Logo DBNL
Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 3 (1934)

Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 3

(1934)–Jan Huyghen van Linschoten–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Beschryvinghe van Quito [en van Quito tot Cusco]1).

ONder die Steden die in't gheberchte van Peru die Christenen bewoonen, is Quito een van die voornaemsten, light in die+ valleye Anaquito, ontrent 5. mylen over die Zuydtzyde van den AEquinoctiael, placht een schoone seer heerlijcke ende lustighe stadt te wesen, insonderheyt in die jaren 44. ende 45. doen zy floreerde, als die goutrijcke Mynen, die alleman aenlocken daer ontrent eerst ghevonden waren, dan is door den oorloch van Pizarro meest verwoest, dat aertrijck dat hier ontrent schijnt onvruchtbaer+ te wesen, daer't nochtans seer vruchtbaer is; want daer worden vele beesten voortgheteelt, als oock allerley andere provisie van greijn, koren, vruchten, voghelen, die gheleghentheyt des landts is seer ghesont ende lieflijck, niet seer onghelijck Spaengien in kruyden ende den tijt: want die Somer begint aldaer inden April ende Meerte, ende duert tot half November, ende ofter wel coudt is, soo vergaren zy nochtans niet minder saet dan in Spaengien, daer worden oock vele Spaensche fruyten voortgheteelt. Dit volck is int ghemeen deugentsamer ende vriendelijcker dan die van Pasto ende van middelbare statuere, ghekleedet, nu ter tijdt op maniere als andere Peruanen. Ontrent Quito placht een groote mennichte te wesen van Schapen2), die eenighe ghelijckheyt hadden naer die Cameel, niet in groote, maer in ghedaente, bequaem om last ende menschen te draghen, doch niet over een myle +drie ofte viere des daechs, moede zijnde gaen neder ligghen, alsoo

datmen die met geen force voorts kryghen en can, oock soo zijn alhier vele Verckens ende Hoenderen, van onse aert voort ghecomen, ende overvloedich Conynen van lieflicke smaeck; Geyten, Patrysen, Duyven, Tortelduyven, ende dierghelijcke wilt niet minder; Onder andere provision die de Peruanen op doen beneffens+ het Maiz, zijn die wortelen Papas, ront als Rapen, die ghesoden ofte ghebraden wesende, niet anders smaken als Castaengien1). Noch hebben zy een ander Quinua gheheeten, bladeren hebbende als wilde Beete, die Tronck een Mans lenghte hoogh, waer aen kleyne saeykens groeyen, eenighe wit, eenighe root, daer af zy haer dranck maken, ende eeten die oock ghelijck wy Rijs. Dit+volck alhier is seer kloeck om die ackeren te bouwen, nochtans niet op onse maniere: want sulcks by den vrouwen aldaer ghedaen wordt; Die mannen ter contrarie spinnende, wevende ende kleederen makende; oock hare wapenen onder houdende. Van Quito comt men tot een ander stadt S. Francisco del Quito gheheeten, +light aen die noordt zyde in die benedenste province van Peru. Die stadt is kouder dan warmer, ende heeft weynich uytsichts van velden: want light in een kleyne valleye, als in een grafte, rondtsomme met eenighe berghkens beset. Van S. Francisco reijst +men tot die palleysen van Tomebamba2), die daer ontrent 30. mylen af zijn, ende van hier treckende, quam men terstont aen een plaetse Panzaleo gheheeten. Die inwoonders van dese contreye zijn een weynich onderscheyden van haer ghebeuren in't binden des hoofdes, daer door men alle Indianen onderkennen mach; hadden oock een andere tale die zy ghebruijckten, different van haer ghebueren, hoe wel alle die ghemeene sprake van Cusco leeren moesten, op groote straffe als die ouderen hare kinderen daer niet toe hielden; Die Mans draghen lanck hayr met een lindt op ghebonden, gaen ghekleedet met haer hemden sonder kraghen ende mouwen, niet meer open aen die zyden, dan daer zy haer armen ende dat hooft moghen steecken, daer over zy langhe mantelen hadden van Wolle, ende sommighe van Cottoen. Die Heeren droeghen dese seer fijn, ende met vele coleuren afgheschildert; Hare schoenen waren ghevlochten van kruijt; Die vrouwen gaen met langhe rocken, die haer gheheel lichaem bedecken, int midden +omgordet, met een breede wollen bandt, dickmaels rondtsom het

lijf ghewonden, makende daer mede een lanck lijf, waer over zy noch een fyne wollen rock draghen, die om den hals ghespeldet zijn, met eenighe gouden ofte silveren spelde, die zy Topos noemen in hare sprake, hebbende groote platte hoofden, ende seer scherpe punten; Om't hooft winden zy oock een schoone bant, gheheeten Nincia, in summa die maniere van kleeden deser volckeren, als ooc die van Cusco, is die schoonste ende beste van geheel America, doen groote neersticheyt om het hayr te kemmen, 'twelck zy lanck draghen, zijn wit van aenghesicht, van goede seden ende manieren, waer in zy seer verschillen van die vrouwen van't platte landt. Twee mylen van Pancalco1) light Mulahallo,+ oock in vorige tyden volckrijck, doch nu meest uytgeroeyt; Aen die rechte zyde van dit pleck light een Swevel bergh, die in 't uytbersten groote steenen uytwerpt, ende schricklijck gheluyt ende +ghesichten by bracht; Een weynich voorder light Tacunga2), in+ oude tyden niet minder als Quito, so in huysen als andere dinghen, ghelijck men noch uyt die Ruynen sien mach. Van Tacunga comt men op Muliambato. Van hier tot die Reviere Ambato. Noch twee+ mylen voorder tot Mocia, ende van daer tot Riobamba, ligghende in die Province Puruaes, al waer schoone velden zijn, in ghetempertheyt cruyden ende bloemen Spaengien gheheel ghelijck. Van Riobamba comt men tot Cajambi, ende voorder tot Tambos ofte Teocallas ende Ticiquiambi, ende van daer tot Thomebamba, in die Province van Canares, ende hier waren oock groote Conincklijcke ammonitie huysen, ghelijck door het gantsche landt, ten elcken 8. 10. oft 12. mylen, daer alles wat tot den oorloch diende, bewaert werde, daer oock bevel-hebberen des Conincks resideerden, die landen in vrede te houden, ende die moetwillighen ende rebellen te straffen, al warent oock haer eyghen Soons. Thomebamba lach ontrent daer twee revierkens tsamen liepen in een valeye,+ 9. mylen int ronde hebbende, aen een koude plaetse, daer nochtans veel wildt ghedierte hielt, als Geyten, Conynen, etc. Hier was oock een Tempel der Sonnen uyt groote, swarte ende+ groene steenen, ghelijck Jaspiden ghebout, die Poorte van des Conincks palleys, schoon ende seer gheschildert, waer in eenighe Amerauden gheset waren, ende gheplastert met gouden platen; Van Thomebamba comt men aen't landt Bracamoros3) in onse+

Caerte Barcamoros ghestelt, ghevonden ende ontdect van Iohan Porzel ende Capiteijn Vergara, die aldaer twee ofte drie plaetsen ghetimmert hadden omme daer door die naestligghende landen t'onder te brenghen. Ende dese landtschap Bracamoros is ontrent 60. mylen van Quito, het geberchte langhs reysende. Noch 45. mylen voorder light het landtschap Chychapoyas ofte Cachapoyas1). daer in die Spaengiaerden oock een stadt hebben, Frontiera gheheeten,+ ghebout op Levanto, waer ontrent die landtschap vrucht baer is van eetbare spysen, ende van rijcke goutmynen. Levanto is van wegen die ghelegentheyt des oorts seer sterck ende wel versorcht: want is bykans rondtsom becinghelt met een diepe valleye, waer door ten meesten deel een Reviere loopt, also dat die stadt Frontiera geheeten, die op Levanto ghebout was, niet wel te winnen is als die brugghen af ghebroken zijn. Dese Province is bebout, ende met Spaengiaerden besettet van Alonzo de Alvarado int jaer 1536. Alhier woont schoon ende blanck vrouwen volck, dat nauwelijck in geheel Peru schoonder, oock seer gratieus ende courtoys, daer by wel ghekleedet. Van hier treckt men in een ander Province+ Guancas gheheeten, een seer ghesont landt, ende beyde dese volckeren van Cachapoya ende Guanca, dienen die Spaengiaerden van Frontiera, als oock doen die van Cascayunga, volck van een ander province. In alle dese landtschappen hebben oock gheweest die ammonitie huyser der Coninghen van Cusco, ende in sommighe zijn rijcke mynen van Gout, beyde die Mannen ende die Vrouwen in dese landen gaen ghekleedet. In oude tyden hadden hare tempelen, ende offerden hare Afgoden, waren gheheel rijck van Vee, ende maeckten veellerley kostelijcke kleederen voor die Coninghen, als zy oock noch huydighes daeghs die seer fijn maken, gelijck oock Tapeten, dattet te verwonderen is. In dese Provincie zijn+ veel vruchtbare boomen, die landen zijn oock vruchtbaer van Greynen ende van Garste. In manieren, ceremonien, begraeffenissen ende offerhanden, zijn zy ghelijck alle die andere; begraven met haer dooden veel Goudts ende Silvers, ende eenighe levende vrouwen; offeren die Sonne, etc. ghelijck volghen sal in die beschryvinghe der Ingen ofte Coninghen van Peru. Over die Andes +ofte 'tgheberchte ghepasseert zijnde, comt men aen Mayobamba ofte Moyobamba, ende ander groote Revieren, ende eenige bewoonde plaetsen. Van Mayobamba reijst men naer Guanuco2), oock

een stadt van Spaengiaerden bewoont, leyt ontrent 40. mylen van Cachapoya, wordt anders gheheeten Leon de Guanuco, die name+ van een spaensche stadt hebbende, door't bevel van Vacca di Castro, gheboren van Leon, die gheleghentheyt van dese stadt is seer goet ende ghesont, om dat die nachten ende die morghen stonden gheheel ghetempert zijn, al waer die menschen oock om die goede ghetempertheyt willen ghesont leven. Men samlet hier veel Maiz ende granen Que-appelen, Vyghen, Cederen, Limoenen uyt Spaengien over gheplantet, als oock vele van haer eyghen landts vruchten. Boven desen soo zijnder vele Platain, also datter een seer goede landouwe is, ende goede hope van verbeteringe der stadt: want in die velden worden vele Koeyen, Geyten, Paerden, ende andere beesten gehouden; Daer zijn oock vele Patrysen, Duyven ende andere voghelen, wilde Valcken ende tamme, om andere vogelen daer mede te vanghen. In't gheberchte zijn oock eenighe+ Leeuwen ende groote Beyren ende andere ghedierten; Ende ten meesten deele van alle die plaetsen die dese stadt onderworpen zijn, passeert die Conincklijcke wech, ende staen vele ammonitie huysen. Onder dese volckeren waren eenighe Waersegghers ende teecken beduyders, die op die steernen acht namen. In oude tyden waren hier soo veel Schapen van haer aert, dat het onghelooflijck is, die door den oorloch der Spaengiaerden ten meesten deele vernielt zijn. Hare huysen zijn van steen ende met stroo bedeckt; Met die doode Mannen werden die levende vrouwen begraven, zijn anders niet soo onkuysch als sommighe andere. In haer land zijn goede Mynen van Silver. Noch 40. mylen van Guanuco di Leone light een ander stadt1), oock van Spaengiaerden bewoont,+ ende ghetimmert aen't gheberchte van Francisco Pizarro, uyt die name van zijn Majesteyt, int jaer 1539. gheheeten S. Iohan di la vitoria di Guamanga. Die oorsake waeromme dese getimmert is, is ten meesten deele om die pas tusschen Cusco ende Lima te bevryden voor den aenloop der Peruanen, al eert landt gheheel t'onder ghebracht was. By dese stadt passeert een Reviere van goet drinckbaer water, ende alhier zijn seer schoone steene huysen, ende sommige torenkens, het merckt velt is geheel plat ende groot, ende aldaer is een gesonde locht: want noch de Sonne noch die locht, noch eenige andere elementen schade doen, niet te vocht noch te warm wesende, dan seer ghetempert, rontsomme die stadt hebben die Spaengiaerden hare Vee huysen, in die valleykens, op

+die Revieren. Die grootste Reviere die welcke hier passeert, heet Vinaque, al waer ontrent ruynen ghesien werden, van groote viercante palleysen, gantsch op een ander maniere ghetimmert dan+ andere Peruanen, die lanck ende smal bouwen. Zy willen segghen dat soodane huysen getimmert zijn gheweest in oude tyden van vreemde volckeren, hoe sulcks zy, can daer niet af oordeelen; Men vergadert oock alhier seer schoone Terwe, daer men soo fynen broot af maeckt, als in gheheel Spaengien mach ghedaen worden, ende allerley fruyten zijnder ooc in overvloet. Van Guamanga+ tot Cusco zijn 45. mylen, een weynich min ofte meer. Op dese strate passeert men die velden van Chiupas, al waer die wreede slach ghedaen is tusschen Vacca di Castro ende Don Diego di Almagro1), ende 8. mylen van Guamanga ghecomen zijnde, light +Vilcas2), 'twelck men seyt int midden te wesen van alle die landen die de Ingen regierden: want Vilcas licht tusschen beyden, is even verre van Quito als van Chilo, al waer oock Conincklijcke seer costelijcke palleysen, ende een Tempel der Sonnen is. Van hier 5. mylen voorder vervolcht men die Conincklijcke strate tot Vramarca,+ waer ontrent een Brugghe over een reviere met twee bogen seer constich gewrocht, groot 166. treden. Die Reviere Vilcas comt +uyt die province van Soras, seer vruchtbaer ende overvloedich van vivres, Goudt ende Silver Mynen, ende van strijdtbaer volck, ghekleedet met wollen kleederen, ende wel ghesien by die Ingen. +Van hier tot Andaguayla, op de reviere Abamcay seven mylen, ende van hier noch 6. mylen verder reysende, comt men aen een ander groote Reviere Apurima ghenoemt, die weghen zijn hier seer quaet, rouw ende scherp, over berghen ende steenrootsen, periculoos om te dalen, dat vele Peerden Goudt draghende, afghestort zijn in die revieren ende verloren. Van Apurima comt men +tot Matambo, ende passerende die geberchten van Vilcaconga, +comt men aen die valleye Xaqui Xaguana, die seer even is, doch niet seer lanck ofte breedt. In dese valleye waren eenighe costelijcke lust- huysen ende palleysen der Coninghen van Cusco, die aldaer trocken om haer te vermaken, zijn schaers 4. mylen van Cusco, ende hier door passeert oock die Conincklijcke strate, anders souden men qualijcken door reysen moghen; want daer eenige morassen, daer over die wech met hare mueren passeert, ende +van hier comt men tot Cusco, hooft stadt, in vorighe tyden van

gheheel Peru1), ende des gantsen rijcks der Ingaren, ghebout van Mango Capo, die eerste Coninck deses stams, in een rouwe seer scherpe plaetse rondtsomme beset met gheberchte, tusschen twee kleyne revierkens, waer af die eene midden door die stadt loopt, is bewoont ten beyden zyden, heeft een valleye aen die oost zyde ende die stroom die door de stadt passeert, neemt haren cours nae den nederganck, in dese valleye, om dat zy kout is, zijn weynich vruchtbare boomen, dan alleen eenighe Molles, daer van wy segghen+ sullen hier naemaels, om dat zy hier haren dranck af maken2); Aen die noortzyde hadde dese stadt op een bergh dichte by een sterckte, die om der grootheyt ende vasticheyt willen seer kostelijck ghehouden wert, doch nu meest vernielt, hoe wel die fundamenten ende sommighe toornen noch daer af staen. So heeft oock dese stadt aen die oost ende noordt zyde die Province van Andesuyo+ ende Cinciasuyo nae't zuyden die landtschap Callao ende +Condesuyo, onder welcken Callao light, tusschen oosten ende zuyen, Condesuyo tusschen zuyen ende westen. Een gedeelte van dese stadt wordt gheheeten Havan Cusco, ende d'ander Oren+ Cusco, plaetsen daer die eedelen woonden ende voornaemsten der stadt, aen een ander zyde was die bergh Carmenga, al waer eenighe kleyne toornkens stonden, daer op zy den loop der Sonnen teeckenden; Int midden daer't meeste volck woonde, was een groote plaetse, van welcke vier Conincklijcke straten ginghen, nae de vier ghedeelten des Rijcks, ende dese stadt was alleen ordentlick ende fray ghebout met steenen huysen, boven alle andere steden van gheheel Peru, rijck ende machtich want daer mocht gheen Gout (op des levens verbeurte) uyt ghevoert worden. Hier was die alderrijckste tempel der Sonnen van die gheheele werelt, genoemt Curicanche, ende daer in die hooghe Priester, die zy noemden+ Villaona, een deel van die stadt was van Mitimaes, dat zijn vreemde vervoerde volckeren bewoont, die alle onder goede politique wetten ende ceremonien der Afgoden ghehouden werden, dat het een wonder om te hooren is. Het Casteel was van so groote viercante steenen ghebout, dat 10. paer Ossen nauwelijcken eene soude voort trecken, alsoo dat men niet bedencken mach, hoe die door menschen arbeyt daer ghebracht zijn, de wijl zy gheen Ossen

ofte Peerden, ofte ander creatueren hadden, om daer door te arbeyden. Die huysen die de Spaengiaerden nu bewoonen, zijn meest van't volck des landts ghetimmert, doch zijn wat gherepareert+ ende grooter gemaeckt. By der Ingen tyden wort dese stadt in vier wijcken afgedeelt, ghelijck geseyt nae die vier deelen des werelts, namen hebbende van die vierderley landtschappen, die op elcke hoeck van de stadt lagen, ende ten tyden als die Ingen noch in hare regieringhe waren, mocht niemant met der woon in een ander wijck trecken op groote peene, ende ofte wel dese stadt aen een koude plaetse zy, is nochtans ghesont ende beter versorcht van allerley victualie, oock grooter dan eenighe andere van gheheel Peru; Rondtsom plachten kostelijcke Mynen te wesen van Goudt, dan vergaen, ende worden oock verlaten door die Silver Mynen van Potosi, om dat die winninghe grooter is nu ter tijt op't Silver, ende die periculen weynigher. In dese stadt was groote toeloop van allerley volckeren den Ingen onderworpen: want alle die Heeren moesten alhier hare kinderen seynden onder 't dexel van die sprake te leeren ende den Coninck te dienen; doch waren meer daer als gyselaers dat hare ouderen niet mochten opstaen tegens die Ingen, andere omligghende volckeren moesten daer comen om huysen te bouwen, die straten te suyveren, ende dierghelijcke wercken te doen die men haer gheboot. Ontrent die stadt +lach een groote bergh Guanacaure gheheeten, in grooter waerdye by die Ingen, al waer zy offerhanden deden van menschen ende beesten, ende ofte wel in dese stadt allerley Natien van volckeren waren, als van Chile, Pasto, Cagnares, Bracamoros, Chacapoyas, Guancas, Charcas, Collao, &c. soo woonden nochtans alle die selvighe die uyt eenderley landtschap waren by een in een plaetse haer ghedestineert; onderhielden hare oude Vaderlijcke ceremonien in allen, alleen dat zy die Sonne moesten aenbidden ende eeren, als den hoochsten Godt dien zy Mocia heeten. Het waren +oock in dese stadt veellerley groote ghebouten onder die aerde,+ ende hier in hielden sommige Toovenaers ende Waersegghers ofte teecken bedieders, die als noch niet al uytgheroeyt zijn, ende in dese speloncken worden noch daghelijcks groote schatten ghevonden;+ Ontrent die stadt zijn veel ghetemperde valleyen, alwaer eenighe vruchtbare boomen ende granen zijn, doch alles worde daer in vorighe tyden in seer groote overvloet toe ghevoert; In die reviere die door die stadt loopt, hebben zy hare Coren muelens. Nu worden alhier vele Spaensche Cappoenen ende Hoenderen vet

ghemaeckt, soo goet alsmen die in Spaengien hebben mach, als ooc Koyen, Geyten ende andere ghedierten, ende ofter wel weynich geboomten zijn, so groeyen nochtans aldaer overvloedich veel Legumina, dat zijn Erwitten, Boonen, Ciceren, Phaseolen,+ etc. Ende om dat in dese stadt gheweest is die seer rijcke Tempel der Sonnen, ende die Hooghepriester, oock die Conincklijcke residentie der Ingen, bedunckt my niet ongheraedtsaem een weynich van hare Religie ende afcomste der Coninghen van Peru te verhalen, ende daer nae te vervolghen op't cortste die pas der bergh steden van Peru tot Arequipa, als oock die Custe tot die Strate van Maglianes.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

landen