Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 3
(1934)–Jan Huyghen van Linschoten–
Auteursrecht onbekend[Kleyn relaes van Peru int ghemeen.]Ga naar margenoot+Peru is een ghemeen woort, ende beteeckent drieerley dinghen. Ten eersten een arm kleijn landeken ende haven van die Spaen- | |
[pagina 175]
| |
Ga naar margenoot+giaerden, onder 't beleyt van Pizarro ende Almagro ontdecktGa naar voetnoot1) ontrent Panama, liggende op 2. gra. aen die noord zyde van die linea. Ten tweeden verstaet men by dit woort die gheheele landtschap van dese haven af. Die Custe van die zuydt Zee vervolgendeGa naar margenoot+ tot Chile toe, begrypende 8. provincien, namentlick Quito, Cagnaresia, Porto veio di S. Iacomo, Cassamalca, Cuscoa, Cagnasia, Calloa ende Charcassia. Ten derden beteeckent dese name Peru oft Peruvia, het gheheele seste deel van die Werelt, namentlijcken dat zuydtlijcke ghedeelte van AmericaGa naar voetnoot2), 'twelck van Nieu Spaengien door een enge ofte nauwe spacie van land niet meer dan 17. mylen breet wesende onderscheyden wort, belettende dat Peru (twelck anders rondtsom met die Zee beloopen) geen eyland heeten mach: want heeft naer onderganck die Zuyder-zee, daermen in vaert door die Strate van Magellanes. Naer middach is die Strate selfs dit landt afdeelende van het overligghende landt, noch niet ten vollen ontdeckt van sommighe Tierra de Fuegos, dat is t'landt van VierGa naar margenoot+ gheheeten. Dese Strate ofte engte is van Magellan gevonden, int jaer 1519. ende nae andere haer ghevoelen int jaer 1521Ga naar voetnoot3). streckt nae die rechte linie oost ende west ontrent 110. mylen, light op die hoochte van 52. gra. 30. minut. ende is op't breedtste 2. mylen, die stranden ten beyden zyden met hooge Steen-rotsen beset wesende, ende dit deel des Werelts heeft 5. voornaemde groote landen, als zijn Castilia del Oro, ofte 'tGouden Castilien, Popajana, Brasilia,Ga naar margenoot+ Chile ende Peru, wort onderscheyden van Nieu Spaengien, door die Province ende reviere van Darien, van hier af beginsel nemende, ende streckende tot die strate van Magellan toe. Door Peru dan verstaende een geheel seste deel van die Werelt, strect sulcks wijt ende breedt, tot over die 64. gr. 30. minuten, namentlijcken comende aen die Zuyd-zee van die linie, tot op 52½. graden, ende op 12. graden aen die noordt zyde tot S. Martha toe, 'twelck hetGa naar margenoot+ uyterste hooft is vant landt nae't noorden. Op die grootste lenghte heeft dit deel 53. gr. die rekeninghe nemende van den Meridiaen, loopende over die C. van S. Augustijn, twelck ligt op 8. gr. 30. mi.Ga naar margenoot+ | |
[pagina 176]
| |
zuydlicken tot den Meridian, daer op dat hooft van S. Francisco gelegen is, op die hoochte van 2. deelen zuydlicker. Dit gheheele seste deel des werelts heeft by na die figure van een herte ofte Ga naar margenoot+van een TriangelGa naar voetnoot1), uyt 3. gelijcke linien bestaende, getrocken van die 3. hoecken des landts, als die eerste van die C. di S. Augustin, tot die Strate van Magellan, d'ander van Magellan tot S. Martha, die derde van S. Martha weder tot S. Augustin, het welck men op dusdanighe spherische maniere bewijsen mach, want stellende die eene hoeck des Triangels die Capo di S. Augustijn op die hooghte van 8. graden 30. minuten zuydtlijcker, die lengte 341. graden; d'ander hoeck des Triangels die Strate van Magellan, op die hooghte van 52. gr. 30. mi. zuydtlick, die lenghte 303. graden, de Linea die tusschen dese 2. hoofden gelegen is, comt te hebben 60. gr. gelijc die Meridiaen 360. heeft, so veel dan ofte een weynich meer, heeft die Linia genomen vanden hoec van Magellan tot S. Martha, welck comt te liggen op die hoochte van 12. gr. ende op die lengte van 294. ergo heeft dit land vast die gedaente van een drykantige figure ofte triangel; andere seggent te hebben die Ga naar margenoot+figure van een Ey, twelck aen beyden zyden scherp toeloopt, ende int midden breedt is. Omme hier af particuliere ende beter kennisse te hebben, sullenGa naar margenoot+ eerst handelen van Peru ende den coers hoe de Portugesen hare Ga naar margenoot+seylagie nemen van Panama nae Peru. In vorighe tyden verstont men door Peru alle provincien die daer ligghen van Pastoa tot Chile, ende die reviere Maule zuyden ende noorden aen tot die reviere Anchasmay: Nu verstaet men alleen by den Spaengiaerden, onder het woort Peru, dat gheweste ofte landt dat gheleghen is tusschen die reviere Argyropilis, ofte die Villa della Plata, ende Ga naar margenoot+die Province Quito, 'twelck een vruchtbaer, gesont, volckrijck ende wel bebout landt is, lane wesende van't noorden tot zuyen ontrent 700. mylen, breedt oost ende west ontrent 100. Soo zijn dan die grensen oost ende zuyden Argyropolis, nae den nederganck die zuyder Zee, nae't noorden die Province Pastoa, dit landt wordt Ga naar margenoot+afghedeelt in driederley deelen, in Planitiem, Sierras, Andes, dat is in even ofte plat landt aen die Zee ligghende, in berghen ofte in berghachtighe landen, die midden door't landt strecken, ende in Peru over het gheberchte nae't oosten. Dit landt is Goudt ende Ga naar margenoot+Silver rijck boven alle andere landtschappen der gantsche wereldt, | |
[pagina 177]
| |
'twelck blijcken mach daer uyt, datmen jaerlijcks so grooten schat van Silver ende Gout van daer brenght, dat het onghelooflijcken is. Ick gheswyghe dat die Peruvianen noch roemen derven, dat sulcks niet meer te beduyden heeft, dan oft men van een gheheele sack Terwen een eenigh koornken afghenomen haddeGa naar voetnoot1). Soo mach dit oock bekent werden uyt die historie van Francisco XeresioGa naar voetnoot2), daer hy schrijft dat in Cusco huysen zijn gheweest, welcker voorhoven, wanden ende dacken, om ende al om met Gouden platen waren bedeckt. Nevens dit so schrijft Girava, dat die inwoonders van die province Anzerma haer gheheele wapenen vanden hoofdeGa naar margenoot+ tot de voeten van Gout hadden, hare borst-stucken, rinck-kollers ende scheen-platen al van fijn Gout. Dese selfde ghetuijcht oock, dat ontrent Quito Goudt-berghen waren, daer meer Gouds dan aerde uyt quam. So bevestighen oock alle die historie schryvers, die mentie maken van't rantsoen des Conincks Atabaliba, even dit selvige 'twelck so overdadigh groot is, dat men noyt van dierghelijcken ghelesen heeftGa naar voetnoot3): want dede die camer daer in hy ghevangen lach, wesende 22. voeten lanck, ende 17. breet, so hoogh met Gout vullen, als hy overeynde staende, zynen arm uyt streckende met die langhste vingher afreijckte, presenteerde daer by, soo zy liever Silver hadden, wilde haer in plaetse des Goudts, die selfde camer tweemael gheheel vol van Silver maken, dan die Spaengiaerden namen 'tGoudt, welcke somma bedroech den Coninck voor zijn vijfste part over die 6. hondert seven tien duysent, sesGa naar margenoot+ hondert ende sevenen veertich Carls gulden, ende dertich duysent merck Silvers. Een jeghelijck Ruyter 12000. Castilianen, elck van 14. Realen sonder het Silver, een voetknecht 1450. Castilianen, behalven 'tSilver, bedraghende 180. merck. In somma dat het Goudt alleen bedroech nae onse Munte meer dan drie melioenen, acht ende tachentich duysent twee hondert vijf ende dertich Carls guldens, behalven het Silver daer uyt men erkennen mach die seer groote overvloet des Goudts ende des Silvers deser landtschap.Ga naar margenoot+ Ende hoe wel dat Atabaliba so grooten schat op brachte, | |
[pagina 178]
| |
soo was dese noch niet te verghelijcken, by die zijn oudste broeder Ga naar margenoot+Guascar beloofde op te brenghen, soo hy zijn leven mochte behouden: want dese die schatten zijnder voorouderen, ende zynes vaders hadde, die den Atabaliba verborghen waren, als eerst in't rijck gecomen zijnde, daer uyt hy desen zynen broeder Guascar hadde ghestooten, ende hem selven daer in gheset. Men leest oock dat die Spaengiaerden (dit landt eerst in kryghende) hare peerden Ga naar margenoot+deden beslaen met Gouden hoef ysers, wat het noch jaerlijcks voor overdadige schatten op brengt, blijckt ghenoechsaem uyt die Armade voorleden iaer in Spaengien aengecomen, niet noodich hier te verhalen, etc. |
|