Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890. Deel VI
(1995)–M.S.C. Bakker, E. Homburg, Dick van Lente, H.W. Lintsen, J.W. Schot, G.P.J. Verbong–
Auteursrechtelijk beschermdTechniek en samenleving
H.W. Lintsen (hoofdredacteur), M.S.C. Bakker, E. Homburg, D. van Lente, J.W. Schot en G.P.J. Verbong (reds.), Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890. Deel VI. Techniek en samenleving. Walburg Pers, Zutphen 1995
-
gebruikt exemplaar
exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: 1028 A 906
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890. Deel VI. Techniek en samenleving onder redactie van H.W. Lintsen (hoofdredacteur), M.S.C. Bakker, E. Homburg, D. van Lente, J.W. Schot en G.P.J. Verbong uit 1995. Het gehele werk bestaat uit zes delen.
redactionele ingrepen
In het origineel staan op een aantal plaatsen de bijschriften op een andere pagina dan de bijbehorende illustraties. In deze digitale editie zijn de bijschriften bij de betreffende illustraties geplaatst.
p. 224: nootverwijzingsnummer ‘21’ heeft geen bijbehorende noottekst. In deze digitale editie wordt het nootverwijzingsnummer in de lopende tekst gehandhaafd.
p. 237: nootverwijzingsnummer ‘55’ heeft geen bijbehorende noottekst. In deze digitale editie wordt het nootverwijzingsnummer in de lopende tekst gehandhaafd.
p. 282-301: de betreffende pagina's bevatten ‘noten en geraadpleegde archieven’. De noten hiervan zijn in de lopende tekst doorgevoerd. Een aantal pagina's komt hierdoor te vervallen.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (p. 6 en 324) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.
[pagina 1]
Geschiedenis van de techniek in Nederland
De wording van een moderne samenleving 1800-1890
DEEL VI
Techniek en samenleving
[pagina 2]
GESCHIEDENIS VAN DE TECHNIEK IN NEDERLAND
DE WORDING VAN EEN MODERNE SAMENLEVING 1800-1890
DEEL I
Techniek en modernisering
Landbouw en voeding
DEEL II
Gezondheid en openbare hygiëne
Waterstaat en infrastructuur
Papier, druk en communicatie
DEEL III
Textiel
Gas, licht en elektriciteit
Bouw
DEEL IV
Delfstoffen, machine- en scheepsbouw
Stoom
Chemie
Telegrafie en telefonie
DEEL V
Techniek, beroep en praktijk
DEEL VI
Techniek en samenleving
REDACTIE
prof. dr. ir. H.W. Lintsen, hoofdredacteur
dr. M.S.C. Bakker, dr. E. Homburg, dr. D. van Lente
dr. J.W. Schot, dr. ir. G.P.J. Verbong
[pagina 3]
GESCHIEDENIS VAN DE
TECHNIEK IN NEDERLAND
De wording van een moderne samenleving 1800-1890
DEEL VI
Techniek en samenleving
STICHTING HISTORIE DER TECHNIEK
WALBURG PERS
[pagina 4]
Deze uitgave kwam tot stand mede dankzij financiële steun van het Prins Bernhard Fonds en de Stichting voor Publieksvoorlichting over Wetenschap en Techniek (PWT).
Copyright samenstelling: © Stichting Historie der Techniek, 1995
Licentie voor deze uitgave: © Walburg Pers, 1995
Het auteursrecht op de afzonderlijke teksten berust bij de betreffende auteurs of rechthebbenden, p/a Walburg Pers, Zutphen
Verantwoording van de illustraties. Getracht is de rechthebbenden van de afbeeldingen te achterhalen. Zij die menen alsnog aanspraak te maken op zekere rechten, worden verzocht contact op te nemen met de Stichting Historie der Techniek.
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 juncto het besluit van 20 juni 1974, Stb. 351 zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.
Ontwerp omslag en band: Rob Buschman bNO
Druk: Walburg Druk
cip/isbn deel vi: 906011.901.0
cip/isbn deel i t/m vi: 906011.811.1
[pagina 5]
ORGANISATIE VAN HET OVERZICHTSWERK GESCHIEDENIS VAN DE TECHNIEK IN NEDERLAND. DE WORDING VAN EEN MODERNE SAMENLEVING 1800-1890
(December 1994)
Algemeen Bestuur
Dagelijks Bestuur
Ir. W.J. Wolff, voorzitter, Koninklijk Instituut van Ingenieurs; Dr. Ir. A.E. Pannenborg, vice-voorzitter, Koninklijk Instituut van Ingenieurs; Ir. H. Klaassen, secretaris/penningmeester, Koninklijk Instituut van Ingenieurs
Leden
Prof. Dr. H. Baudet, Technische Universiteit Delft; Ir. M.H. Blom-Fuhri Snethlage, KIvI; Prof. Dr. G. Dijkstra, Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging; Mr. M. Enschedé, Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen; Prof. Dr. E.J. Fischer, Nederlandsch Economisch-Historisch Archief; Drs. H.J. ter Heege, Technische Universiteit Eindhoven; G.L.J. Huyser, Nederlandse Vereniging voor Management NIVE; Prof. Dr. Ir. H.H. van den Kroonenberg, Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel; Dr. J.R. ter Molen, Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte; Prof. Dr. Ir. B.P.T. Veltman, Universiteit Twente; Ir. E. Warners, Afdeling voor Geschiedenis der Techniek, KIvI; B. van der Weg, Industriebond FNV; Prof. Ing. W. Zegveld, Nederlandse Ingenieursvereniging NIRIA
Comité van aanbeveling
Prof. Dr. H. Baudet; Prof. Dr. H.F. Cohen; Prof. Dr. J.A.A. van Doorn; Prof. Dr. H.J.F.M. van den Eerenbeemt; Prof. Dr. E.J. Fischer; Prof. Dr. P.W. Klein; Prof. Dr. P.M.M. Klep; Dr. A.L. van Schelven; Prof. Dr. H.A.M. Snelders; Prof. Dr. K.F.E. Veraghtert; Prof. Dr. H.H. Vleesenbeek; Prof. Dr. H. de Vries
Subsidiegevers onderzoek
Akzo Nobel NV; Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte; Ballast Nedam BV; Blijdenstein-Willink NV; Centraal Brouwerij Kantoor; Centre de Recherche en Histoire des Sciences et des Techniques, La Villette, Parijs; EnergieNed; Gamma Holding NV; Gastec NV; Van Heek Textiles BV; Hollandsche Beton Groep NV; Juulkesfonds; Koninklijke Boskalis Westminster NV; Koninklijke Nijverdal-Ten Cate NV; Koninklijke PTT-Nederland NV; Koninklijke Textielfabrieken J.A. Raymakers & Co BV; Koninklijk Verbond van Grafische Ondernemingen; Koninklijke Volker Stevin NV; Nationaal Instituut voor Scheepvaart en Scheepsbouw; NBM-Amstelland NV; NV DSM; NV Nederlandse Spoorwegen; NV Sep (Samenwerkende elektriciteits-produktiebedrijven); Philips Lighting Holding BV; Produktschap voor Zuivel; Rijkswaterstaat; Samenwerkingsorgaan Brabantse Universiteiten; Shell Nederland Chemie B.V.; Stichting COAB; Stichting De Noorderhagen; Stichting Reservefonds Textielresearch; Stichting Foundation Jordaan-Van Heek; Stichting voor Historische Wetenschappen (NWO); Stork NV; Textielgroep Twenthe NV; Van den Bergh en Jurgens BV; Vereniging FME; Vereniging Nederlandse Scheepsbouwindustrie; Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie; Vereniging van Nederlandse Papier- en Kartonfabrieken; Verolme Trust
Subisidiegevers uitgave overzichtswerk
Prins Bernhard Fonds; Stichting voor Publieksvoorlichting over Wetenschap en Techniek
Algemene steun
Koninklijk Instituut van Ingenieurs; Donateurs
Stuurgroep
Ir. W.J. Wolff, voorzitter; Prof. Dr. H. Baudet, sociaaleconomische geschiedenis; Prof. Dr. H.F. Cohen, geschiedenis van de techniek; Prof. Dr. J.A.A. van Doom, sociologie; Ir. A.G.A. Everts, mijnbouwkunde; Ir. H. Klaassen, werktuigbouwkunde; Prof. Ir. J.L. de Kroes M.Sc., elektrotechniek; D.C. Nas, techniek en arbeid; Prof. Ir. J. Oosterhoff, civiele techniek en bouwkunde; Dr. Ir. A.E. Pannenborg, technische natuurkunde; Ir. A.C. Sjoerdsma, toekomstverkenning van de techniek; Prof. Dr. H.A.M. Snelders, geschiedenis van de wetenschap, i.h.b. de chemie; Prof. Dr. Ir. A. Wegener Sleeswijk, geschiedenis van de techniek
Redactie
Prof. Dr. Ir. H.W. Lintsen, hoofdredacteur, Technische universiteiten Delft en Eindhoven; Dr. M.S.C. Bakker, Samenwerkingsorgaan Brabantse Universiteiten; Dr. E. Homburg, Rijksuniversiteit Limburg; Dr. D. van Lente, Erasmus Universiteit Rotterdam; Dr. J.W. Schot, Universiteit Twente; Dr. Ir. G.P.J. Verbong, Technische Universiteit Eindhoven en Stichting voor Historische Wetenschappen (NWO)
Beeldredactie
Dr. W.H.P.M. van Hooff; W.H. de Vries; Auteurs
Auteurs
Dr. M.S.C. Bakker; Drs. E. Berkers; Drs. A. Bosch; Drs. H. van Bruggen; Ir. N.J. Cuperus; Drs.Ing. G. Dil; Dr. Ir. J.M. Dirkzwager; Drs. B. Gales; Drs. A.N. Hesselmans; Dr. E. Homburg; Dr. W.H.P.M. van Hooff; Dr. E.S. Houwaart; Dr. G.B. Janssen; Drs. W.R.F. van Leeuwen; Dr. D. van Lente; Prof. Dr. Ir. H.W. Lintsen; Drs. P. Nijhof; Ir. P. van Overbeeke; Dr. H. Schippers; Dr. J.W. Schot; Dr. A.J. Veenendaal; Dr. G.P. van de Ven; Drs. N.H.W. Verbeek; Dr. Ir. G.P.J. Verbong; Dr. W. Verstegen; Ir. J.H. de Vlieger; Drs. W.O. de Wit; Prof. Dr. A. van der Woud; Prof. Dr. J.L. van Zanden; Dr. H. van Zon
Secretariaat
A. du Chatinier; M.H. Dekkers
[pagina 7]
Inhoudsopgave
TECHNIEK EN SAMENLEVING
| 13 | 1 | De Geest van Crystal Palace, M.S.C. Bakker |
| Een meervoudige werkelijkheid | ||
| Architectuur tussen techniek en symbool | ||
| Kunst en kunde | ||
| Tentoonstellingen voor de natie en de wereld | ||
| De Vooruitgang in cijfers en plannen | ||
| De Nederlandse geschiedenis in Crystal Palace | ||
| De Geest van Crystal Palace in de Nederlandse geschiedschrijving | ||
| Techniek en samenleving | ||
| 33 | 2 | Het verloren technisch paradijs, H.W. Lintsen |
| Een technisch paradijs | ||
| Stagnatie en verval | ||
| De verschuiving in de wereldeconomie | ||
| De techniek-fuik | ||
| Een nieuwe oriëntatie op wetenschap en techniek | ||
| Institutionele barrières | ||
| Transformatie | ||
| 51 | 3 | Een land zonder stoom, H.W. Lintsen |
| De kloof tussen België en Nederland | ||
| Intermezzo: De onverenigbare Nederlanden | ||
| De grondstoffensituatie | ||
| De machinebouw en de ijzerindustrie | ||
| De textiel | ||
| Stoom, een misleidende indicator | ||
| 69 | 4 | Beheerst innoveren, M.S.C. Bakker |
| Onduidelijk en onzeker | ||
| Langs wegen van geleidelijkheid | ||
| Boekhouden naar een nieuwe functie | ||
| Financiële en technische registratie | ||
| Boekhouding, registratie en de vennootschap | ||
| Beheerst innoveren | ||
[pagina 8]
| 91 | 5 | Overheid en techniek, M.S.C. Bakker |
| De Nederlandse overheid en nijverheidstechniek tot 1815 | ||
| Pruisen | ||
| Willem I en het Pruisische voorbeeld | ||
| Het Fonds voor de Nationale Nijverheid | ||
| Taken van de Administratie van Nationale | ||
| Nijverheid | ||
| De Nederlandse en Pruisische ervaring | ||
| Andere technische overheidstaken: de Stoomwet, de Marine en de Waterstaat | ||
| De toestand omstreeks 1840 | ||
| Voor en na 1848 | ||
| Technische dynamiek en regelgeving | ||
| Van adviseurs naar ingenieur-ministers: het ministerie van Waterstaat, Handel en Nijverheid | ||
| De moderne tijd | ||
| Epiloog | ||
| 139 | 6 | Techniek ter discussie, M.S.C. Bakker en E.A.M. Berkers |
| Harde acties en romantiek | ||
| Mechanisatie, fabriekswezen, annoede en de morele kant van arbeid | ||
| Zoeken naar tussenwegen | ||
| Het voorkomen van excessen | ||
| Het heil van de techniek | ||
| De zorg om de fabrieksarbeider: zedelijk bederf, discipline, gezondheid en veiligheid | ||
| Het ideaal van de kleine krachtbron | ||
| De herleving van het ambacht naast de grootindustrie | ||
| Vooruitgang en nieuwe tradities | ||
| De zuilen en de techniek | ||
| Techniek niet ter discussie | ||
| 191 | 7 | Een land met stoom, H.W. Lintsen |
| Wind, water, paarden, mensen en stoom | ||
| Stoom naar sector, regio en grootte | ||
| Produktiekosten | ||
| Produktietechniek | ||
| Produktie, markt en vraag | ||
| Ondernemersgedrag | ||
| Een land met stoom | ||
| 217 | 8 | Innoveren in Nederland, J.W. Schot |
| Historici over Nederlandse technische creativiteit | ||
| Enkele voorbeeldstudies | ||
| Een taxonomie van verklarende factoren | ||
| Techniek tussen vrijheid en gebondenheid | ||
| De komst van een nieuwe samenleving met licht | ||
| Vorming van niches | ||
| Niche stapeling | ||
| Verwachtingen, beloften en articulatieprocessen | ||
| Het quasi-evolutionaire patroon in technische ontwikkeling | ||
| Het Nederlandse innovatiepatroon | ||
| Epiloog: techniek en modernisering | ||
[pagina 9]
| 241 | 9 | Industrieel erfgoed in Nederland, P. Nijhof |
| Rokende schoorstenen | ||
| Begripsbepaling | ||
| Terreinafbakening | ||
| Betrokkenen en organisaties | ||
| Maatschappelijke inbedding | ||
| Projectbureau Industrieel Erfgoed (pie) | ||
| Inventarisatie en documentatie | ||
| Selectie en bescherming | ||
| Museaal behoud | ||
| Herbestemming | ||
| Bronnen | ||
| Slotbeschouwing | ||
| 255 | 10 | Techniekgeschiedenis in Nederland, H.W. Lintsen en E. Homburg |
| De internationale context | ||
| Een techniekgeschiedenis zonder instituties | ||
| Het ontstaan van de Nederlandse techniekgeschiedenis | ||
| Ingenieurs en de techniekgeschiedenis | ||
| Industriële archeologie en de techniekgeschiedenis | ||
| Techniekgeschiedenis aan de universiteiten | ||
| De Stichting Historie der Techniek | ||
| Tijdschriften | ||
| 267 | Bijlage | |
| 280 | Lijst van afkortingen | |
| 281 | Lijst van biografieën, tabellen, grafieken en kaarten | |
| 282 | Noten en geraadpleegde archieven | |
| 302 | Bibliografie | |
| 312 | Verantwoording van de afbeeldingen | |
| 314 | Register | |
| 321 | Over de auteurs | |
| 322 | Summary | |