Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890. Deel V

verantwoording

gebruikt exemplaar

exemplaar universiteitsbibliotheek Leiden, signatuur: 1028 A 905

 

algemene opmerkingen

Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890. Deel V. Techniek, beroep en praktijk onder redactie van H.W. Lintsen (hoofdredacteur), M.S.C. Bakker, E. Homburg, D. van Lente, J.W. Schot en G.P.J. Verbong uit 1994. Het gehele werk bestaat uit zes delen.

 

redactionele ingrepen

In het origineel staan op een aantal plaatsen de bijschriften op een andere pagina dan de bijbehorende illustraties. In deze digitale editie zijn de bijschriften bij de betreffende illustraties geplaatst.

p. 96: een gedeelte van de tekst is slecht leesbaar. In deze digitale editie is [...] geplaatsts.

p. 306-329: de ‘noten en geraadpleegde archieven’ op deze pagina's zijn in de lopende tekst doorgevoerd. Betreffende pagina's zijn daardoor komen te vervallen.

 

Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina (p. 6) is niet opgenomen in de lopende tekst.

 

[pagina 1]

Geschiedenis van de techniek in Nederland
De wording van een moderne samenleving 1800-1890

DEEL V

Techniek, beroep en praktijk

 

[pagina 2]

GESCHIEDENIS VAN DE

TECHNIEK IN NEDERLAND

De wording van een moderne samenleving 1800-1890

DEEL V

Techniek, beroep en praktijk

STICHTING HISTORIE DER TECHNIEK
WALBURG PERS

 

[pagina 3]

GESCHIEDENIS VAN DE TECHNIEK IN NEDERLAND
DE WORDING VAN EEN MODERNE SAMENLEVING 1800-1890

 

DEEL I

Techniek en modernisering
Landbouw en voeding

 

DEEL II

Gezondheid en openbare hygiëne
Waterstaat en infrastructuur
Papier, druk en communicatie

 

DEEL III

Textiel
Gas, licht en elektriciteit
Bouw

 

DEEL IV

Delfstoffen, machine- en scheepsbouw
Stoom
Chemie
Telegrafie en telefonie

 

DEEL V

Techniek, beroep en praktijk

 

DEEL VI

Techniek en samenleving

 

REDACTIE

prof. dr. ir. H.W. Lintsen, hoofdredacteur
dr. M.S.C. Bakker, dr. E. Homburg, dr. D. van Lente
dr. J.W. Schot, dr. ir. G.P.J. Verbong

 

[pagina 4]

ORGANISATIE VAN HET OVERZICHTSWERK

GESCHIEDENIS VAN DE TECHNIEK IN NEDERLAND DE WORDING VAN EEN MODERNE SAMENLEVING 1800-1890

(Januari 1994)

 

Algemeen Bestuur

 

Dagelijks Bestuur

Ir. W.J. Wolff, voorzitter, Koninklijk Instituut van Ingenieurs; Dr. Ir. A.E. Pannenborg, vice-voorzitter, Koninklijk Instituut van Ingenieurs; Ir. H. Klaassen, secretaris/penningmeester, Koninklijk Instituut van Ingenieurs

 

Leden

Prof. Dr. H. Baudet, Technische Universiteit Delft; Prof. Dr. G. Dijkstra, Koninklijke Nederlandse Chemische Vereniging; Mr. M. Enschedé, Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen; Prof. Dr. E.J. Fischer, Nederlandsch Economisch-Historisch Archief; Drs. H.J. ter Heege, Technische Universiteit Eindhoven; G.L.J. Huyser, Nederlandse Vereniging voor Management NIVE; Prof. Dr. Ir. H.H. van den Kroonenberg, Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel; Dr. J.R. ter Molen, Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte; Prof. Dr. Ir. B.P.T. Veltman, Universiteit Twente; Ir. E. Warners, Afdeling voor Geschiedenis der Techniek, KIvI; B. van der Weg, Industriebond FNV; Prof. Ing. W. Zegveld, Nederlandse Ingenieursvereniging NIRIA

 

Comité van aanbeveling

 

Prof. Dr. H. Baudet; Prof. Dr. H.F. Cohen; Prof. Dr. J.A.A. van Doorn; Prof. Dr. H.J.F.M. van den Eerenbeemt; Prof. Dr. E.J. Fischer; Prof. Dr. P.W. Klein; Prof. Dr. P.M.M. Klep; Dr. A.L. van Schelven; Prof. Dr. H.A.M. Snelders; Prof. Dr. K.F.E. Veraghtert; Prof. Dr. H.H. Vleesenbeek; Prof. Dr. H. de Vries

 

Subsidiegevers onderzoek

 

Akzo Nobel NV; Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte; Ballast Nedam BV; Blijdenstein-Willink NV; Centraal Brouwerij Kantoor; Centre de Recherche en Histoire des Sciences et des Techniques, La Villette, Parijs; EnergieNed; Gamma Holding NV; Gastec NV; Van Heek Textiles BV; Hollandsche Beton Groep NV; Juulkesfonds; Koninklijke Boskalis Westminster NV; Koninklijke Nijverdal-Ten Cate NV; Koninklijke PTT-Nederland NV; Koninklijke Textielfabrieken J.A. Raymakers & Co BV; Koninklijk Verbond van Grafische Ondernemingen; Koninklijke Volker Stevin NV; Nationaal Instituut voor Scheepvaart en Scheepsbouw; NBM-Amstelland NV; NV DSM; NV Nederlandse Spoorwegen; NV Sep (Samenwerkende elektriciteits-produktiebedrijven); Philips Lighting Holding BV; Produktschap voor Zuivel; Rijkswaterstaat; Samenwerkingsorgaan Brabantse Universiteiten; Shell Nederland Chemie B.V.; Stichting COAB; Stichting De Noorderhagen; Stichting Reservefonds Textielresearch; Stichting Foundation Jordaan-Van Heek; Stichting voor Historische Wetenschappen (NWO); Stork NV; Textielgroep Twenthe NV; Van den Bergh en Jurgens BV; Vereniging FME; Vereniging Nederlandse Scheepsbouwindustrie; Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie; Vereniging van Nederlandse Papier- en Kartonfabrieken; Verolme Trust

 

Subisidiegevers uitgave overzichtswerk

 

Prins Bernhard Fonds; Stichting voor Publieksvoorlichting over Wetenschap en Techniek

 

Algemene steun

 

Koninklijk Instituut van Ingenieurs; Donateurs

 

Stuurgroep

 

Ir. W.J. Wolff, voorzitter; Prof. Dr. H. Baudet, sociaaleconomische geschiedenis; Prof. Dr. H.F. Cohen, geschiedenis van de techniek; Prof. Dr. J.A.A. van Doorn, sociologie; Ir. A.G.A. Everts, mijnbouwkunde; Ir. H. Klaassen, werktuigbouwkunde; Prof. Ir. J.L. de Kroes M. Sc., elektrotechniek; D.C. Nas, techniek en arbeid; Prof. Ir. J. Oosterhoff, civiele techniek en bouwkunde; Dr. Ir. A.E. Pannenborg, technische natuurkunde; Ir. A.C. Sjoerdsma, toekomstverkenning van de techniek; Prof. Dr. H.A.M. Snelders, geschiedenis van de wetenschap, i.h.b. de chemie; Prof. Dr. Ir. A. Wegener Sleeswijk, geschiedenis van de techniek

 

Redactie

 

Prof. Dr. Ir. H.W. Lintsen, hoofdredacteur, Technische universiteiten Delft en Eindhoven; Dr. M.S.C. Bakker, Samenwerkingsorgaan Brabantse Universiteiten; Dr. E. Homburg, Rijksuniversiteit Limburg; Dr. D. van Lente, Erasmus Universiteit Rotterdam; Dr. J.W. Schot, Universiteit Twente; Dr. Ir. G.P.J. Verbong, Technische Universiteit Eindhoven en Stichting voor Historische Wetenschappen (NWO)

 

Beeldredactie

 

Dr. W.H.P.M. van Hooff; W.H. de Vries; Auteurs

 

Auteurs

 

Dr. M.S.C. Bakker; Drs. E. Berkers; Drs. A. Bosch; Drs. H. van Bruggen; Ir. N.J. Cuperus; Drs. Ing. G. Dil; Dr. Ir. J.M. Dirkzwager; Drs. B. Gales; Drs. A.N. Hesselmans; Dr. E. Homburg; Dr. W.H.P.M. van Hooff; Dr. E.S. Houwaart; Dr. G.B. Janssen; Drs. W.R.F. van Leeuwen; Dr. D. van Lente; Prof. Dr. Ir. H.W. Lintsen; Ir. P. van Overbeeke; Dr. H. Schippers; Dr. J.W. Schot; Dr. A.J. Veenendaal; Dr. G.P. van de Ven; Drs. N.H.W. Verbeek; Dr. Ir. G.P.J. Verbong; Dr. W. Verstegen; Ir. J.H. de Vlieger; Drs. W.O. de Wit; Prof. Dr. A. van der Woud; Prof. Dr. J.L. van Zanden; Dr. H. van Zon

 

Secretariaat

 

G.A. Binnerts; A. du Chatinier; M.H. Dekkers

 

[pagina 5]

Deze uitgave kwam tot stand mede dankzij financiële steun van het Prins Bernhard Fonds en de Stichting voor Publieksvoorlichting over Wetenschap en Techniek (PWT).

 

Copyright samenstelling: © Stichting Historie der Techniek, 1994

Licentie voor deze uitgave: © Walburg Pers, 1994

Het auteursrecht op de afzonderlijke teksten berust bij de betreffende auteurs of rechthebbenden, p/a Walburg Pers, Zutphen

 

Verantwoording van de illustraties. Getracht is de rechthebbenden van de afbeeldingen te achterhalen. Zij die menen alsnog aanspraak te maken op zekere rechten, worden verzocht contact op te nemen met de Stichting Historie der Techniek.

 

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 juncto het besluit van 20 juni 1974, Stb. 351 zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

 

Ontwerp omslag en band: Rob Buschman bNO
Druk: Walburg Pers

 

cip/isbn deel v: 906011.879.0

cip/isbn deel i t/m vi: 906011.811.1

 

[pagina 7]

Inhoudsopgave

	11	1	Techniek, beroep en praktijk, G.P.J. Verbong
			Van shop naar school
			De opkomst van de moderne techniek
			Opzet van dit deel
OPLEIDING EN BEROEP
	23	2	De uitgangssituatie, G.P.J. Verbong
			De opleiding van staatstechnici 1600-1748: ingenieurs en landmeters
			Genootschappen en waterstaat 1748-1768
			De strijd tegen de economische teruggang 1768-1787
			De Bataafse Republiek, het Koninkrijk Holland en de Franse tijd
	51	3	Gescheiden paden 1813-1842, G.P.J. Verbong
			De opleiding van staatstechnici: officieren en ingenieurs
			Staatstechnici omstreeks 1840
			De opleiding van nijverheidstechnici: tekenscholen en industrie-onderwijs
			Het technisch onderwijs ter discussie
			De jaren dertig
			De oprichting van de Koninklijke Akademie
			Nijverheidstechnici omstreeks 1840
	85	4	De spanning tussen aanbod en vraag: ingenieurs en nijverheidstechnici 1842-1863, G.P.J. Verbong
			Het onderwijs voor ambachtslieden
			Het middelbaar technisch onderwijs: gymnasia, handelsschool en Technische School
			Het hoger technisch onderwijs: Koninklijke
			Akademie, kma en kim
			De arbeidsmarkt voor ingenieurs
			De ingenieursverenigingen

 

 

[pagina 8]

	117	5	Ingenieurs en het technisch onderwijs 1863-1890, G.P.J. Verbong
			De Wet op het middelbaar onderwijs
			Burgerscholen en ambachtsscholen
			De ‘Hoogere Burgerschool’
			Het landbouwonderwijs
			De Polytechnische School
			Het overige technische onderwijs
			De ingenieurs en het technisch onderwijs: civiele techniek, bouwkunde, werktuigkunde, scheepsbouwkunde en technologie
			De ‘Commissie inzake het Technisch Onderwijs’
			Rapport in zake Technisch Onderwijs
			Technici in de jaren negentig
THEORIE EN PRAKTIJK
	159	6	Grondmechanica, G.P.J. Verbong en N.J. Cuperus
			De Franse ingenieurs en de grondmechanica
			De grondmechanica in Nederland 1800-1825
			Handboeken en studievereniging
			De Waalkade in Nijmegen
			Een nieuwe benadering
			De grondmechanica in Nederland rond 1880
			Heien
			Heiformules en stoommachines
			Het Centraal Station in Amsterdam
	179	7	De spoorbruggen, G.P.J. Verbong en N.J. Cuperus
			De eerste spoorbruggen
			De traliebruggen
			Op verkenning
			Een concours
			Theorie en praktijk bij Culemborg
			Nationale stijlen in de bruggenbouw
	203	8	Stoomtechniek, G.P.J. Verbong en H.W. Lintsen
			Paardekrachten en afmetingen
			Verspreiding van kennis
			De eerste boeken
			Boeken in soorten en maten
			Ontwerpen en construeren in de praktijk
			Nederlandse stoommachines vóór 1850
			De verdere verspreiding na 1850
	223	9	De compoundmachine, G.P.J. Verbong en P. van Overbeeke
			Roentgen en de compoundmachine
			De stoommachine van Woolf
			De uitvinding van de compoundmachine: een reconstructie
			De verspreiding van de compoundmachine
			De bijdrage van Roentgen
			De internationale doorbraak

 

 

[pagina 9]

			De herintroductie van de compoundmachine in Nederland
			Het ontwerpen van compoundmachines
	243	10	Chemische kennis en de chemische industrie, C.P.J. Verbong en E. Homburg
			Technisch-chemische kennis
			Een voorzichtige start 1800-1840
			Een overgangsperiode 1840-1865
			De invloed van de hbs 1865-1890
			De chemische analyse
			De fabrieksontwerper: het voorbeeld van Ludwig Mond
			Universiteiten en de Polytechnische School
	271	11	Turksrood, G.P.J. Verbong
			Oorsprong en verspreiding
			Begin van een nieuwe bedrijfstak
			Een andere traditie
			Turksrood bij De Heyder & Co
			Opleiding en laboratorium
			Turksroodolie
			Het geheim ontsluierd
			Coloristen
TECHNIEK, BEROEP EN PRAKTIJK IN NEDERLAND
	291	12	Techniek, Beroep en Praktijk in Nederland, G.P.J. Verbong
			Opleiding en beroep
			Theorie en praktijk
			Techniek tussen wetenschap en industrie
	304	Bijlage
	305	Lijst van Afkortingen
	306	Noten en geraadpleegde archieven
	330	Bibliografie
	339	Verantwoording van de afbeeldingen
	341	Register
	350	Over de auteurs
	351	Summary