Logo DBNL
Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 3 (1934)

Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 3

(1934)–Jan Huyghen van Linschoten–rechtenstatus Auteursrecht onbekend

Vorige Volgende

Reyse overt landt van Truxillo tot Lima1).

DIe stadt van Truxillo light van Lyma 60. spaensche mylen,+ ofte. 48. duytsche, zijn 240. Italiaensche, die gheheele wegh is sandich, uytbesondert ten tyden eenige valleyen. Treckende dan uyt Truxillo, comt men ten eersten aen die valleye Guanape, ruijm vijf spaensche mylen daer af, ofte 21. Italiaensche:+ welcke in vorighe tyden seer bekent was om die goetheyt des drancks Cica, die zy daer maeckten, niet minder als in Italien+ Monte Fiascon, ende in Spaengien Sant Martijn, om die goede Wynen die daer vergaert worden; ende dese valleye wordt ghebout+ ende bevochtet, ghelijck d'andere, heeft een seer goede haven, daer die schepen haer versorghen van alle provisie: van hiercomt men tot een kley2) daelken, daer gheen Reviere door loopt: maer heeft een kleijn water, daer uyt die Peruanen ende reysende lieden water nemen om te drincken. Noch voorder reysende comt men tot die valleye Santa, die in vorighe tyden volckrijck is gheweest,+ ende heeft ghehadt brave Soldaten ende Capiteynen tot Over-heeren, die't hert teghens ghehouden hebben den Coninghen van Peru, zijn meer door listicheyt overwonnen, dan door force van wapenen, zijn oock groot gheachtet gheweest van haer Coninghen, die daer veel huysen ende palleysen hadden doen timmeren: want dit eene van die aldergrootste ende breedtste valleyen van allen is, waer door een seer strenghe ende groote Reviere loopt, die seer toe neemt alst in't gheberchte Winter is, daer in oock veel Spaengiaerden zijn verdroncken; Nu ter tijt houden zy aldaer eenighe Balzen ofte Vloten, om die passagiers over te setten. In ouden tyden woonden hier veel duysent menschen, daer+ nu naulijcks 400. van over ghebleven zijn, gaen ghekleedet, soo wel die Mannen als die Vrouwen met eenighe Mantelkens ende Hemden, ende om het hooft eenighe banden ofte teeckens, allerley vruchten der boomen, als ooc der aerden uyt Spaengien overgheplantet, wassen alhier in groote mennichte, ende vangen oock

veel visch. Die schepen welcke die Custe vervolghen, nemen hier water ende allerley provisie. Twee daghen reysens van dese, leydt +een ander Guambacio genoemt, van vruchtbaerheyt ende andere dinghen, alle die vorighe ghelijck, ende noch voorder anderhalve +dagh reysens, die valleye Guarmey, waer in vele beesten koeyen, swynen ende peerden gheteelt werden. Van dese valleye Guarmey comt men tot die van Parmongo, niet minder lustich als die vorighe. In dese valleye sietmen noch eenighe schoone sterckten op +hare maniere ghebout, in't welcke aen die Mueren gheschildert zijn eenighe wilde Dieren ende Voghelen, ende te verwonderen ist, als men aensiet hoe zijt water uyt die Revieren soo hooch leyden, ende brenghent om al die Ackeren te bevochten. Anderhalve myle +van dese valley is die Reviere Guaman, twelck te segghen is op onse tale de Reviere der Valcken, ende gemeenlijcken noemen zy dese Barranca, ende dese valleye heeft die eyghenschappen van alle +die andere, ende alst in die gheberchten seer reghent, soo is dese Reviere seer periculoos. Een dagh reyse van hier light die valleye +Guaura, van die welcke men trect tot Lima; Die valleye daer in Lima leyt1) is die grootste ende breedtste van alle die daer zijn van hier tot Tumbez toe, ende na die grootste, soo was zy oock seer volckrijck, daer nochtans nu weynich van zijn overghebleven: want als die stadt begon bewoont te werden, heeft dat volck van die stadt de buyten luyden 'tlandt afghenomen, die daer nae verstroyt+ ende uytgheroeyt zijn. Dese stadt is nae Cusco die grootste van't gheheele Rijck Peru ende die voornaemste, want alhier nu ten tyden resideren die Vice-roy van Peru, ende den Aertsbisschop. Item 'tHof met die Cancelerye, hebben hier oock haer residentie, al waer alle processen van't Hoff afghedaen werden, ende die justice van't gantsche Conincrijck bedient, waer door tot Lima grooten handel is: want daer veel volcks comt uyt alle omligghende+ steden. In dese stadt zijn goede huysen, ende die sommige+ seer schoone met toornkens ende galeryen. Het merckt velt is groot, ende die straten breet, alle recht op de merct aencomende, van waer men oock in alle hoecken sien mach, ende ten beyden zyden het vlack velt, ende door't meeste deel van die huysen2) gaen Canalen uyt, die Reviere versch water aenbrengende, ende seer

groote commoditeyt ende gerieflijckheyt der Borgheren, moghen hier door alle hare bogaerden ende kruijthoven begieten, die zy schoon ende genoechlijck hebben. Oock so liggen in dese Revier veel water molens op onse landts aert, daer zy haer Coren op+ malen, in somma hier woonen seer rijcke borgeren, die sommige 150. duysent ducaten hebben. Ende van dese stadt varen ten tyden schepen 800. duysent ducaten waerdich, ende noch sommighe van een milioen. Aen die oost zyde, boven in die stadt is een hooge bergh, waer op een Cruycefix staet. Aen een ander zyde buyten die stadt hebben die borgeren hare wooningen ende plaetsen daer zy die beesten houden, ende haer duijf huysen, hare Wijngaerden, doch geen goede druyven, om die aert des landts,+ schoone hoven, niet alleen vol van allerley vruchten van dat landt: maer ooc van die spaensche, als Vygen, Granaten, Limoenen, Citroenen, Oraengien, Meloenen, Boonen, Erwitten ende Suijcker rieden, alle seer smakehjck, jae beter dan in spaengien, ende voorwaer om het menschelijcke leven met vreuchde te passeren, als die schandale oneenicheden ende oorlogen daer niet en waren1), is voorseker dese plaetse een van die schoonste van die geheele werelt: want die landtschap daer ontrent so getempert, dat het geheele jaer over gheen excessive hitte ofte schadelijcke koude daer is, oock heeft men noyt gesien dat daer honger ofte pest, ofte eenige regen ofte donderslagen, ofte blicxem vanden Hemel geslagen: maer ter contrarie altoos een helder, klare ende schoone Hemel, is gesticht van den Admirael Don Francisco Pizarro, int+ jaer 1535. is genaemt der Coningen stadt, om dat het volck op drie Coningen dagh, daer in gebracht zijn, aenlangende lijftocht, behalven die visch, die zy uyt die Zee ende Reviere in grooter ovevloet hebben, als oock vleijsch ende vruchten der boomen ende der aerde, gelijck geseyt is, niet minder isser ooc overvloedich Terwe ende greijn, ende die vier maenden alst in spaengien somer is, so ist aldaer winter, ende een weynich kouder als op ander tijt. In dese 4. winters maenden valt alle daghen voor den middagh een kleyne dow ofte mist ghelijck nevel, doch niet als by ons ongesont: want die welcke pyne int hooft hebben, haer hier mede wasschende, krygen verlichtinghe. Tis seer apparent, dat dese stadt Lima dagelijcks meer toe nemen sal van volck ende rijckdom, hoe wel daer voor veel jaren over die 500. huysen gheweest hebben, ende die stadt is seer wijt ghebout, datter wel 2000 staen mogen,

+want die straten breedt zijn, ende dat merckt velt groot, elck huijs heeft 80. voeten erfs, ende 160. voeten lengten. Ende om datter geen bequaem hout en is om solders af te maken: want wort binnen 2. ofte 3. jaren van die wormen vernielt, so worden die huysen +niet dan van eene verdiepinge gebout, nochtans seer kostelijck ende magnifijck met vele cameren, salen ende saletten, bequaem om tewoonen, ende vreemde gasten te herbergen; Die wanden zijn gemaect van eenige materialen die zy aen malkanderen backen seer dick, ende vullen die met aerde. Zy decken hare huysen met gheschilderde matten, oft geschildert lijnwaet, ende rondts omme ende boven op die wanden maken zy prieelkens van meyen,+ +daer zy in schuylen voor die Sonne. Voor den regen dorven zy niet sorgen: want ten regent daer niet. Dese stadt heeft onder haer alle dese steden daer Bisschoppen woonen, Quito, Cusco, Guamanga, Arequipa, Pax, Plata, Trugillo, Guanuco, Chachapoia, Portus vetus, Guaiaquil, Popaian, Carchi, S. Michael, S. Francisco. Hier bevorens is geseyt dat Peru afgedeelt wordt in drierley landtschappen. In plat landt aen die Zee, in bergen ofte berghachtich landt midden door Peru loopende, ende in landt over die gheberchten. Van het platte landt, aen die oever des Meyrs hebben wy tot noch gehandelt, beginnende van die Linea ende die C. Passao tot hier toe, so is noch te weten1), dat van Tumbez af niet alleen tot Lima: maer noch veel verder die Zee Cust zuyden op seer drooch ende vol groote woeste sandt plaetsen is, daer't op 10. mylen weeghs noch dondert, blixemt noch regent: maer over die 10. mylen wel, ofte so veel min ofte meer alst gheberchte van die Zee leyt; Daer zijn oock in dit platte landt geen fonteynen ofte putten: maer wel 4. ofte 5. staende wateren die brack zijn, om dat zy nae by die Zee ligghen. Die Inwoonders onderhouden haer met het water uyt die Revieren, die van die geberchten comen, die door de sneeu ende regen die in de bergen vallen oorspronck nemen, niet uyt fonteynen die weynich int gheberchte zijn. Die distantie deser Revieren zijn eensdeels hier te bevorens beschreven, liggen 7. 8. 10. 12. 15. ende 20. mylen vanden anderen, doch meest 7. ofte 8. waer na die reysende luyden haer reguleren, om dat zy geen ander water elders vinden. Ten beyden zyden van dese revieren, een mijl weeghs +breet, ofte ooc wyder, somtijts meer, somtijts min, nae die gelegentheyt vant landt, zijn differente vruchtbare boomen ende coren landen die vant volck gevochtet ende besaeyt werden, 'twelck zy

het gheheele jaer over doen moghen; Oock wassen ontrent dese+ revieren veellerley wilde boomen, Cottoen, Riet, Distelen, Biesen ende Lis, etc. Ende nae dat die Spaengiaerden het landt inghenomen hebben, saeyen ooc Terwe, die landen vocht makende door eenighe Canalen die zy uyt dese Revieren leyden, welcke om dat zy van hooghe bergen snel afloopen, datmen qualijck sonder hulpe over varen mach, ende veel daer inne verdroncken. Die langs het platte land hare reyse doen, houden gemeenlijck so dichte aen die Zee kant, dat zy die altoos int gesichte hebben. Alst winter int geberchte is ende veel regent, so ist periculoos daer te reysen, om't aenloopen der revieren die men passeren moet, ofte met seeckere vloten die zy daer toe hebben, ofte met een net dat zy met Cauwoerden dichte vullen, daer op die reysende man uytgestreckt moet liggen, ende eender van die Indianen swemt voren, dat net ofte die vlote met een coorde voorts treckende, ende een ander van afteren stuerende. Het volck vant platte landt woonen+ onder hutten van meyen gemaeckt. Die mans dragen hemden ende doecken op die knien ende daer over streckende, een opperste kleet gelijck een mantel. Die vrouwen een Cours van Cottoen nae die lengte des lijfs, ende hoe wel tfatsoen van die cleedinge vast over al eenderley is, so isser nochtans eenich onderscheyt int pareelsel des hoofts: want sommige enckele coordekens, sommige gevlochten, eenige van eenderley, andere van verscheyden coleuren die dragen, ende niemant isser ofte hy draecht yet opt hooft, ende alle onderscheyden, na gewoonheyt des landts.

+Dese Peruanen van't platte landt zijn noch afghedeelt in drieerley volckeren1) alle verscheyden namen hebbende, waeraf zy die eerste Yungas noemen, dat zijn die in warm landt woonen; d'andere+ Tallanes, ende die derde Mochicas, ende een yegelijck heeft+ zijn eygen sprake, uyt besondert dat die Heeren ten meesten deel die sprake van Cusco konden, ghelijck onse hovelinghen fransoys, d'oorsake is dattet die Coninghen voor onweert hielden met yemant van hare vasallen te spreken door Tolcken, waeromme+ Guaynacapa, die vader van Atabaleba gheboot, dat alle Heeren van't landt hare kinderen moesten aen zijn Hof seynden om te dienen onder het pretext van die sprake te leeren, hoe wel zijn principaelste voornemen dit niet en was: maer veel meer om zijn rijck ende staet te versekeren voor die ghenige die in zijn landt teghens hem mochten opstaen, als hebbende by hen hare kinderen

in Gyselinge, ende daeromme soo konnen alle die Edelen die gemeene sprake diemen int Hof gebruyckte, waer mede men 'tgheheele landt mocht door reysen.


Vorige Volgende