr. Inleiding, p. VII.

[p. 35]

1perijckel van neerlaghe oft verganckelijckheyt is. Maar 2neen, voorwaer neen, dat en is t'vaderlant niet, maer 3(soo ick gheseyt hebbe) eenen eenighen staet die, als 4een ghemeyn schip, onder éénen Coninck oft één Wet 5is. Den welcken wilt ghy dat alle borghers te recht 6beminnen? ick salt u belyden. Beschermen? ick salt be-7kennen. Daer voor sterven? ick salt toe laten; maer niet 8 oock datmen ligghe, cryte, huyle.

T'is eerlijck, loflijck, en den Borgheren seer soet,
Voor t'vaderlandt te sterven ende storten sijn bloet,

11heeft hier voortijts den Poët geseyt, met een wel ghe-^35,11. 12vallen en behaghen van al de toehoorders; maer sterven 13seyt hy, niet cryten. Want wy moeten in dier voeghen 14vrome borghers sijn, dat wy mede vrome mannen bly-15ven; de welcke wy laten te sijn, ons tot karmen en 16 klaghen ghevende als kinderen en vrouwen. Ten 17laetsten, Lipsi, soo plante ick in u dit hoochweerdich 18ende verborghen: ist dat ghy den heelen mensche 19insiet, alle dese vaderlanden ydel ende valsch te wesen, 20ende datter wel eenich mach den lichame toegherekent 21worden, maer der sielen gheene; die, af ghedaelt 22 wesende van dat opperste huys, heeft alle dit aertrijck 23als een bewaernisse ende kercker. Maer den hemel is 24haer oprecht ende waerachtich vaderlandt; naer den 25welcken laet ons haecken, op dat wy uuter herten met 26Anaxagora dit sotte volck moghen beantwoorden, die ^35,26.27vraghen: Draecht ghy geen sorghe voor u vaderlandt?, 28Jae ick, voor dàt vaderlandt, ende heffen het herte ende 29den vingher op nae den hemel.’

35,11. den Poët: Horatius, Oden, III, 2, 13.

35,26. met Anaxagora: cfr. Diogenes Laërtius, Levens der Wijsgeren, II, 3, 7.