Twee boecken vande stantvasticheyt

Regelnummers proza verbergen

[p. 1]

Twee boecken vande stantvasticheyt

Eerst int Latijn gheschreven door I. LIPSIUS;
Ende nu overgheset inde Nederlantsche taele door I. MOURENTORF.
 
t'Antwerpen,
BY CHRISTOFFEL PLANTYN
M. D. LXXXIV.

[p. 3]

Brief vanden Autheur tot den Leser, inden welcken hy te kennen gheeft, tot wat eynde dat sijn schrijven streckende is.

1Ick weet wel, beminde Leser, aenghesien dat ick een 2nieuwe maniere van schrijven voor my genomen hebbe, 3 datter veel verscheyden ende nieuwe oordeelen van sul-4len ghegheven worden, t'sy vande ghene die verwondert 5sullen wesen, dat ick hier nu wijsheyt voor handen 6hebbe, dien sy meynden met andere lustigher studien 7besich te wesen, oft oock van andere die voor heel 8slecht ende licht sullen achten allen den arbeyt, diemen 9 hier in soude moghen doen, naer t'ghene dat d'oude 10schrijvers over menighe tyden daer in hebben gearbeyt. 11Dat ick dese beyde een corte antwoorde gheve, is my, 12iae u mede aen gheleghen. My dunckt, dat d'eerste hun 13selven te buyten gaen in twee seer verscheyden din-14ghen, als te weten in sorgheloosheyt ende sorchvul-15 dicheyt. In d'eene, dat sy hun laten voorstaen van selfs 16te behooren t'ondersoecken wat een ander doet oft in 17studien voor heeft; ende in d'ander, dat sy nochtans 18seer onvoorsichtelijcken ende slappelijcken daer van on-19dersoecken. Maer op dat ick my selven hun eens opene 20ende bloot verthoone, so segghe ick dat het geberchte 21ende die fonteynen der lieflycken Musen my noyt so 22heel en hebben bevanghen ende verbonden, oft ick en 23 hebbe myn ooghen ende ghepeys oock wel tot die tref-24felijcke Goddinne (ick meyn tot die Philosophie) ge-25slaghen. Want my die van Jonckx kindts af so aenghe-26staen heeft, dattet scheen dat ick in myn ieughdighe 27hitte verliep met te groote viericheyt, ende door eenen 28toom ende verbot daer van ghehouden ende ghedwon-29 ghen moest worden. Myn meesters die ick te Cuellen ^3,29.

3,29. te Cuellen: nl. in het Jezuïetencollege (cfr. Inleiding, pp. VII-VIII).

[p. 4]

1alsdoen gehadt hebbe, die wetent dat my alle sulcke 2 boecken schier met ghewelt uut den handen sijn ghe-3nomen, ende alle myn schriften, die ick met grooten 4arbeyt by een geraept hadde uut het binnenste merch 5der schryvers. Nochtans en ben ick voorwaer daerom 6niet verandert, maer heb den heelen loop mynder studien 7(ist niet te recht ghewest, immers met eenighen keer ^4,7.8ende wendinghe) gestreckt tot dese mate der Wijsheyt. 9Ick en heb oock daer in dien wech niet ghevolcht, die 10 ick sie dat onse ghemeyne Philosophanten doen; die 11welcke, hun qualijcken begeven hebbende tot die has-12pelinghen ende stricken der listiger disputatien ende 13questien, niet anders en doen dan die met eenen fijnen 14draet te weven ende te herweven. Sij blijven lettende op 15de woorden, ende hoe sy elck d'een d'ander daer in 16vatten sullen: blijvende voorts hun heel leven inden 17 inganc ende deure der Philosophie, sonder in haer 18kamere oft secreet cabinet oyt te comen. Sy en dient 19huer maer tot genuchte, ende niet tot hulpe; ende dat 20alderbeste instrument des levens verdrayen sy tot een 21guychelspel. Wie isser van hun, die eens vraecht hoe 22wy ons behooren te houden? wie isser die spreeckt van 23onse affectien te bedwingen? wie van een maet oft 24 reghel te stellen op onse vreese ende hope? Jae, sy laten 25hun duncken dat dit totter Wijsheyt niet en dient oft 26behoort, ende dat die niet met allen oft seer luttel nuts ^4,26.27doen, die hun tot sulcx begheven. Ist dat ghy oock aen-28siet wat leven datse leyden, ende wat verstandt dat sy 29ghebruycken, ghy en sult onder t'ghemeyn volck niet so 30 leelycx oft sots vinden dien aengaende. Ghelyckerwijs 31den wijn (den welcken den ghesondtsten dranck is 32diemen soude moghen hebben) voor sommighe tot een 33fenijn is, soo is voor dese de Philosophie, diese mis-34bruycken. Maer ick ben van eenen anderen sin, ende 35 hebbe altijt ghesocht mijn schip te keeren vande oneffene 36plaeten ende plaetsen der arguatien, ende mijn heele 37volle vaert te nemen tot die eenighe haven des Gherust-38heyts des gheests, ende hebbe wel ghewilt, dat dese 39mijne boecken daer van d'eerste ende de onbedrieghe-40lijcke proeve souden wesen. Maer, segghen andere, die

4,7. ist niet te recht ghewest…: zo niet rechtstreeks, dan toch langs een omweg.

4,26. niet met allen: niet zoals iedereen.

[p. 5]

1oude schrijvers hebben hier van veel beter ende breeder 2gheschreven. Ick belijde, dat sy van sommighe dinghen 3dat wel hebben ghedaen; maer van àls, en stae ick niet 4toe. Waert dat ick yet, naer Seneca oft dien hoochweer-5digen Epictetus, schreve aengaende de manieren ende 6affectien, naer mijn selfs oordeel so soude ick wel stout 7ende onbeschaempt wesen; maer ist dat ick schrijve van 8t'ghene, daer sy oft niemant vande oude schrijvers (ick 9macht wel trouwelijcken segghen) aen gheraeckt en 10 hebben, wat verleet hun dat, oft wat hebben sy daer 11teghen te segghen? Ick heb ghesocht eenen troost te 12gheven teghen het ghemeyn quaet, dat ons soude mo-13ghen overcomen: wie hevet vóór my gedaen? Dat sy 14de materie, d'inventie ende d'ordene die ick ghehouden 15hebbe insien: sy sullen belijden datse van my komt; 16ende van d'uytspraeck (ist dat gheseyt mach worden) 17en hebben wy sulcken gebreck niet, dat wy die by andere 18 hoeven te gaen bedelen. Ten laetsten, ick begheer dat 19sy dít weten, dat ick veel ander schriften heb voor 20andere laten uutgaen, maer desen boeck besonderlijck 21voor my selven; ende dat die andere my moghen dienen 22tot een faem oft naem, dese helpen eenichsins totter 23salicheyt. Ende ick spreke ende roep hier nu oock met 24waerachtigher voos uut, t'ghene dat hier voortijdts een ^5,24.25ander opentlijcken ende seer scherpsinnichlijcken ghe- ^5,25.26roepen heeft: Luttel lesers sijn my haest ghenoech, één 27is my ghenoech, ghéén is my oock ghenoech. Ick be-28gheere alleenlijck, dat die ghene die dese nieuwe schrif-29ten souden moghen aentasten, dat sy een herte daer by 30 brenghen het welcke gheneycht sy om te leeren, ende 31oock om te vergheven, ist dat ick yewers mogelijcken 32(bysondere als ick die hooge plaetsen der voorsichticheyt, 33der rechtveerdicheyt ende der Veroordeninghen Godts ^5,33.34heb willen opclimmen) wat geslibbert mach hebben. 35Want voorwaer, hy en sal nerghens gheen arghelist oft 36hertneckicheyt bevinden, maer wel eenighe menschelijcke 37 cranckheyt ende blindtheyt. Ten laetsten, isser yemandt 38die my wat wil onderwijsen, ick sal betoonen dat nie-39mandt soo bereyt en sal wesen om my te vermaenen, 40als ick en sal om te veranderen. Voorwaer, ick en wil

5,24. met waerachtigher voos: ‘vera voce’: overeenkomstig de waarheid.

5,25. een ander: ‘quispiam’; Lipsius denkt niet aan een bepaald persoon, of herinnert zich niet van wie deze spreuk afkomstig is.

5,33. Veroordeninghen Godts: ‘Fatum’.

[p. 6]

1van d'andere ghebreken mijnder natueren niet spreken, 2maer boven al soo verwensche ende versaecke ick van 3haer de hertneckicheyt ende lust van twist oft twee-4dracht.

5Beminde Leser, vaert wel; het welck ick wensche, 6dat ghy eensdeels door desen Boeck moecht vercrijghen.

Leest en neempt vry dit inder handt;
Gheeft gheen oordeel sonder verstandt.

I.L.