Logo DBNL
Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890. Deel IV (1993)

Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890. Deel IV

(1993)–M.S.C. Bakker, E. Homburg, Dick van Lente, H.W. Lintsen, J.W. Schot, G.P.J. Verbong–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Delfstoffen, machine- en scheepsbouw. Stoom. Chemie. Telegrafie en telefonie


Vorige Volgende

Bibliografie

Hoofdstuk 1

J. Aretz, Kohlscheider Bergwerke (Herzogenrath 1986).
T.S. Ashton, J. Sykes, The Coal Industry of the Eighteenth Century (Manchester 1929).
H. Bauduin, ‘De Kerkraadse steenkolenmijnen in de Franse Tijd’, in: Het Land van Herle 15 (1965), 1-7, 63-70.
W.A. Bake, ‘Over de IJzer-Smelterijen in ons Vaderland’ in: Tijdschrift ter bevordering van Nijverheid III (1836), 391-406; 669-693.
J.J. Bootsgezel, Steenkolen. Haar Ontstaan en Bereiding tot Marktproduct en Nevenproducten (Leiden z.j.)
A. Bosenick, Der Steinkohlenbergbau in Preußen und das Gesetz des abnehmenden Ertrages (Tübingen 1906).
A. Bosenick, Über der Arbeitsleistung beim Steinkohlenbergbau in Preußen. Münchener volkswirtschaftliche Studien 75 (Stuttgart, Berlin 1906).
H. Calvör, Acta Historico-Chronologico-Mechanica Circa Metallurgiam in Hercynia Superiori. Oder Historisch-chronologische Nachricht und theoretische und practische Beschreibung des Maschinenwe-sens und der Hülfsmittel bey dem Bergbau auf dem Oberharze (z.p. 1986) (reprint Braunschweig 1763).
N. Caulier-Mathy, La modernisation des charbonnages liégeois pendant la première moitié du XIX siècle. Techniques d'exploitation (Paris 1971).
N. Caulier-Mathy, ‘Le patronat et le progrès technique dans les charbonnages liégeois 1800-1914’, in: G. Kurgan-van Hentenryk, J. Stengers (eds), L'innovation technologique. Facteur de changement (XIXe-XXe siècles) (Bruxelles 1986), 41-61.
R. Church, The History of the British Coal Industry. Volume 3, 1830-1913. Victorian Pre-Eminence (Oxford 1986).
R. Church, ‘Labour Productivity in the British Coalfields, 1830-1913: some reinterpretations’, in: Business History 31 (1989), 6-27.
H. von Dechen, ‘Die Steinkohlen-Reviere in der Gegend von Aachen’, in: H.B. Geinitz, H. Fleck, E. Hartig, Die Steinkohlen Deutschland's und anderer Länder Europa's. Ihre Natur, Lagerungs-Verhältnisse, Verbreitung, Geschichte, Statistik und technische Verwendung, Band II (München 1865), 151-174.
R Demoulin, Guillaume Ier et la transformation économique des Provinces Belges (1815-1830) (Liège, Paris 1938).
M. Driessen, Beginselen der mijnbouwkunde (z.p. 1942).
E. van der Elst, ‘De steenkolenmijnen in Limburg’, in: Tijdschrift uitgegeven door de Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van Nijverheid (1878), 33-76.
S.P. Ernst, Histoire du Limbourg, suivie de celle des comtes de Daelhem et de Faucquemont, des Annales de l'Abbaye de Rolduc (Liège 1837).
M. Flinn, The History of the British Coal Industry. Vol 2 1700-1830: The Industrial Revolution, (Oxford 1984).
R.J. Forbes (red), Het zout der aarde (Hengelo 1968).
C.H. Fritzsche, Heise-Herbst. Lehrbuch der Bergbaukunde mit besonderer Berücksichtigung des Steinkohlenbergbaues (Berlin 1938).
B.P.A. Gales, ‘De weg naar het hemelrijck is geplaveid met goede voornemens; schachten, stoommachines en steenkoolwinning in Limburg tussen 1750 en 1850’, in: Jaarboek voor de Geschiedenis van Bedrijf en Techniek 5 (1988), 294-326.
R.G. Geiger, The Anzin Coal Company. Big Business in the Early Stages of the French Industrial Revolution (Newark 1974).
M.A.W. Gerding, ‘De economische ontwikkeling van Hoogeveen 1625-1815’, in: F. Keverling Buisman e.a. (red), Hoogeveen, oorsprong en ontwikkeling 1625-1813 (Hoogeveen 1983), 93-142.
M.A.W. Gerding, ‘Turfaccijns en turfproduktie 1834-1864’, in: K. van Berkel, H. Boels, W.R.H. Koops (red), Nederland en het Noorden (Assen, Maastricht 1991), 108-134.
W. Gierlichs, ‘Over de mijnbouw der abdij Kloosterrade’ in: Rolduc's Jaarboek XVII (1937), 104-157.
A. Heerding, Cement in Nederland (z.p. 1971).
A.M. Héron de Villefosse, De la richesse minérale. Considérations sur les mines, usines et salines des différens états, et particulièrement du Royaume de Westphalie, pris pour terme de comparison (Paris 1810).
C. Hilt, Bericht über die Entstehung und Entwicklung der Vereinigungs-Gesellschaft für Steinkohlenbergbau im Wurm-Revier (Aachen 1886).
S. van der Hoek, Het bruine goud. Kroniek van de turfgravers in Nederland (Amsterdam, Brussel 1984).
G. Jars, Metallurgische Reisen zur Untersuchung und Beobachtung der vornehmsten Eisen-, Stahl- und Steinkohlen-Werke in Deutschland, Schweden, Norwegen, England, und Schottland, vom Jahr 1757 bis 1769 (Berlin 1777).
L. Kreukels, Kolen en kompels. De geschiedenis van de Nederlandse mijnwerkers (Amsterdam/Brussel 1986).
P. Lebrun, Essai sur la révolution industrielle en Belgique 1770-1847. Histoire quantitative et developpement de la Belgique II, 1 (Bruxelles 1979).
B. Lewis, Coal mining in the eighteenth and nineteenth centuries (Harlow 1971)
D.N. McCloskey, ‘International differences in productivity? Coal and steel in America and Britain before World War I’, in: D.N. McCloskey (ed), Essays on a Mature Economy: Britain after 1840 (London 1971).
W. Martens, Inleiding tot de mijnbouwkunde (Maastricht, Vroenhoven 1943).
B.R. Mitchell, Economic Development of the British Coal Industry 1800-1914 (Cambridge etc. 1984).
J. Mokyr, The Lever of Riches. Technological Creativity and Eco-
nomic Progress (New York, Oxford 1990).
J.F. Morand, L'Art d'exploiter les mines de terre (Paris 1768-1779).
A. van Neck, Les débuts de la machine à vapeur dans l'industrie belge 1800-1850. Histoire quantitative et developpement de la Belgique II, 2 (Bruxelles 1979).
J.U. Nef, The Rise of the British Coal Industry (New York 1972 reprint 1932).
C.L. van Nes, ‘Historisch overzicht van het delven der schachten in het Zuid-Limburgsch kolenbekken’, in: 40 jaren spoor en mijnen in Zuid-Limburg, 1896-1936 (Heerlen 1936).
P.H. Oidtmann, Die technische und wirtschaftliche Entwicklung des Aachener Steinkohlenbergbaus (Aachen z.j.).
W.F.F. Oppenoorth, H.M. Krabbé, ‘Een bezoek aan de Steenkolenmijn te Kerkrade’, in: Woord en Beeld 1902, 327-336, 380-390.
K. Pfläging, Die Wiege des Ruhrkohlenbergbaus. Die Geschichte der Zechen im südlichen Ruhrgebiet (Essen 1987).
S. Pollard, ‘Coal mining’, in: Ch. Feinstein, S. Pollard (eds), Studies in Capital Formation in the United Kingdom 1750-1920, (Oxford 1988), 35-72.
A.T. Ponson, Traité de l'exploitation des mines de houille ou exposition comparative des methodes employées en Belgique, en France, en Allemagne et en Angleterre, pour l'arrachement et l'extraction des minéraux combustibles (Liège 1853, 1854).
P.C.M. Rademakers (red), Delfstoffen in Limburg. Geologie-winning-toepassing (Beek z.j.).
C.E.P.M. Raedts, ‘Egon van der Elst, 1826-1897. De eerste Delftse mijningenieur in Limburg. Een sociaal en mijnbouwkundig pionier uit de 19e eeuw’, in: Studies over de sociaal-economische geschiedenis van Limburg, XVIII (1973), 1-32.
C.E.P.M. Raedts, De opkomst, de ontwikkeling en de neergang van de steenkolenmijnbouw in Limburg (Assen 1974).
J.A.S. Ritson, ‘Metal and Coal Mining, 1750-1875’, in: Ch. Singer e.a. (red), A History of Technology, (Oxford 1958), Vol VI, 64-98.
P. van Schaik, ‘De economische betekenis van de turfwinning in Nederland. Een historische verkenning’, in: Economisch- en Sociaal-Historisch Jaarboek 32 (1969), 141-205 en 33 (1970), 186-235.
F. Schunder, Geschichte des Aachener Steinkohlenbergbaus (Essen 1968).
Z.W. Sneller, Geschiedenis van den Steenkolenhandel van Rotterdam (Groningen, Batavia 1946).
Staatstoezicht op de Mijnen, Van 1810 Administration des Mines tot 1960 Staatstoezicht op de Mijnen (z.p., z.j.). Staatstoezicht op de mijnen 1810-1985 (z.p. 1985).
O. Stegemann, Der Eschweiler Bergwerksverein und seine Vorgeschichte 1784-1910 (Halle a.S. 1910).
A.J. Taylor, ‘Labour Productivity and Technological Innovation in the British Coal Industry, 1850-1914’, in: Economic History Review, second series XIV (1961), 48-70.
R.W. Unger, ‘Energy Sources for the Dutch Golden Age. Peat, Wind, and Coal’, in: Research in Economic History 9 (1984), 221-253.
Verein für bergbaulichen Interessen (Hrsg), Die Entwicklung des niederrheinisch-westfälischen Steinkohlenbergbaus in der zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts (Berlin 1904).
H. Wagner, Beschreibung des Bergreviers Aachen, bearbeitet im Auftrage des Königlichen Oberbergamts zu Bonn (Bonn 1881).
H. Watelet, Une industrialisation sans développement: le bassin de Mons et le charbounage du Grand Hornu du milieu du XVIIIe au XIXe siècle (Louvain-la-Neuve 1982).
J.C. Westermann, Geschiedenis van de IJzer en Staalgieterij in Nederland (Utrecht 1948).
P. Wiel, Wirtschaftsgeschichte des Ruhrgebietes. Tatsachen und Zahlen (Essen 1970).
E.A. Wrigley, Industrial Growth and Population Change. A regional study of the coalfield areas of North-West Europe in the later nineteenth century (Cambridge 1961).
E.A. Wrigley, Continuity, chance and change. The character of the industrial revolution in England (Cambridge etc. 1988).
J.W. de Zeeuw, ‘Peat and the Dutch Golden Age. The Historical Meaning of Energy-Attainability’, in: A.A.G. Bijdragen 21 (1978), 3-31.

Hoofdstuk 2

M.G. de Boer, Leven en bedrijf van Gerhard Movith Roentgen (Rotterdam 1923).
M.G. de Boer, Honderd jaar machine-industrie op Oostenburg-Amsterdam 1827-1927 (Amsterdam 1927).
I.J. Brugmans, Paardenkracht en mensenmacht. Sociaal-economische geschiedenis van Nederland 1795-1940 ('s-Gravenhage 1976)
R.A. Burgers, 100 Jaar G. en H. Salomonson. Kooplieden-Entrepreneurs, Fabrikanten en Directeuren van de Koninklijke Stoomweverij te Nijverdal (Leiden 1954).
A.J.W. Camijn, Een eeuw vol bedrijvigheid:de industrialisatie van Nederland, 1814-1914 (Utrecht 1987).
W.H. Chaloner, ‘New Light on Richard Roberts, Textile-Engineer (1789-1864)’, in: The Newcomen Society. Transactions. xli (1968-69), 27-44.
Dictionary of National Biography, ii (Londen 1908).
J.M. Dirkzwager, Scheepsbouw, in: H.W. Lintsen e.a, (red.) Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving, 1800-1890. deel iii (Zutphen 1993).
R.S. Fitton, The Arkwrights. Spinners of Fortune (Manchester 1989).
Gebroeders Klinkenberg Wormerveer, 1855-1955 (Wormerveer 1955).
K.R. Gilbert, ‘Henry Maudslay, 1771-1831’, in: The Newcomen Society. Transactions, xliv (1971-72), 49-62.
W.O. Henderson, The State and the Industrial Revolution in Prussia, 1740-1870 (Liverpool 1958)
W.O. Henderson, The Britain and Industrial Europe, 1750-1870 (Leicester 1965)
G. van Hooff, De Nederlandse machinefabrieken, 1825-1914. Overzicht en bibliografie (Amsterdam 1990).
G. Van Hooff, De metaalnijverheid in Tilburg 1830-1890, in: Tilburg, 3 (1985), 4-8.
G. van Hooff, Katoenspinnen, in: H.W. Lintsen, e.a. (red.), Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving, 1800-1890, deel.iii (Zutphen 1993).
W.H.P.M. van Hooff, In het rijk van de Nederlandse Vulcanus. De Nederlandse machinenijverheid 1825-1914 (Amsterdam 1990).
D.J. Jeremy, ‘Damming the Flood: British Government Efforts to Check the Outflow of Technicians and Machinery, 1780-1843’, in: Business History Review, 51 (1977), 1-34.
J.A. de Jonge, De industrialisatie in Nederland tussen 1850 en 1914 (Nijmegen 1976).
H. Kockelkorn, ‘Kracht. De economische ontwikkeling van de machinenijverheid en enkele aspecten van de elektrotechnische en transportmiddelenindustrie in Nederland vanaf 1850’, in: Historische Bedrijfsarchieven, deel. 3, (Amsterdam 1992).
H.A. Korthals, Korte geschiedenis der Heincken's Bierbrouwerij Maatschappij nv (z.p. 1948).
P. Lebrun, L'industrie de la laine à Verviers pendant le xviiie siècle et le début du xixe siècle (Luik 1948).
A.E. Musson, E. Robinson, Science and Technology in the Industrial Revolution (Manchester 1969).
A.E. Musson, ‘The “Manchester School” and Exportation of Machinery’, in: Business History 14 (1972), 17-50.
A. van Neck, ‘Les débuts de la machine à vapeur dans l'industrie Belge 1800-1850’, Histoire quantitative et développement de la Belgique, Tome ii, volume 2 (Brussel 1979).
A. den Ouden, IJzerconstructiewerk, omstreeks 1865 (Eindhoven 1992) ongepubliceerde notitie.
H. Schippers, Van tusschenlieden tot ingenieurs. De geschiedenis van het Hoger Technisch Onderwijs in Nederland (Hilversum 1989).
A. Schröter, W. Becker, Die deutsche Maschinenbauindustrie in der industriellen Revolution (Berlijn 1962).
C.B.A. Smit, De asem van Beelzebub, in: J.K.S. Moes, B.M.A. de Vries, Stof uit het Leidse verleden. Zeven eeuwen textielnijverheid (Utrecht 1991).
A. Schröter, W. Becker, Die deutsche Maschinenbauindustrie in der industriellen Revolution (Berlijn 1962).
R. Steenaard, Stoom en stoomwezen, 1824-1850 (Rotterdam 1989), ongepubliceerde doctoraalscriptie Erasmus Universiteit Rotterdam.
J. Swart, G.A. Tindal, ‘Fabryk van Stoom- en andere Werktuigen onder bestuur van de heeren Paul van Vlissingen en A.E. Dudok van Heel’, in: Verhandelingen en berigten betrekkelijk het Zeewezen en de Zeevaartkunde, 1848, 571-578.
Tijdschrift ter Bevordering van Nijverheid, 10 (1846).

Hoofdstuk 3

W. Abell, Shipswright's trade (Londen herdruk 1981).
F.H.P. van Alphen, Bijdrage tot de kennis van het scheepsstoomwerktuig (Rotterdam 1871).
A.J.H. Beeloo en B.J. Tideman, ‘Rapport van een reis naar Engeland, gedaan in 1863 tot het onderzoek van zaken het pantseren van oorlogsschepen betreffende’, in: Mededeelingen betreffende het Zeewezen (1864, deel 4), 12.
M.G. de Boer, Geschiedenis der Amsterdamsche stoomvaart (Amsterdam 1921).
M.G. de Boer, Het leven en bedrijf van Gerhard Moritz Roentgen (nsbm 1923).
M.G. de Boer, De Holland-Amerika Lijn (Rotterdam 1923).
M.G. de Boer, Honderd jaar machine-industrie op Oostenburg (Amsterdam 1927).
M.G. de Boer, Honderd jaar Nederlandsche stoomvaart (Den Helder-Amsterdam 1939).
M.G. de Boer, Een halve eeuw pakketvaart (Amsterdam 1941).
J.H. Bolland, Slepende rijk (Leiden 1968).
J.W. Bonebakker, De scheepsbouwnijverheid in Nederland (Haarlem 1936).
N.R.P. Bonsor, North Atlantic Seaway vol i (Newton Abbot 1975).
P.M. Bosscher, Gedenkboek (Korps Officieren van de Technische Dienst der Koninklijke Marine).
P.M. Bosscher, ‘Oorlogsvaart’, in: Maritieme geschiedenis der Nederlanden iv (Bussum 1978), 320.
J. Bourne, A Treatise on the Steam-Engine (London 1861).
F.J.A. Broeze, De Stad Schiedam ('s-Gravenhage 1978).
D.K. Brown, Before the Ironclad (London 1990).
I.J. Brugmans, Paardenkracht en Mensenmacht ('s-Gravenhage 1969).
G.F. Campbell, China teaclippers (London 1954).
H.M.F. van Cleef, Het ijzeren schip (Den Haag 1858).
A. van Dijk, Voor Pampus (Amsterdam 1987).
Backer Dirks J.J., De Nederlandsche Zeemacht ('s-Gravenhage 1891).
J.M. Dirkzwager, Dr B.J. Tideman (1834-1883) (Leiden 1970).
J.M. Dirkzwager, ‘De Nederlandse Marine als pionier in de technische ontwikkeling: de radervoortstuwing in het tweede kwart van de 19de eeuw’, in: Tijdschrift voor zeegeschiedenis, (1991, nr 1) 46.
J.M. Dirkzwager, ‘Geschiedenis van het scheepsbouwkundig modelonderzoek’, in: Schip en Werf, (jaargang 53 nr 15), 266-275.
Een halve eeuw Droogdok (Rotterdam 1952).
C.E. Fayle, A short history of the world's shipping industry (London 1933).
J. Fincham, A history of Naval Architecture (London 1851).
W.F. Greaves en J.H. Carpenter, A short history of mechanical engineering (Londen 1969).
A.T. de Groot, De Waterweg langs Rotterdam naar zee ('s-Gravenhage 1916).
G. van Hooff, De machinefabrieken in Nederland tot 1914 (Amsterdam 19903).
H. Huijgens, Handleiding tot de kennis van het stoomwerktuig (Amsterdam 1847).
J.H.H. Hülsmann, ‘Handel en Nijverheid’, in: Een halve eeuw 1848-1898 i (Amsterdam 1898), 331.
F.R. Hyde, Blue Funnel: a history of Alfred Holt and Company of Liverpool from 1865 to 1914 (London 1957).
‘Iets over stoom vaartuigen’, in: De Nederlandsche Hermes, Tijdschrift voor koophandel, zeevaart en nijverheid, (1828 nr 8), 58-59.
F.W.K. de Klerk, Klink Los (Amsterdam z.j.).
G.A. de Kok, De Koninklijke weg, Honderd jaar geschiedenis van de Koninklijke Maatschappij De Schelde (Middelburg 1975).
A. Lemmers, Het Marinemodellenkamer project (Amsterdam 1986).
N. MacLeod, ‘De Marine’, in: Een halve eeuw 1848-1898, 135.
W.M.F. Mansvelt, Geschiedenis van de Nederlandsche Handel-Maatschappij deel i en ii, (Haarlem 1924-1926).
J.L. Meijer, ‘Industriële ontwikkelingen op Oostenburg na 1800’, in: Industriële archeologie, (1985 nr 16), 108.
Memoriaal van de Marine, (Amsterdam 1876-1880), livret A, D, F, K, L en 2e afdeling.
Notulen van de Permanente Commissie van de nsbm, (1862-1882), Gemeentearchief Rotterdam.
P. Oost, ‘De Atlas, 1825-1833, Een vroege poging tot stoomvaart’, in: Tijdschrift voor Zeegeschiedenis, (1985 nr 2), 109 e.v.
F.C. van Oosten, Schepen onder stoom, De geboorte van het stoomschip (Bussum 1972).
Our first 150 years (Cammell Laird Shipbuilders Ltd 1978).
A. Hoyinck van Papendrecht. De Zeilvloot van Willem Ruys Jan Danielszoon en de Rotterdamsche Lloyd (Rotterdam 1933).
J.C. Rijk, Handleiding tot de kennis van de scheepsbouw (Rotterdam 1822).
K.T. Rowland, Steam at sea, a history of steam navigation (New Abbot 1970).
Scheepvaartenquete, vragen 697, 772, 774, 4246-4250, 4453.
R. Sennett en H.J. Oram, The Marine Steam Engine (Londen 1902).
A.J. Sims, ‘The contribution of warship design to industrial technology’, in: Transactions Royal Institution of naval Architects, (1969), 149 e.v.
Statistiek van de zeescheepvaart over het jaar 1910.
B.J. Tideman, Woordenboek van scheepsbouw, (Vlissingen 1861).
B.J. Tideman, ‘IJzeren of houten schepen’, in: Verhandelingen en Berigten betrekkelijk het Zeewezen, (1862 2e afdeling), 49 e.v.
B.J. Tideman, Verslag van proeven genomen met een enkel scheepsmodel ten doel hebbende eenige gegevens te verkrijgen omtrent den wederstand van het water tegen de beweging van een schip, (Koninklijke Academie van Wetenschappen 1876).
B.W. Tideman, ‘Beschrijving van de wijze waarop in de Atlas Steel Spring and Iron Works te Sheffield pantserplaten vervaardigd worden’, in: Mededeelingen betreffende het zeewezen, (1865).
L.K. Turk, Opgaven en berekeningen van Zr Ms Schepen van Oorlog (Den Haag 1855).
A.J. Vermeulen, De schepen van de Koninklijke Marine en die der gouvernementsmarine 1814-1962 ('s-Gravenhage z.j.).
F.M. Walker, Song of the Clyde, a history of Clyde Shipbuilding (Cambridge 1984).
A.D. Wentholt, Brug over den oceaan (Rotterdam/Den Haag 1973).
J.H. Wijnand, Het schipryck Amsterdam (Baarn 1946).
C. van Yk, De Nederlandsche Scheepsbouw-konst Open Gestelt (Amsterdam 1697).
Zeventig jaar in tijdreeksen 1899-1969, (Centraal Bureau voor Statistiek 's-Gravenhage 1970).

Hoofdstuk 5

E. Alban, Die Hochdruckdampfmaschine, Richtigstellung ihres Werthes in der Reihe der übrigen Dampfmaschinen-Systeme u.s.w. (Rostock 1843).
D.B. Barton, The Cornish beam engine (Barton, Truro 1965).
A. Blooms, 250 years of steam (Tadworth 1981).
J. Bourne, A treatise on the steam-engine in its various applications to mines, mills etc. (Londen 1861).
J. Bourne, A catechism of the steam-engine (Londen 1861).
A.S.A. Briggs, The power of steam (London 1982).
R.A. Buchanan, Industrial archaeology in Britain (Harmondsworth 1972).
R.A. Buchanan, The power of the machine. The impact of technology from 1700 to the present (London 1992).
R.A. Buchanan and G. Watkins, The industrial archaeology of the stationary steam engine (Londen 1976).
H.G. Bunnik, ‘De ontwikkeling van het toezicht op de toestellen onder druk’, Symposiumboek t.g.v. het 125-jarig bestaan Dienst voor het Stoomwezen (1980).
D.S.L. Cardwell, From Watt to Clausius; the rise of thermodynamics in the early industrial age (Heinemann 1971).
D. Dariez, Cours élémentaire de mécanique industrielle, 2ième partie (Paris 1841).
M. Daumas e.a., A history of technology and invention. Vol. iii The expansion of mechanisation 1725-1860 (New York 1979).
T.K. Derry and T.I. Williams, A short history of technology (Oxford 1960).
H.W. Dickinson and R. Jenkins, James Watt and the steam engine (Ashbourne 1981).
H.W. Dickinson, A short history of the steam engine (Cambridge 1939).
H.W. Dickinson, James Watt; craftsman and engineer (Cambridge 1935).
H.W. Dickinson and A. Titley, Richard Trevithick: the engineer and the man (Cambridge 1934).
P. Dulos, Course de mécanique, 5ième partie (Paris 1883).
F. Faber Beukema, Wet op het Stoomwezen ('s-Gravenhage 1892).
J. Farey, Treatise on the steam engine; historical, practical and descriptive, deel 1 (eerste druk 1827), Facsimile-uitgave (Newton Abbot 1971), deel 2 (Newton Abbot 1972).
L. Figuier, De stoom (Den Haag 1879).
A. Guillemin, La vapeur (Paris 1890).
H. Haeder, Die Dampfmaschinen unter hauptsachlichster Berücksichtigung kompletter Dampfanlagen sowie markfähiger Maschinen (Duisburg, Düsseldorf 1902), twee delen.
T.R. Harris, Arthur Woolf: the Cornish engineer (Barton, Truro 1970).
R. de Herdt en G. Deseyn, Onder stoom, aspekten van de geschiedenis van de stoommachine (Gent 1983).
R.L. Hills, Power in the industrial revolution (Manchester 1970).
R.L. Hills, Power from steam; a history of the stationary steam engine (Cambridge 1989).
I.C.S. Reference library, A series of textbooks on steam technology (London 1902-1907).
N.A. Imelman, Het stoombedrijf (Deventer 1912-1916).
Ingenieurs Taschenbuch (Berlin, diverse drukken).
J. Kanefsky, The diffusion of power technology in British industry 1760-1870 (University of Exeter 1979), PhD thesis.
R.J. Law, The steam engine; a brief history of the reciprocating engine (Londen, 1965).
M.J. van Lieburg en H.A.M. Snelders, ‘De bevordering en volmaking der proefondervindelijke wijsbegeerte.’ De rol van het Bataafsch Genootschap te Rotterdam in de geschiedenis van de natuurwetenschappen, geneeskunde en techniek (1769-1988) (Amsterdam 1989).
H.W. Lintsen, ‘De registers van de Dienst voor het Stoomwezen, 1856-1924’, Broncommentaren x ('s-Gravenhage 1990).
J. Lintsen sr., ‘De werking van de hinderwet tijdens de industrialisatie van Nederland (1890-1910)’, Jaarboek voor de Geschiedenis van Bedrijf en Techniek jbgbt, 4 (1987), 190-209.
J.B. Martens, De opkomst der stoomtuigen (Sint-Nikolaas 1882).
C. Matschoss, Geschichte der Dampfmaschine (Berlin 1901), Facsimile-uitgave Gerstenberg, vierde druk, (Hildesheim 1987).
W. Minchington, ‘The energy basis of the British industrial revolution’ in: G. Bayerl (red.), Wind- und Wasserkraft. Die Nutzung regenerierbarer Energiequellen in der Geschichte, Technikgeschichte in Einzeldarstellungen vdi Verlag (Düsseldorf 1989).
A.E. Musson and E. Robinson, Science and Technology in the Industrial Revolution (Manchester 1969).
J. Ortolan, Principes et pratique de la machine à vapeur, serie Guide de l'ouvrier mécanicien (Paris 1887).
A. den Ouden, De perfectionering van de stoommachine voor fabrieksgebruik (Eindhoven z.jr.).
A. den Ouden, De ontwikkeling van mechanische drijfkracht voor het fabrieksbedrijf (Eindhoven 1987).
A. den Ouden, Onder stoom; aspecten van de geschiedenis van de stoommachine (Eindhoven 1987).
G. de Pambour, The new theory of the steam engine (Londen 1839).
W.A.M. Piepers, Bijdrage tot de geschiedenis van het toezicht op het stoomwezen in Nederland ('s-Gravenhage).
J.F. Radinger, Über Dampfmaschinen mit hoher Kolbengeschwindigkeit (Wenen 1872, tweede druk).
P.J. Ras, ‘Het Stoomwezen: geschiedenis en toekomstig werkterrein’, F-werktuigbouwkunde (1986) no. 7/8, 13-15.
E. Robinson and A.E. Musson, James Watt and the steam revolution (Adams & Dart 1969).
L.T.C. Rolt, James Watt (Londen 1962).
L.T.C. Rolt, Thomas Newcomen; the prehistory of the steam engine (Dawlish 1963).
L.T.C. Rolt, Tools for the job (Batsford 1965).
P. van Rossum, ‘Historische achtergronden van de Dienst voor het Stoomwezen’, De Veiligheid, maart 1982.
J.S. Russell, A treatise on the steam-engine (Edinburgh 1841).
G. Simons en A. Greve, ‘Verhandeling over de stoombemaling van polders en droogmakerijen’, in: Nieuwe verhandelingen van het Bataafsch genootschap der proefondervindelijke wijsbegeerte (Rotterdam 1844).
E.F. Scholl, Führer des Maschinisten (Braunschweig 1845, 1860, 1891), diverse drukken.
Stoom, handleiding voor het stoombedrijf (Groningen 1929).
Stoombedrijf en veiligheid, uitgegeven t.g.v. honderdjarig-bestaan van de Dienst voor het Stoomwezen ('s-Gravenhage 1955).
R. Stuart, A descriptive history of het steam engine (Londen 1824), tweede druk.
R.H. Thurston, A history of the growth of the steam engine (1879).
T. Tredgold, The steam engine; its invention and progressive improvement, an investigation of its principles, and its application to navigation, manufactures and railways (Londen 1838).
G.N. von Tunzelman, Steam power and British industrialisation to 1860 (Oxford 1978).
A.P. Usher, A history of mechanical inventions (New York 1982).
J. Vanpaemel, ‘Van aeolipyle tot stoommachine: innovatie van weleer’, Ingenieursblad 1991 nr. 9, 65-73, nr. 10, 35-45.
J. Varchmin en J. Radkau, Kraft, Energie und Arbeit. Energietechniek und Gesellschaft im Wechsel der Zeiten (München 1979).
G.J. Verdam, Volledige verhandeling over de stoomwerktuigen, Toegepaste Werktuigkunst, Deel 4, derde afdeling, (Groningen 1831).
O. Wagenbreth und E. Wächtler (Her.), Dampfmaschinen (Leipzig 1986).
H.J. van Zwam, Wetgeving onder stoom, een studie van de stoomwetgeving, historie, overzicht, inzicht en toekomst, Rapport N.V. Kema (Arnhem 1985).

Hoofdstuk 6

J. Belonje, Het hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland 1544-1944 (Wormerveer 1945).
J. Belonje, De Schermermeer 1633-1933 (Wormerveer z.jr.)
J. Belonje, De Heer-Hugowaard 1629-1929, een geschiedenis van den polder (Alkmaar 1929).
[L. Bicker], De groote voordelen aangetoond, welken ons land ge-
nieten zou, indien men vuur-machines in plaatse van watermolens gebruikte (Rotterdam 1772).
H. Blink, Geschiedenis van den boerenstand en den landbouw in Nederland, tweede deel, (Groningen 1904).
P. Boekel, Geschiedenis van het Haarlemmermeer in schetsen en taferelen (Amsterdam 1868).
J. de Boer, Tusschen Kil en Twiske, Geschiedenis van de Polder Assendelft (Wormerveer 1946).
W. Brandsma, ‘Polderbemaling’, in: Koninklijk Instituut van Ingenieurs, Gedenkboek 1847-1897 ('s-Gravenhage 1897).
R.L. Brouwer, Wederlegging der aanmerkingen van den heere Steenstra over de vuurmachines (Amsterdam 1777).
De Nederlandsche landbouw in het tijdvak 1813-1913 ('s-Gravenhage 1913).
S.J. Fockema Andreae, ‘Wat er aan de droogmaking van de Haarlemmermeer voorafging’ in: Med. der Kon. Ned. Akademie van Wetenschappen, afd. Letterkunde, dl. 18, 1955, 379-428.
D.T. Gevers van de Endegeest, Over de droogmaking van het Haarlemmermeer, 3 delen, (Leiden, Den Haag, Amsterdam 1843, 1852, 1860).
K. Herour en P. Herour, Industrieel erfgoed en inventarisatie, een historisch-sociologische visie op bedrijfsmonumenten in Woerden e.o., Stichting Bedrijfsmonumenten in Midden-Holland (1984).
A. Huet, Stoombemaling van polders en boezems ('s-Gravenhage 1885).
C. Jeurgens, De Haarlemmermeer (Amsterdam 1991).
C. Keyzer en H. Jonker Hzn., De Anna Paulownapolder 1846-1946 (Wormerveer z.jr.).
J. Kok, Grepen uit het verleden van de landbouw in de Groninger veenkoloniën, Agronomisch-Historische Bijdragen 1 (1948).
M.J. van Lieburg en H.A.M. Snelders, ‘De bevordering en volmaking der proefondervindelijke wijsbegeerte’. De rol van het Bataafsch Genootschap te Rotterdam in de geschiedenis van de natuurwetenschappen, geneeskunde en techniek (1769-1988) (Amsterdam 1989).
H.W. Lintsen, Ingenieurs in Nederland in de negentiende eeuw. Een streven naar erkenning en macht (Den Haag 1980).
H.W. Lintsen, ‘Segmentatie en innovatie: Nederlandse waterstaatsingenieurs en de waterbouwkundige technologie tussen 1800 en 1850’, Economisch- en Sociaal-Historisch Jaarboek (Den Haag 1983), Deel 46, 79-92.
H.W. Lintsen, ‘Van windbemaling naar stoombemaling; Innoveren in Nederland in de negentiende eeuw’, Jaarboek voor de Geschiedenis van Bedrijf en Techniek jbgbt, 2 (1985), 48-63.
J. Luijendijk en E. Schultz, ‘Waterbeheersingssysteem van een polder; ontwatering, afwatering en lozing’, PT/Civiele Techniek 37 (1982) no. 9.
F. Muller, ‘De eerste stoom-machines van ons land’, De Ingenieur 52 (1937) nr. 41, W.103-W.115.
Overzicht van het landbouwbedrijf in Nederland ('s-Gravenhage 1912), 483-487.
K. van der Pols, De Alexanderpolder drooggemalen (Schiedam 1978).
K. van der Pols, De ontwikkeling van het wateropvoerwerktuig in Nederland 1770-1870 (Delft 1984).
W.J. Sangers, De ontwikkeling van de Nederlandse tuinbouw tot het jaar 1930 (Zwolle 1952).
P. Schröder (red.), Van bruisend water tot ruisend graan. Honderd jaar Haarlemmermeer 1855-1955 (Haarlem 1955).
G. Simons, ‘Nota betreffende de beste middelen ter droogmaking van het Haarlemmermeer’, 4 december 1838 (Bib. TU Delft).
G. Simons en A. Greve, ‘Verhandeling over de stoombemaling van polders en droogmakerijen’, Nieuwe verhandelingen van het Bataafsch Genootschap der Proefondervindelijke Wijsbegeerte te Rotterdam, negende deel, eerste stuk, 1844, 1-197.
P. van Schaik, Van polderpeil en molenzeil 1764-1964 (Drachten 1974).
E. Schultz, Waterbeheersing van de Nederlandse droogmakerijen (Lelystad 1992).
Z.W. Sneller, Geschiedenis van de Nederlandse landbouw 1795-1940 (Groningen 1951).
P. Steenstra, ‘Verklaaring der oorzaken van de beurtwisselende beweegingen in de vuurmachines; en aanmerkingen, op de groote voordeelen, die er ons land door genieten zoude, als ze in plaats van watermolens gebruikt werden’, Hedendaagsche Vaderlandsche Letteroefeningen 1 (1772) 2e stuk, 621-638.
A.J. Thurkow, De invoering van het centrifugaalstoomgemaal, een 19e-eeuwse vernieuwing’, KNAG-Geografisch Tijdschrift XXI (1987), nr 3, 228-239.
H.N. ter Veen, De Haarlemmermeer als Kolonisatiegebied. Proeve eener Sociaal-Geographische Monographie (Groningen 1925).
A.J. Waaiboer, 100-jaar Waard en Groet 1844-1944 (z.pl., z.jr.).
A. van der Woud, Het lege land. De ruimtelijke orde van Nederland 1798-1848 (Amsterdam 1987).

Hoofdstuk 7

A.H. van der Boon Mesch, ‘Over het Nederlandsche Fabrijkwezen en de middelen, om hetzelve te bevorderen, en in bloei te doen toenemen’, Tijdschrift ter bevordering van Nijverheid 7 (1843), 527-608.
‘Chemische nijverheid’, Tijdschrift der Maatschappij van Nijverheid 70 (1903), 629-634.
A. Clow en N.L. Clow, The Chemical Revolution. A contribution to social technology (Londen 1952) (reprint 1992).
K.O. Henseling, Ein Planet wird vergiftet. Der Siegeszug der Chemie: Geschichte einer Fehlentwicklung (Reinbek 1992).
E. Homburg, ‘The History of the Dutch Chemical Industry’, in: The Anatomy of Chemical Holland. Special Issue of Chemisch Magazine (Rijswijk 1986), 16-22.
E. Homburg, ‘De moeizame weg van extractie naar synthese’, Chemisch Magazine (aug. 1989), 444-446 en (sept. 1989), 508-510.
I. Mieck, ‘Industrialisierung und Umweltschutz’, in: J. Calließ, J. Rüsen en M. Striegnitz (red.), Mensch und Umwelt in der Geschichte (Pfaffenweiler 1989), 205-227.
L. Mumford, Technics and civilization (New York 1934).
‘Rapporten in zake chemische nijverheid’, Tijdschrift der Maatschappij van Nijverheid 71 (1904), 469-491 (ook in: Chemisch Weekblad 1 (1904), 879-900).
F.W. Westerouen van Meeteren, ‘De chemische nijverheid’, Tijdschrift der Maatschappij van Nijverheid' 70 (1903), 481-489.

Hoofdstuk 8

A.I. Bierman, Van artsenijmengkunde naar artsenijbereidkunde. Ontwikkeling van de Nederlandse farmacie in de negentiende eeuw (Amsterdam 1988).
H.A. Bosman-Jelgersma, Vijf eeuwen Delftse apothekers (Amsterdam 1979).
J.G. de Bruijn, Inventaris van de prijsvragen uitgeschreven door de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen 1753-1917 (Haarlem/Groningen 1977).
N. Chomel (en J.A. de Chalmot), Algemeen huishoudelijk-, natuur-, zedekundig- en konst-woordenboek, 7 delen (Leiden/ Leeuwarden 1778)
A. Clow en N.L. Clow, The Chemical Revolution. A contribution to social technology (Londen 1952) (reprint 1992).
A. Corbin, Pestdamp en bloesemgeur. Een geschiedenis van de reuk (Nijmegen 1986).
D. Craanen, ‘Redevoering over den nuttigen invloed der hedendaagsche scheikunde op de algemeene maatschappij’, Vaderlandsch magazijn van wetenschap, kunst en smaak 1 (1801), 31-66.
H.A. Diederiks en Ch. Jeurgens, ‘Nijverheid versus milieu in Holland 1500-1900’, Holland 21 (1989), 190-208.
G. Doorman, Octrooien voor uitvindingen in de Nederlanden uit de 16e-18e eeuw ('s-Gravenhage 1940).
P. Driessen, Scheikundige verhandeling over de magnesia alba en het nuttig gebruik van de moederloogen van zeezout in ons vaderland (Amsterdam 1786).
F.A.A. Eversmann, Technologische Bemerkungen auf einer Reise durch Holland (Freiberg en Annaberg 1792).
J.A. Faber, H.A. Diederiks en S. Hart, ‘Urbanisering, indus-trialisering en milieuaantasting in Nederland in de periode van 1500 tot 1800’, AAG Bijdragen 18 (1973), 251-271.
J.J. Ferber, Neue Beiträge zur Mineralgeschichte verschiedener Länder, i (Mittau 1778).
G. Fester, Die Entwicklung der chemischen Technik bis zu den Anfängen der Grossindustrie (Berlin 1923) (reprint 1969).
F.F.J.M. Geraedts, ‘De Hinderwetbescheiden, 1811-1952’, Broncommentaren vi-ix ('s-Gravenhage 1988), 51-79.
N.B. Goudswaard, Vijfenzestig jaren nijverheidsonderwijs (Assen 1981).
S. Hahnemann, Herrn Demachy's Laborant im Großen, oder Kunst die chemische Produkte fabrikmäßig zu verfertigen, 2 Bd. (Leipzig 1784).
H.C. Hazewinkel, ‘Lakmoesindustrie in Oud-Utrecht’, Jaarboekje van Oud-Utrecht (1928), 168-195.
H.C. Hazewinkel, Geschiedenis van Rotterdam, iii (Zaltbommel 1974), 765-801.
F.L. Holmes, Eighteenth-century chemistry as an investigative enterprise (Berkeley 1989).
E. Homburg, ‘De “Gouden eeuw” van de Nederlandse chemische industrie’, Chemisch Magazine (mei 1989), 311-314.
G.J. Honig, ‘Sociëteit van de Blauwselfabriek te Westzaan’, De Zaende 5 (1950), 88-116 en 156-167.
G.J. Honig, ‘De Blauwe Stad. Blauwselmolen te Westzaan’, De Zaende 5 (1950), 197-199.
H.P.M. van der Horn van den Bos, De Nederlandsche scheikundigen van het laatst der vorige eeuw (Utrecht 1881).
H.P.M. van der Horn van den Bos, Bibliographie des chimistes hollandais dans la période de Lavoisier (Haarlem 1899).
H.P.M. van der Horn van den Bos, ‘P.J. Kasteleyn (1746-1794). Een Amsterdamsch chemicus uit het laatst der 18e eeuw’, Chemisch Weekblad 11 (1914), 7-26.
H.F. Jantzen, ‘Westzaan. N.V. Verffabriek Avis, opgericht 1701, de Blauzel Moolen de Blauwe Hengst’, De Zaende 2 (1947), 199-206 en 297-304.
H.F. Jantzen, Twee honderd vijftig jaren blauwsel. ‘De Blauwe Hengst’, 1701-1951 (z.p. 1951).
S. Jacob, Chemische Vor- und Frühindustrie in Franken (Düsseldorf 1968).
F.M. Jaeger, Historische studiën. Bijdragen tot de kennis van de geschiedenis der natuurwetenschappen in de Nederlanden gedurende de 16e en 17e eeuw (Groningen/Den Haag 1919).
W.P. Jorissen, ‘Iets over het onderwijs in de chemie aan het Athenaeum Illustre te Amsterdam voor de komst van J.W. Gunning’, Chemisch Weekblad 8 (1911), 501-514 en 527-538.
P.J. Kasteleyn, De sterkwaterstooker, zoutzuur- en vitrioolöliebereider; grootendeels overgenomen uit het Fransch van den heer Demachy (Dordrecht 1788).
M.J. van Lieburg, Het Bataafsch Genootschap der Proefondervinde-lijke Wijsbegeerte te Rotterdam 1769-1984 (Amsterdam 1985).
M.J. van Lieburg en H.A.M. Snelders, ‘De bevordering en vol-making der proefondervindelijke wijsbegeerte’. De rol van het Ba-taafsch Genootschap te Rotterdam in de geschiedenis van de natuurwetenschappen, geneeskunde en techniek (1769-1988) (Amsterdam 1989).
E. Lievense-Pelser, ‘De firma Dommer, in drogerijen en porselein’, Jaarboek van het Genootschap Amstelodamum 72 (1980), 72-84.
C.G. Ludovici (bew.: J.C. Schedel), Neu eröfnete Academie der Kaufleute, oder encyclopädisches Kaufmannslexicon, 7 delen (Leipzig 1797).
W.M.F. Mansveld, ‘De oprichting van de “Oeconomische Tak”. De economische toestand in de Republiek in de tweede helft der achttiende eeuw’, in: J. Bierens de Haan, Van Oeco-nomische Tak tot Nederlandsche Maatschappij voor Nijverheid en Handel, 1777-1952 (Haarlem 1952), 3-42.
I. Mieck, ‘Die Anfänge der Umweltschutzgesetzgebung in Frankreich’, Francia 9 (1981), 331-367.
I. Mieck, ‘Luftverunreinigung und Immissionsschutz in Frankreich und Preussen zur Zeit der frühen Industrialisierung’, Technikgeschichte 48 (1981), 239-251.
R.P. Multhauf, ‘Sal ammoniac: a case history in industrialization’, Technology and Culture 6 (1965), 569-586.
R.P. Multhauf, ‘A premature science advisor: Jacob A. Weber (1737-1792)’, Isis 63 (1972), 356-369.
R.P. Multhauf, Neptune's gift: a history of common salt (Baltimore 1978).
R.P. Multhauf, The history of chemical technology: an annotated bibliography (New York 1984).
W.W. Mijnhardt, Tot heil van 't menschdom. Culturele genootschappen in Nederland, 1750-1815 (Amsterdam 1988).
P.A. Nemnich, Original-Beiträge zur eigentlichen Kenntniss von Holland, 2 Bd. (Tübingen 1809).
L. van Nierop, ‘Gegevens over de nijverheid van Amsterdam’, Jaarboek van het Genootschap Amstelodamum 28 (1931), 95-182; 30 (1933), 251-317 en 31 (1934), 151-227.
W.F.H. Oldewelt, ‘De porseleinfabriek aan den Amstel’, Oud-Holland (1932), 193-204.
S. van der Pauw, Algemeen register op de prijsvragen, medailles en premien, uitgeschreven en toegekend door de Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van Nijverheid te Haarlem, sedert hare oprichting (Haarlem z.j. (1848)).
H.W. Rouppe, Redevoering, over den invloed der hedendaagsche scheikunde, op de oeconomische wetenschappen en artzneymengkunde (Rotterdam 1796).
A.F.E. van Schendel, ‘Manufacture of vermilion in 17th-century Amsterdam. The Pekstok papers’, Studies in Conservation 17 (1972), 70-82.
E. Schmauderer, ‘J.R. Glaubers Einfluß auf die Frühformen der chemische Technik’, Chemie - Ingenieur - Technik 42 (1970), 687-696.
P.T. Schonck en P.J. Kasteleyn, ‘Tweede antwoord op de vraag (...) welke zijn de eigenlijke oorzaken, waarom de scheikunde bij onze nabuuren (...) in meer aanzien (...) is, dan in ons vaderland’, Verhandelingen van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Weetenschappen 4 (1786), 109-183.
U.J. Seetzen, ‘Ueber die Gewerbe und Fabriken zu Makkum in Friesland; besonders über die dortige Bereitung des Salmiaks, des Glaubersalzes und Englischen Bittersalzes, des gemeinen Küchensalzes und des feinen Hutsalzes’, Journal für Fabrik, Handlung und Mode 21 (1801), 23-35.
[U.J. Seetzen], ‘Over de neringen en fabrieken te Makkum, in (het voormalig gewest) Friesland; inzonderheid over de bereiding van het sal-amoniak, het wonderzout (Sal Mirab. Glaub.), het Engelsch zout (Sal Ebsom), het gemeen keukenzout, en het fyne broodzout’, Oeconomische Courant (o.a.) no. 221 (28 october 1801), 97-98.
H.A.M. Snelders, Het Gezelschap der Hollandsche Scheikundigen (Amsterdam 1980).
H.A.M. Snelders, ‘Het fysisch-chemisch werk van de Rotterdamse arts Hendrik Willem Rouppe (1765-1816), Tijdschrift voor de geschiedenis der geneeskunde, natuurwetenschappen, wiskunde en techniek 4 (1981), 25-44.
H.A.M. Snelders, ‘“Welke zijn de eigenlijk oorzaken, waarom de scheikunde bij onze nabuuren ..... in meer aanzien, en algemeener oefening is, dan in ons vaderland?” (1785)’, AAG Bijdragen 28 (1986), 287-297.
H.A.M. Snelders, De geschiedenis van de scheikunde in Nederland. Van alchemie tot chemie en chemische industrie rond 1900 (Delft 1993).
Z.W. Sneller, ‘Een Rotterdamsch kwikzilver- en textielcontract in 1670’, Rotterdamsch Jaarboekje, 3e reeks 10 (1932), 107-116.
J.W. van Spronsen, ‘Glauber grondlegger van chemische industrie’, Nederlandse Chemische Industrie (17 mrt. 1970), 132-136.
W. Stoeder, Geschiedenis der pharmacie in Nederland (Amsterdam 1891) (reprint Schiedam 1974).
B. Tieboel, ‘Antwoord op de vraag (...) welke zijn de eigenlijke oorzaken, waarom de scheikunde bij onze nabuuren (...) in meer aanzien (...) is, dan in ons vaderland’, Verhandelingen
van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Weetenschappen 4 (1786), 1-107.
D. Vieyra, ‘Uit oude archieven’, Pharmaceutisch Weekblad 74 (1937), 444-455.
J.H. de Vlieger, ‘Pekstok's Verwmakerij’, Verfkroniek 64 (1991), 106-109, 489.
J.H. de Vlieger, ‘Over schijtgeel en rood’, Verfkroniek 66 (febr. 1993) (2), 18-22.
J.H. de Vlieger en E. Homburg, ‘Technische vernieuwing in een oude trafiek. De Nederlandse loodwitindustrie, 1600-1870’, Jaarboek voor de geschiedenis van bedrijf en techniek 9 (1992), 9-68.
J.A. Weber, Nützliche Wahrheiten für Fabrikanten und Künstler (Wenen 17932).
J.A. Weber, Chemische Erfahrungen bey meinen und andern Fabriken in Deutschland (Thal Ehrenbreitstein 18052).
D.A. Wittop Koning, Compendium voor de geschiedenis van de pharmacie van Nederland (Lochem/Gent 1986).
A. Ypey, Systematisch handboek der beschouwende en werkdaadige scheikunde, i (Amsterdam 1804).
W.M. Zappey, De economische en politieke werkzaamheid van Johannes Goldberg (1763-1828) (Alphen aan den Rijn 1967).
W.M. Zappey, ‘Porceleinwerkers aan de Amstel’, in: Amstelporselein 1784-1814 (1977), 6-29.

Hoofdstuk 9

A. André-Félix, Les débuts de l'industrie chimique dans les Pays-Bas autrichien (Brussel 1971).
S.A. Bleekrode, ‘Het zwavelzuur en de nieuwe bereidingswijze van Persoz’, De Volksvlijt 3 (1856), 288-301.
E. Bloembergen, Vijf en zeventig jaar superfosfaat. Gedenkboek ter gelegenheid van het vijfenzeventigjarig bestaan van het superfosfaatbedrijf in Nederland (Utrecht 1953).
W.H.G. Brok, ‘H. ten Cate Hzn. & Co: garenaankopen en bleeknota's 1834-1872’, Textielhistorische bijdragen 21 (1979), 52-67.
A. Buter, ‘Over de Twentse natuurbleken’, Textielhistorische bijdragen 6 (1965), 32-47.
A. Buter, ‘Nog meer over de natuurbleken’, Textielhistorische bijdragen 7 (1966), 65-73.
A. Clow en N.L. Clow, ‘Vitriol in the industrial revolution’, Economic History Review 15 (1945), 45-55 (ook in: A.E. Musson (red.), Science, technology and economic growth in the eighteenth century (Londen 1972), 148-167.)
A. Clow en N.L. Clow, The Chemical Revolution. A contribution to social technology (Londen 1952) (reprint 1992).
J.M. Cohen, The life of Ludwig Mond (Londen 1956).
J.F. Demachy, L'art du destillateur des eaux-fortes (Parijs 1773).
G. Devos, ‘Milieuverontreiniging door de industrie omstreeks het midden van de 19e eeuw’, Bijdragen tot de geschiedenis 63 (1980), 347-384.
R. Dossie, The elaboratory laid open (Londen 1758).
J.S. Doting en H.I. Waterman, Handleiding bij de studie van het zwavelzuurbedrijf (Dordrecht 1930).
E. Drösser, Die technische Entwicklung der Schwefelsäurefabrikation und ihre volkswirtschaftliche Bedeutung (Leipzig 1908).
S.M. Edelstein, ‘Two Scottish physicians and the bleaching industry: the contributions of Home and Black’, in: S.M. Edelstein, Historical notes on the wet-processing industry (Dexter Chemical Corporation, 1972), 35-38.
‘Die Familie Curtius’, Chemische Industrie, n.s. 1 (1949), 82-84.
J.J. Ferber, Neuer Beiträge zur Mineralgeschichte verschiedener Länder, i (Mittau 1778).
G. Fester, Die Entwicklung der chemischen Technik bis zu den Anfängen der Grossindustrie (Berlin 1923) (reprint 1969).
R.J. Forbes, A short history of the art of distillation (Leiden 1948) (reprint 1970).
G. Goertz, The world chemical industry around 1910: A comparative analysis by branche and country (Genève 1990).
W. Greiling, Chemie verovert de wereld (Amsterdam z.j.)
O. Guttmann, ‘The early manufacture of sulphuric and nitric acid’, Journal of the Society of Chemical Industry 20 (1901), 5-8.
L.F. Haber, The chemical industry during the nineteenth century (Oxford 1958) (reprint 1969).
H.C. Hazewinkel, Geschiedenis van Rotterdam (Zaltbommel 1974), iii, 776-777.
S. Jacob, Chemische Vor- und Frühindustrie in Franken (Düsseldorf 1968).
D. Jordaan J.G. Hzn., ‘De firma Thomas Ainsworth te Goor in de jaren 1844 tot 1850’, Textielhistorische bijdragen 6 (1965), 60-89.
E.K., ‘Eeuwfeest van de chemische fabrieken der firma wed. P. Smits en Zoon te Utrecht’, Tijdschrift der algemeene technische vereeniging van beetwortelsuikerfabrikanten en raffinadeurs 5 (1927), 109-112.
P.J. Kasteleyn, De sterkwaterstooker, zoutzuur- en vitrioolöliebereider; grootendeels overgenomen uit het Fransch van den heere Demachy (Dordrecht 1788).
R. Kattewinkel, ‘De industrie van de stad Utrecht vanaf de Fransche tijd tot 1900’ (type-script Utrecht 1952) (aanwezig in GA Utrecht).
[Joh. Ketjen], Honderd jaar zwavelzuur-fabricatie - Fa. G.T. Ketjen & Co. - Maatschappij voor zwavelzuurbereiding - 1835 - 1 april - 1935 (z.p.z.j. (Baarn 1935)).
Ketjen Nieuws (jubileum-uitgaven: 3 september 1971 en 29 maart 1985).
C.T. Kingzett, The history, products, and processes of the alkali trade including the most recent improvements (Londen 1877).
‘Kundigheden nopens de vitriool-oly, ten nutte der manufacturiers’, Oeconomische Courant, No. 56 (aug. 1799), 25-27.
J. MacLean, ‘Zwavelzuurfabrieken in de periode 1815-1850’, Nederlandse chemische industrie 18 (1976), 410-416.
J. MacLean, ‘Sodafabrieken in de 19e eeuw’, Chemisch Magazine (1982), 287-289.
A. Mallet, ‘Beschreibung der Schwefelsäure-Fabrikation’, Polytechnisches Journal 105 (1847), 362-375.
G.J. Mulder, ‘De zwavelfabrijk van de heeren Ketjen, Jarman & Comp. te Amsterdam’, Algemeene Konst en Letterbode (1836), II, 31-32.
[C.J.H. Müller], Chemische fabriek van beenderenproducten Wed. P. Smits & Zoon te Utrecht. Historisch overzicht ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan der beenzwartfabriek, 1827 - 3 december - 1927 (Utrecht 1927).
D. Osteroth, Soda, Teer und Schwefelsäure. Der Weg zur Großchemie (Hamburg 1985).
A. Payen, Précis de chimie industrielle (Parijs 18512).
E. Péclet, Cours de chimie (Marseille 1823).
C. Priesner, ‘Johann Christian Bernhardt und die Vitriolsäure’, Chemie in unserer Zeit 16 (1982), 149-159.
S.C. Regtdoorzee Greup-Roldanus, Geschiedenis der Haarlemmer bleekerijen (Den Haag 1936).
E. Schmauderer, ‘J.R. Glaubers Einfluß auf die Frühformen der chemischen Technik’, Chemie-Ingenieur-Technik 42 (1976), 687-696.
F. Schmieding, ‘Energiegeschichtliche Aspekte der Schwefelsäurefabrikation: Von der Vitriolbrennerei zum Wärmekraftwerk’, Environmental History Newsletter no.3 (1991), 35-49.
E. Schramm, ‘Soda-Industrie und Umwelt im 19. Jahrhundert’, Technikgeschichte 51 (1984), 190-216.
E.L. Schubart, ‘Ueber die sauren Gase, welche Schwefelsäureund Sodafabriken verbreiten, und die Mittel, dieselben unschädlich zu machen. Aus einer belgischen Staatsschrift auszugsweise mitgetheilt’, Polytechnisches Central-Blatt 23 (1857), 1220-1232 en 1309-1319.
L. Serrurier, ‘Over de soda-fabriekatie’, Tijdschrift der Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van Nijverheid 29 (1866), 241-274.
C. Singer, The earliest chemical industry. An essay in the historical relations of economics & technology illustrated from the alum trade (Londen 1948).
J.G. Smith, The origins and early development of the heavy chemical
industry in France (Oxford 1979).
A short account of the Tennant Companies 1797-1922 (Londen 1922).
E.C. Vaupel, ‘Ökonomie, Ökologie und technischer Wandel: Zur Bedeutung der sizilianischen Schwefelkrisen für die Entwicklung der chemischen Industrie im 19. Jahrhundert’, Deutsches Museum. Wissenschaftliches Jahrbuch 1990, 97-131.
‘Wed. P. Smits & Zoon te Utrecht, 1827 - 3 december - 1927’, Chemische Courant voor Nederland en Koloniën 25 (14 december 1927).
A. Ypey, Systematisch handboek der beschouwende en werkdaadige scheikunde, i (Amsterdam 1804).

Hoofdstuk 10

P.F.G. Boullay, J. d'Arcet en Mérimée, ‘Rapport sur la céruse de la fabrique de Clichy’, Bulletin de la Société d'Encouragement 12 (1813), 179-187.
J.A. Chaptal, Chimie appliquée aux arts, iv (Parijs 1807), 302-314.
[Chemielinco], ‘Historisch onderzoek naar 13 loodwit- en/of verffabrieken te Rotterdam’ (rapport; Utrecht 1989).
B. Coppens, Über die Verkalchung des Bleies und das Verfahren dieselbe Arbeit in Bleiweisfabriken im Großen zu veranstalten (Erfurt 1797).
J.M. Cowley, ‘Electron-diffraction study of the structure of basic lead carbonate, 2PbCO3.Pb(OH)2, Acta Cryst. 9 (1956), 391-396.
[G.C.E. Crone], H.G.Th. Crone 1790-1940 (z.p.z.j. (Amsterdam 1940)).
J. Dall'armi, ‘Memoire sur la fabrication du blanc de plomb’, Bulletin de la Société d'Encouragement 8 (1809), 358-363.
R. Didde, ‘De loden last van Rotterdam. Bodemvervuiling loodwitfabrieken nauwelijks te saneren’, NRC Handelsblad (24 april 1990).
C.M. van Dijk, Verhandeling over het loodwit (Dordrecht 1829).
K. Dinklage, ‘Die älteste österreichische Bleiweißfabrik und ihre Gründung in Klagenfurt im Jahre 1761’, Blätter für Technikgeschichte 18 (1956), 122-137.
‘Fabriek van electro-chemisch loodwit’, Algemeene Konst- en Letterbode (1842), i, 345-346.
J.G. Gentele, ‘Ueber die Bleiweißfabrication’, Polytechnisches Journal 63 (1837), 196-219.
T. Goedings, ‘Een zeventiende-eeuwse verklaring voor het woord schulpwit’, IIC Nederland Mededelingenblad 6 (1) (maart 1989), 7-12.
H.C. Hazewinkel, ‘De opkomst van drie nieuwe industrieën in xviide-eeuwsch Rotterdam’, Rotterdamsch Jaarboekje (1934), 65-84.
E. Herbert-Kerchnawe, Die Bleiweiss-Fabrication in Österreich (Wenen 1898).
C. Hochstetter, ‘Ueber Bleiweissbildung’, Journal für praktische Chemie 26 (1842), 338-353.
S. Jacob, Chemische Vor- und Frühgeschichte in Franken (Düsseldorf 1968), 181-188.
G. Jars, Voyages métallurgiques, ii (Parijs 1780), 560-567.
H. Kühn, ‘Bleiweiß und seine Verwendung in der Malerei’, Farbe und Lack 73 (1967), 99-105 en 209-213.
J. van Loon, ‘Loodwit’, Verfkroniek 17 (1944), 2-6 en 14-16.
H. Ludowig, Handbuch der Bleiweiß- und Bleizuckerfabrication (Weimar 18542).
G. Lunge, ‘Das Bleiwerk von Walker, Perkers und Comp. zu Chester’, Polytechnisches Journal (1865), 43-47.
J. MacLean, ‘Reijer Hendrik van Someren (1787-1851), promotor van de Nederlandse scheikundige technologie’, Rotterdams Jaarboekje, 8ste reeks 5 (1977), 190-208.
J. MacLean, ‘Loodwitfabrieken in de negentiende eeuw’, Rotterdams Jaarboekje, 8ste reeks 7 (1979), 233-252.
J. Meinema, ‘Stukken betreffende de ijzerhandel R.P. Stratingh en de loodwitfabriek Stratingh en Co. te Groningen. 1816-1851’, in: J. Meinema, Inventaris van het huisarchief van de Bredenborg te Warffum (Groningen 1975/76), 99-102.
[Mérimée], ‘Fabrication du blanc de plomb’, Bulletin de la Société d'Encouragement 8 (1809), 275-279.
G.J. Mulder, ‘Scheikundig onderzoek van eenige loodwitsoorten’, Algemeene Konst- en Letterbode (1839), ii, 130-136.
‘Note sur les qualités de la céruse de Clichy’, Bulletin de la Société d'Encouragement 16 (1817), 96.
[R. O'Reilly], ‘Observations sur quelques nouvelles méthodes de fabriquer le blanc de plomb ou de céruse’, Annales des Arts et des Manufactures 7 (1802), 173-182.
J.J. Prechtl (red.), Technologische Encyclopaedie oder alphabetisches Handbuch der Technologie, der technischen Chemie und des Maschinemvesens, ii (Stuttgart 1830), 464-469.
W.H. Pulsifer, Notes for a history of lead and an inquiry into the development of the manufacture of white lead and lead oxides (New York 1888).
H. Reinold, ‘De Utrechtsche loodwitfabriek van den heer G. Greve’, De Ingenieur 2 (1887), 204-205.
A.B. Roeloffzen, ‘Notitie loodwit-, vernis- en verffabrieken in de gemeente Rotterdam’, (DCMR: Schiedam januari 1988).
J.F. Sacher, ‘Aus der Entwicklungsgeschichte der Bleiweissfabrikation’, Farben Zeitung 46 (1941), 34-35.
E. Smink, ‘Vondsten van bedrijfsaardewerk uit de Haarlemmertrekvaart van loodwitmolen De Star. Een beknopte geschiedenis van de loodwitindustrie’, Holland (1983), 40-51.
P.R. Sprengel, Handwerke und Künste in Tabellen, iv (Berlijn 1769), 50-68.
A. Stewart, ‘Lead pigments and paints’, Official Digest 22 (1950), 1100-1113.
F. Stohmann en B. Kerl (red.), Encylopädisches Handbuch der technischen Chemie, i (Brunswijk 18884), 1683-1726.
H.W. Stuurman, ‘Loodwitpotten-loodwitmolens-loodwitindustrie. Een bijdrage tot de industriële archeologie’, Westerheem 26 (1977), 79-96.
W. Tienes, Die Entwicklung der deutschen Bleiweiß-Industrie (München 1934).
A.M. van den Toorn, ‘Eenige berekeningen betrekkelijk de zamenstellende deelen van het loodwit, enz.’, Algemeene Konst- en Letterbode (1823), i, 242-247 en 325-328.
J.B. Trommsdorff, Ueber die Bereitung des Bleiweisses im Grossen (Erfurt 1827).
A. Ure (red.), A dictionary of arts, manufactures, and mines, ii (Londen 18534), 945-952.
D. Vis, Drie eeuwen verf. Een en ander uit de geschiedenis van de Zaanse Verfindustrie (Oostzaandam z.j. (1945)).
C. Visser, Verkeersindustrieën te Rotterdam in de tweede helft der achttiende eeuw (Rotterdam 1927), 124-136 en 196-201.
J.H. de Vlieger, ‘Enige eeuwen met een lichte, loden last’, (type-script: Rijswijk 1988).
J.H. de Vlieger, ‘De Schoonhovensche loodwitfabriek Wed. Hondorff Block & Braet, 1778 tot 1940’, Historische Encyclopedie Krimpenerwaard 13 (2) (1988), 25-44.
J.H. de Vlieger, ‘“De loodwitmakery aan den Ouden Rijn.” Ruim twee eeuwen loodwitfabricage in Bodegraven’, Heemtijdinghen 25 (1989), 54-79.
J.H. de Vlieger, ‘De Oudhollandse methode om loodwit te maken’, Verfkroniek 62 (1989), 21-26.
J.H. de Vlieger, ‘Loodwit, de ontwikkeling van het kamerproces’, Verfkroniek 62 (1989), 465-469 en 510-512 (hierin de ‘Mémorie van octrooi Krijn Hoogeveen’).
J.H. de Vlieger, ‘De 19e-eeuwse dichter-verfkopers: Reijer Hendrik van Someren (1787-1852), Hendrik Tollens Carolus zn. (1780-1856)’, Verfkroniek 63 (1990), 364-368 en 451-456.
J.H. de Vlieger, ‘De Zaanse loodwitmolens “De Rob” en “De Veldlust”’, Verfkroniek 64 (1991), 344-348 en 388-391.
J.H. de Vlieger, ‘De Utrechtse loodwitfabriek Cornelis Hoogeveen & Comp. 1802-1877’, Verfkroniek 65 (9) (sept. 1992), 24-27.
J.H. de Vlieger en E. Homburg, ‘Technische vernieuwing in een oude trafiek. De Nederlandse loodwitindustrie, 1600-1870’, Jaarboek voor de geschiedenis van bedrijf en techniek 9 (1992), 9-68.
C.M. Wai en K.T. Liu, ‘The origin of white lead - From the East or the West’, Journal of Chemical Education, 68 (1991), 25-27.
G.A. Walter, Die geschichtliche Entwicklung der rheinischen Mineralfarben-Industrie vom Beginn des 19. Jahrhunderts bis zum Ausbruch des Weltkrieges. Ein Beitrag zur rheinischen Industriegeschichte (Essen 1922).
H. Wefers Bettink, De Utrechtsche Loodwit-Fabriek Firma G. Greve (Utrecht z.j.).

Hoofdstuk 11

J.A.B. de Beer, ‘De geschiedenis van de meekrapstoof in Standdaarbuiten’, in: De Gludden Roos 18 (1958), 84-95.
I.G.J. van den Bosch, Over den verbouw en bereiding der meekrap in het departement van Vaucluse in verband met de meekrapteelt in Zeeland (Middelburg 1850).
J.L. De Bruyn Kops, ‘Meekrap’, in: De Economist, 2 (1853), 13.
W. Crookes, A practical handbook of dyeing and calicoprinting (Londen 1874).
H.L. Duhamel du Monceau, Mémoires sur la garance et sa culture, avec la description des étuves pour la dessécher & des moulins pour la pulvériser (Parijs 1757).
M.J. Girardin, Technologie de la garance, Mémoire présenté à la Académie Royale des Sciences de Rouen, le 21 Juillet 1843 (Parijs 1844).
Th.M. de Graaf, ‘Meestoven in het algemeen en “De Nijverheid” te Kapelle in het bijzonder’, in: Industriële Archeologie 2 (1982), 58-81.
A.G. de Groot, ‘Meekrap in Zuid-Holland’, Zuid-Hollandse Studiën 8 (1959), 139-173.
E. Homburg, ‘De eerste acties tegen chemische fabrieken omstreeks 1850’, in: Spiegel Historiael 28 (1993), 263-268.
E. Homburg en J.W. Schot, ‘Financiers van de Nederlandse industrialisatie. Economische drijfveren, sociale herkomst en familierelaties, het voorbeeld van de garancine-industrie 1845-1854’, Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis, 14 (1988), 274-298.
E. Homburg en J.W. Schot, ‘Innoverend ondernemerschap in het midden van de 19e eeuw: een onderzoek naar de oprichters van de Nederlandse garancine-industrie’, Jaarboek voor de Geschiedenis van Bedrijf en Techniek, 5 (1988), 86-101.
J. de Kanter, De meekrapteler en bereider (Dordrecht 1802).
B.W. van der Kloot-Meyburg, ‘Bijdrage tot de geschiedenis van de meekrapcultuur in Nederland’ in: Economisch-Historisch Jaarboek 18 (1934), 59-153.
O.P. Kratz, en A. Diem, ‘Historische Experimente (1856-1858). Heinrich Caro: Die Louisenthaler Actiengesellschaft in Mülheim an der Ruhr - eine kombinierte Naturfarbstoff-Fabrik und Färberei zur Zeit der ersten “Anilinfarben”’ in: Chem. Exp. Didakt. 2 (1976), 179-186.
H.A.J. Maassen, ‘Beginnende vernieuwing in de Nederlandse meenijverheid: De “Dubbele Meestoof” te Hontenisse tussen 1837 en 1840’ in: Industriële Archeologie 5 (1985), 159-167.
H.A.J. Maassen, ‘Een Groot-Nederlands ondernemer in het Koninkrijk der Nederlanden. De Gentse handelaar en meekrappionier J.A. Verplancke’ in: Tijdschrift voor Geschiedenis van Techniek en Industriële Cultuur 5 (1987) 15-24.
J. MacLean, ‘Opkomst, bloei en verval der garancine-fabrieken 1847-1875, in: Zeeuwsch Tijdschrift (1978), 127-132.
J.A. Mol, ‘De meestoof “in de Vlugt” te Nisse 1860-1893’ in: Historisch Jaarboek voor Zuid- en Noord-Beveland 8 (1982), 58-81.
J.H. Ochtman, Verslag der verbeterde meekrapbereiding in de meestoof 't Hart te Zierikzee (Zierikzee 1852).
A. Peeters, ‘Les plantes tinctorales dans l'économie du Vaucluse au XIXe siècle’, in: Études Rurales 60 (1975), 41-54.
H. Peschar, ‘Een garancinefabriek te Amsterdam 1850-1876’, in: Amstelodamum (1979), 11-16.
J.M.G. van der Poel, De Wilhelminapolder 1809-1959 (Wageningen 1959).
J.M.G. van der Poel, ‘De teelt van meekrap’ in: Ceres en Clio: zeven variaties op het thema landbouwgeschiedenis, Agronomisch Historische Bijdragen 6 (Wageningen 1964).
C.L. Punt, Iets over de voordeeligsre wijze van de meekrap in de meestoven te bereiden (Dordrecht 1836).
J.W. Schot, ‘De ontwikkeling van de techniek als een variatie- en selectieproces. De meekrapteelt en -bereiding in het licht van een alternatieve techniekopvatting’ (doctoraalscriptie Erasmus Universiteit, Rotterdam 1985).
J.W. Schot, ‘De meekrapnijverheid: de ontwikkeling van de techniek als een proces van variatie en selectie’ in: Jaarboek voor de Geschiedenis van Bedrijf en Techniek 3 (1986), 43-62.
J.W. Schot, ‘Het meekrapbedrijf in Nederland in de negentiende eeuw nader bezien in het licht van het industrialisatiedebat’ in: Economisch- en Sociaal-Historisch Jaarboek 50 (1987), 77-110.
J.W. Schot, ‘Eigenheid industrialisatiepad ankerpunt voor technologiebeleid’, in: De Ingenieur 100 (1988) 532-33.
J.W. Schot, ‘Technology in decline: A search for useful concepts. The case of the Dutch madder industry in the nineteenth century’, in: British Journal for the History of Science 25 (1992), 5-26.
J.W. Schot en E. Homburg, ‘De garancine-fabriek te Zierikzee, 1846-1882. Een moderne industrie met milieuproblemen’, in: Kroniek van het land van de Zeemeermin (Schouwen-Duiveland) 13 (1988), 61-78.
B.C. Sluijk, ‘Meekrap’, in: Stichting Textielgeschiedenis. Jaarverslag 1958, 17-39.
J.S.M. Tornga, ‘De teelt van meekrap in de Betuwe’ in: Tabula Batavorum 2 (1984) 18-25.
A.G. Travis, The Rainbow Makers. The origins of the synthetic dyestuffs industry in Western Europe (Bethlehem (USA) 1993).
H. Uil, ‘De meestoof ‘De Zee’ te Elkerzee, in: De Schouwse Koerier (1980) 1.
G.P.J. Verbong, Technische innovaties in de katoendrukkerij en - ververij in Nederland 1835-1920 (Amsterdam 1988).
O. Verhagen, en S. Bleekrode, Beschouwingen over de meekrapbereiding (Goes 1852).
O. Verhagen, Een woord aan alle belanghebbenden; de geschiedenis betreffende der ontbonden Maatschappij van Verbeterde Meekrapbereiding (Goes 1858).
A. van der Weijde, ‘De verdwenen meekrapcultuur op Schouwen en Duiveland’ in: Archief van het Zeeuwsche Genootschap der Wetenschappen (z.p. 1925), 73-109.
G.E.M.P. Wiilemsen-de Mey, ‘De opkomst van de Nederlandse garancine-industrie na 1845’ (doctoraalscriptie Katholieke Universiteit Nijmegen 1983) (2 dln.).
C. Wiskerke, ‘De geschiedenis van het meekrapbedrijf in Nederland’, in: Economisch-Historisch Jaarboek 25 (1952), 1-144.

Hoofdstuk 12

[D'Arcet], ‘Verbeterde fornuizen voor smeer-smelterijen’, Tijdschrift ter bevordering van nijverheid 4 (1837), 216-220.
P. Baud, L'Industrie chimique en France. Étude historique et géographique (Parijs 1932), m.n. 144-153.
E.A.M. Berkers, ‘Een nieuw licht’: hoofdstuk 6 in Geschiedenis van de techniek in Nederland, iii (Zutphen 1993).
S.A. Bleekrode, ‘De industrie der vetstoffen’, De Volksvlijt 1855, 223-235.
S.A. Bleekrode, ‘De klapper- (kokos-) olie en hare verzending in den vorm van kalk-zeep’, De Volksvlijt 1857, 393-417.
H.A. Boekenoogen, De scheikunde der oliën en vetten (Utrecht 1948).
A.A. Costa, Michel Eugène Chevreul, pioneer of organic chemistry (Madison (Wisconsin) 1962).
J.C.A. Everwijn, Beschrijving van handel en nijverheid in Nederland, ii ('s-Gravenhage 1912), 484-489, 495-497.
J. Giele (red.), Een kwaad leven. [Heruitgave van] de arbeidsenquete van 1887 (Nijmegen 1981), i, 178-235.
‘Het glycerin, eene nuttige en hoogst belangrijke stof voor de
weverij, verwerij, drukkerij en de appretuur’, De Volksvlijt 1874, 221-224.
J. Gram, ‘De Stearine-Kaarsenfabriek Gouda’, Het Leeskabinet 1899.
A.P. Hoekstra, Inventaris van de archieven van de N.V. Koninklijke Stearine Kaarsenfabriek Gouda - Apollo (1853) 1858 - 1960 (1969) (Gemeentelijke Archiefdienst: Gouda 1987). 100 jaar kaarslicht. Van kaarsenfabriek tot chemisch bedrijf. N.V. Koninklijke Stearine Kaarsenfabrieken ‘Gonda-Apollo’. 1858 - 1958 (z.p., z.j. (Gouda 1958)).
H.F.R. Hubrecht, ‘De stearine-kaarsenfabriek te Gouda’, Eigen Haard 1877, 342-344, 350-352, 358-360.
J.H.H. Hülsmann, ‘Handel en nijverheid’, in: P.H. Ritter (red.), Eene halve eeuw 1848-1898. Nederland onder de regeering van koning Willem den derde en het regentschap van koningin Emma, i (Amsterdam 1898), 281-348, m.n. 312-314.
L.F. Jähkel, ‘Beschrijving der fabrijkmatige vervaardiging van stearinezure kaarsen’, Tijdschrift ter bevordering van nijverheid 7 (1843), 252-265.
De kaarsenmaaker (Dordrecht 1789).
P.J. Kasteleyn, De waschbleeker en waschkaarsenmaaker, meerendeels naar het Fransche van den heere Duhamel du Monceau (Dordrecht 1792).
G. Leenders en E. Willems, ‘Terug naar het ambachtelijke niveau. Kaarsenfabricage in Amsterdam’, Ons Amsterdam 43 (1991), 148-152.
J. MacLean, ‘Ook de kaarsenmaker had milieuproblemen’, Nederlandse Chemische Industrie 18 (1976), 526-533.
B. Meijlink, ‘Stearine-kaarsen’, Algemeene Konst- en Letterbode, 1839, ii, 445-447.
[J.S. Muspratt], Chemistry, theoretical, practical, and analytical, as applied to the arts and manufactures (Londen z.j. (c. 1876)), i, 432-455.
H.J.M. Roetemeijer, ‘Wasblekerij “De Honingbij” en Koninklijke Waskaarsenfabriek’, Ons Amsterdam 22 (1970), 322-328.
‘De Stearine Kaarsenfabriek “Apollo” te Schiedam’, De Wereldtentoonstelling van 1878 te Parijs, nr. 17, blad 1 (10 augustus 1878), 265-266.
‘De Stearine-Kaarsenfabriek Apollo te Schiedam’, De Katholieke Illustratie 14 (1880/81), 78-79, 114-115.
Joh. de Vries, ‘De evolutie der Nederlandse kaarsennijverheid belicht’, De Onderneming 1961, 22-25.
H.F. Wessels, Gouda, proeve eener stadsmonographie (Utrecht 1939), 83-92.

Hoofdstuk 13

E.H. von Baumhauer, Het nut der scheikunde voor den industrieel (Amsterdam 1855).
J.W. Birza (en D.A. Wittop Koning), N.V. Koninklijke Pharmaceutische Fabrieken v/h Brocades-Stheeman & Pharmacia 1800-1950 (Amsterdam 1950).
F. de Boer, ‘Elf-provinciën-nummer’, Nederlandse Chemische Industrie (mei 1968).
J.W. de Boer, Van vernis-stokerij ‘op aarden grond’ tot modern chemisch bedrijf: samengesteld ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan der n.v. Lak-, Vernis- en Verffabriek Molyn & Co. (Rotterdam 1953).
G. de Bruin, Buscruytmaekers: ervaringen en lotgevallen van een merkwaardig bedrijf in Holland (Amsterdam 1952).
‘Chemische fabrieken’, Scheikundig jaarboekje voor Nederland, België en Nederlandsch-Indië 2 (1901), 189-196.
‘Chemische fabrieken in Nederland’, Chemisch jaarboekje voor Nederland, België en Nederlandsch Indië 5 (1904/5), 254-262, 13 (1915/16), 302-348.
P. Doyer (red.), The industries of the Netherlands. Part iii: Chemical industries in the Netherlands ('s-Gravenhage 1915) (= A general view of the Netherlands, v).
F.H. Eijdman Jr., Leerboek der chemische technologie (Amsterdam 1906).
M.G. Emeis jr., Waar men 4 eeuwen om zeep ging 1554-1954 (Amsterdam 1954).
J.C.A. Everwijn, Beschrijving van handel en nijverheid in Nederland, ii ('s-Gravenhage 1912), 477-489, 492-592.
J. Girardin, Scheikunde voor den beschaafden stand en het fabriekswezen, 2 dln (Gouda 1845) (18512, 18563, 18674).
H. Großmann, ‘Zur Lage der chemischen Industrie in Holland’, Die chemische Industrie 33 (1910), 737-740.
L.A. van Heijningen, Energiek en ondernemend: 150 jaar olie- en vernisfabriek L. Vliegenthart B.V. Delft (Rijswijk 1989).
‘De historische ontwikkeling van de chemische industrie in Nederland’, Chemisch Weekblad 49 (1953), 594-609.
E. Homburg, ‘De moeizame weg van extractie naar synthese’, Chemisch Magazine (aug. 1989), 444-446 en (sept. 1989), 508-510.
E. Homburg, ‘De overgang naar een moderne chemische industrie’, Chemisch Magazine (dec. 1989), 741-743 en (jan. 1990), 31-34.
P. Huf, Zeventig jaar Coenen & Schoenmakers Veghel 1882 - 28 juli - 1952 (Veghel 1952)
G.J. Jacobson A. Bz (bew.), Handboek der Technologie, naar het hoogduitsch van Barentin, Wagner e.a. (Deventer/Leiden 1859-1860).
J.A. de Jonge, De industrialisatie in Nederland tussen 1850 en 1914 (Amsterdam 1968) (reprint Nijmegen 1976), 213-217.
H. Koopmans, Vijftig jaar scheikundige nijverheid in Nederland (Delft 1967).
F.W. Krecke, Handleiding der chemische technologie (Gorinchem 1881).
A.M.C. Lemmens en G.P.J. Verbong, ‘Natuurlijke en synthetische kleurstoffenproduktie in Nederland in de negentiende eeuw’, Jaarboek voor de geschiedenis van bedrijf en techniek 1 (1984), 256-275.
A.H. van Nierop en E. Baak, De Nederlandsche naamloze vennootschappen, jrg. 1882-1896.
Th.N. Norton, Die chemische Industrie in Belgien, Holland, Norwegen und Schweden (Braunschweig 1914).
De registers van de Dienst van het Stoomwezen, i (uitg. H.W. Lintsen), ii-v (uitg. J.A.W. Nieuwkoop) (Amsterdam, 1989-1993) (vi-x in typescript).
A. Smeets (red.), 90 jaren zinkwitindustrie in Nederland 1870 - 1960 (Maastricht 1960).
A. Steger, De toekomst der chemische industrie in Nederland (Amsterdam 1912).
Joh. de Vries, Markt als spiegel. Ontwikkeling en problematiek der Nederlandse koolteermarkt- en nijverheid (inaugurele oratie, Tilburg 1967).
J.R. Wagner, Handboek der Fabrieksscheikunde, 2 dln. (Leiden 1864-1865).
W. Wennekes, De aartsvaders. Grondleggers van het Nederlandse bedrijfsleven (Amsterdam 1993).
B. Wigersma, ‘De toekomst van de chemische industrie in Nederland’, Chemisch Weekblad 9 (1912), 810-821.

Hoofdstuk 14

1865-1890. Overzicht van den Telegraafdienst bij de Maatschappij tot exploitatie van Staatsspoorwegen (z.p.z.j.).
H. Baudet, Een vertrouwde wereld. 100 jaar innovatie in Nederland (Amsterdam 1986).
W.J.M. Benschop, Eduard Wenckebach en de Hollandsche IJzeren Spoorwegmaatschappij als baanbrekers voor de openbare geschiedenis telegrafie in Nederland ('s-Gravenhage 1947).
S. Bleekrode, ‘Verhandeling over den elektrischen telegraaf in het algemeen, en bijzonder over deszelfs practisch gebruik bij spoorwegen’, in: Tijdschrift der Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van Nijverheid, ix (1844-1845), 1-99, 175-203.
E.A.B.J. ten Brink, De Rotterdamsche Telegraaf Maatschappij 1854-1884. Een episode uit de begintijd van de electrische telegrafie in Nederland ('s-Gravenhage 1952).
E.A.B.J. ten Brink en C.W.L. Schell, Geschiedenis van de Rijkstelegraaf 1852-1952 ('s-Gravenhage 1954).
E.A.B.J. ten Brink, ‘De Nederlandsche Telegraafmaatschappij
1851-1864’, in: Economisch-historisch Jaarboek, xxx (1965), 118-169.
J. Brooks, Telephone: the first hundred years (New York 1976).
I.J. Brugmans, De arbeidende klasse in Nederland in de 19e eeuw (1813-1870) (Vierde druk; Utrecht/Antwerpen 1959).
J. Carey, ‘Time, space and the telegraph’, in: D. Crowley, P. Heyer, Communication in history. Technology, culture, society (New York/London 1991), 132-137.
W.B. Carlson, M.E. Gorman, ‘Thinking and doing at Menlo Park: Edison's development of the telephone, 1876-1878’, in: W.S. Pretzer (ed.), Working at invention: Thomas A. Edison and the Menlo Park experience (Dearborn, Michigan 1989), 84-99.
D.J. Czitrom, Media and the American mind: from Morse to Mcluhan (Chapel Hill 1982).
K. Dawson, ‘Electromagnetic telegraphy: early ideas, proposals, and apparatus’, in: A.R. Hall en N. Smith (eds.), History of technology, i (1976), 113-141.
G. Doorman, Het Nederlandsch octrooiwezen en de techniek der 19e eeuw ('s-Gravenhage 1947).
‘De elektro-magnetische telegraaf’, in: Nieuw Nederlandsch magazijn ter verspreiding van algemeene en nuttige kundigheden (1846), 27-32.
G.R.M. Garrat, ‘Telegraphy’, in: C. Singer (ed.), A history of technology, iv (Oxford 1958), 644-662.
J.H. Geerke, ‘Het veertigjarig jubilaeum van de Rijkstelegraaf’, in: Eigen Haard (1892), 776-779.
H.G. Hesselink, 150 jaar seinen voor treinen (Rotterdam 1978).
J.W. van Hilten, ‘De wordingsgeschiedenis van de telefoon’, in: Het ptt-Bedrijf, xx, 3 (aug. 1976), 160-176.
A.C. Hissink, ‘Het Rijkstelegraafkantoor te Amsterdam’, in: Eigen Haard (1876), 380-400.
G. Hogesteeger, ‘De introductie van het fenomeen telefoon in Nederland’, in: Het ptt-bedrijf, xx, 3 (aug. 1976), 177-190.
G. Hogesteeger, Concentratie en centralisatie bij de openbare telefonie in Nederland 1881-1940 (Den Haag 1984).
G. Hogesteeger, ‘Der Einfluß Preußens auf die Entwicklung der Telegrafie in den Niederlanden’, in: Archiv für deutsche Postgeschichte, 1 (1986), 84-87.
G. Hogesteeger, ‘G.J. de Jongh en de telefoon’, in: Rotterdams Jaarboekje (1986), 287-298.
G. Hogesteeger, ‘De samenvoeging van Posterijen en Rijkstelegraaf per 1 januari 1886’, in: Het ptt-bedrijf, xxiv, 1-4 (dec. 1986), 4-10.
G. Hogesteeger, Van lopende bode tot telematica (Groningen 1989).
Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij 1839-1889 (Heruitgave; Groningen 1986).
E. Horstmann, 75 Jahre Fernsprecher in Deutschland 1877-1952 (Berlin 1952).
D.A. Hounshell, ‘Elisha Gray and the telephone’, in: Technology and Culture, 16 (april 1975), 133-161.
Kamer van Koophandel en Fabrieken Rotterdam 1803-1929 (Rotterdam 1928).
J.J. van Kerkwijk, Het Koninklijk Besluit van 26 December 1869, No.9, tot overbrenging der administratie van den Rijkstelegraaf naar het departement van Financiën, beschouwd de vereeniging van de Rijkstelegraaf met de posterijën ('s Gravenhage 1870).
J.J. van Kerkwijk, ‘Kort overzigt van de exploitatie van den Rijkstelegraaf sedert 1852, met eenige financieele beschouwingen’, in: De Economist, i (1870), 573-588.
J.J. van Kerkwijk, ‘Kort overzigt van de geschiedenis der telegraphie in Nederland’, in: Staatkundig en Staathuishoudkundig Jaarboekje (1878), 15-22.
J. Kieve, The electric telegraph. A social and economic history (Devon 1973).
W. Klein, ‘Blick in die Technik der frühen Telefone’, in: Archiv für deutsche Postgeschichte, 1 (1986), 34-37.
A. Kloss, Von der Electricität zur Elektrizität (Basel 1987).
J. Kocka, Unternehmensverwaltung und Angestelltenschaft am Beispiel Siemens 1847-1914. Zum Verhältnis von Kapitalismus und Bürokratie in der deutschen Industrialisierung (Stuttgart 1969).
W. Koning, De opkomst en ontwikkeling van de electrische telegraaf met afbeelding en beschrijving der voornaamste toestellen en stroomlopen [Naar de tweeden Engelschen druk van Robert Sabine] (Arnhem 1870).
R.A. Korving, ‘De optische telegraaf van Chappe’, in: Erfgoed van Industrie en Techniek, 1 (maart 1993), 2-11.
P.H. Kylstra, ‘Van communicatienood naar wereldcommunicatie’, in: Het ptt-Bedrijf, xx, 3 (aug. 1976), 149-159.
W. Mache, ‘125 Jahre Philipp-Reis-Telefon’, in: Archiv für deutsche Postgeschichte, 1 (1987), 61-81.
C. Mackechnie Javis, ‘The distribution and utilization of electricity’, in: C. Singer (ed.), A history of technology, v (Oxford 1958), 208-234.
R. van der Meulen, De Courant, ii (Leiden 1885).
K.B. Miller, American telephone practice (New York 1905).
N.J. Nersessian, Faraday to Einstein: constructing meaning in scientific theories (Dordrecht/Boston/London 1984).
J. van den Noort, Pion of pionier. Rotterdam-Gemeentelijke bedrijvigheid in de negentiende eeuw (Rotterdam 1990).
W. Otto, ‘Het ontstaan en de ontwikkeling van het telegraafnet in Nederland’, in: Tijdschrift voor economische geographie (1912), 213-223.
A. van Oven, ‘De telephonie in Nederland’, in: Eigen Haard (1886), 400-402, 413-418, 426-429, 438-442.
P.J. Povey, R.A.J. Earl, Vintage telephones of the world (London 1988).
W. Ringnalda, De Rijkstelegraaf in Nederland. Hare opkomst en ontwikkeling (1852 - 1 december - 1902. Geïllustreerd gedenkboek ter herinnering aan haar vijftig-jarig bestaan (Amsterdam 1902).
T. Routlegde, Discoveries and inventions of the nineteenth century (Reprint; London 1989).
Rijkstelegraaf; beschrijving van de in Nederland gebruikelijke telegraaftoestellen, van de inrigting der kantoren en van de geleidingen: bijeengebragt op last van den Minister van Financiën ('s-Gravenhage 1870).
J.H. Schuilenga, ‘Voorwaarts mijnheer!’, in: J.H. Schuilenga e.a. (red.), Honderd jaar telefoon. Geschiedenis van de openbare telefonie in Nederland 1881-1981 ('s-Gravenhage 1981), 17-32.
Z.W. Straatman, ‘De Telephoonquaestie’, in: Vragen des Tijds, i (1881), 47-56.
S. Stratingh, ‘Iets over eenen elektromagnetischen klokkentelegraaf’, in: Tijdschrift der Nederlandsche Maatschappij ter bevordering van Nijverheid, 2 (1838-1839), 256-266.
D.G. Tucker, ‘Electrical communication’, in: T. Williams (ed.), A history of technology, vii part ii (Oxford 1978), 1220-1230.
P. Verhoest, J.-P. Vercruysse, Y. Punie, Telecommunicatie en beleid in België 1830-1991. Een reconstructie van de politieke besluitvorming vanaf de optische telegraaf tot de oprichting van Belgacom (Amsterdam 1991).
G.C.J. Verkerk, De Rijkstelegraaf en de tegenwoordige exploitatie der telephonie (Nijmegen 1883).
J.C. Vermaas, Geschiedenis van Scheveningen, i ('s-Gravenhage 1926).
Verslag aan den Koning over de openbare werken. 1854 ('s Gravenhage 1855).
Verslag aan den Koning over den toestand der Telegrafen in Nederland (onder afwijkende titels; 1855-1900).
W. Visser, De papieren spiegel. Honderd-vijf-en-twintig jaar Algemeen Handelsblad 1828-1953 (Amsterdam 1953).
M. Wenzel, ‘Die Entdeckung des elektro-chemischen Telegrafen durch Samuel Thomas Soemmering’, in: Archiv für deutsche Postgeschichte, 2 (1987), 5-25.
S. von Weiher en H. Goetzeler, Weg und Wirken der Siemens-Werke im Fortschritt der Elektrotechnik 1847-1972 (Göttingen 1972).
H.G. Wesselink, 150 jaar seinen voor treinen (Rotterdam 1978).
G. Wilson, The old telegraphs (London 1976).
A. van der Woud, Het lege land. De ruimtelijke orde van Nederland 1798-1848 (Amsterdam 1987).
P.G. van IJsselmuiden, Binnenlandse Zaken en het ontstaan van de moderne overheidsbureaucratie in Nederland 1813-1940 (Kampen 1988).

Vorige Volgende