Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 3

Carthagena¹⁾.

Carthagena heeft den name verkregen, om dat in die mont deses ⁺havens een Eylandt light op Indisch Codego ghenoemt, ghelijck⁺ als oock nieu Carthago, in Spaengien Scombria, ofte om dat alle die Spaengiaerden die daer woonachtich van Carthago uyt Spaengien daer ghecomen waren. Dit Eylandt is ontrent 2. mylen lanck ende eene breedt. Als die Spaengiaerden ten eersten in dese landtschap quamen, woonden het land vol visschers, waeraff nu nauwelijck eenigh overblijfsel gesien wert, 'twelck niet te verwonderen is: want niet alleen in dese provincie, maer alle andere inlandische, die de Spaengiaerden overloopen hebben: nauwelijcken Indianen ghebleven zijn, om oorsake dat dit volck soo langhe als zy vermocht hebben die Spaengiaerden teghen te staen, gheen vriendtschap om haer wreedtheyt ende Tyrannie willen met haer hebben ⁺willen houden. Dit landtschap is rijck van visschen, vruchten, ende allerley eetbare waren, die tot der menschen onderhout van

1) Dit geheele hoofdstuk is ontleend aan Benzo, Novae Novi orbis historiae II c. V, met gebruikmaking ook van de noten van Calveto (lat. ed. Gen. 1581).

+ Codego. Scombria. Cartagena so genoemt om dat zy meest alle van Cartagena waren die daer woonden.

+ [32 b]

+ Is Vischrijck en overvloedich van alle eetbare waren.

[p. 99]

nooden zijn: Haer schaemte bedecken zy met kleederen van Cottoen. Inden oorloch trecken beyde mans ende Vrouwen, het heeft sich toeghedraghen anno 1509. dat een Spaengiaert gheheeten⁺ Martinus Amisus¹⁾ oorloch voerde teghens die ghebueren van Carthagena die van Xenu, dat zy een Vrouwe ghevanghen kreghen, out 20. jaren, die 28. Christenen met haer handen ghedoodet hadde, hare pylen zijn verghift: Zy eeten haerder vyanden vleijsch, hebben vele Spaengiaerden also vernielt. Op hare feesten die zy in vorighe tyden plachten te houden, vercieren hare lichamen op dat alderschoonste met vele juweelen ende Gouden armbanden, van Parlen ende Smaragden ghemaeckt, die draghende om dat aengesicht, armen, beenen, ende andere ghedeelten des lichaems. Hare voornaemste waren ofte coopmanschappen zijn Sout, Visch, Peper, 'twelck die gheheele Custe langhs overvloedigh wast, is lanck van ghedaente ende veel scherper dan die Indische Peper, oock aromatijcker ende lieflijcker van reuck als die ghemeene⁺ Brasily Peper²⁾. Dese waren vervoeren zy in plaetsen daer sulcke ghebreecken, die verwisselende. In vorighe tyden eer zy van die Spaengiaerden overwonnen waren, hadden zy veelerley fruyten der aerden ende der boomen, Boom-wolle, Vederen, Gouden armbanden. Item Gout, veellerley Parlen, Smaragden, Slaven ende andere aerdt-vruchten, daer zy hare coopmanschap mede dreven,⁺ die verwisselende sonder eenigh achterdencken, begheerte ofte giericheyt, met dese woorden: Neemt sulcks, ende gheeft my wat voor sulcks daer teghen; Nochtans was by haer gheen aenghenamer waer, dan die eetbare, hoe wel zy nu al mede beghinnen nae Goudt ende andere dinghen te trachten, sulcks vande Spaengiaerden gheleert hebbende.

Benzo³⁾ vertelt hier af een notabel exempel, in het tweede Boeck zijnder Indische Historien, in het vijfde Capittel, als dat hy eens hongherigh wesende, in een Indiaens Boeren huijs ghegaen zy, biddende hem om een Kiecken te willen vercoopen, den Indiaen vraeghde hem wat hy daer voren wilde gheven, hy eenen Reael uyt treckende ende dien langhende, neemt die Indiaen den Reael tusschen die tanden, segghende: ghy wilt van my eetbare waren ⁺hebben, ende my weder gheven dat men niet eeten mach, ende⁺

+ De vrouwen van dese landen trecken met haer mans inden krijch, anno 1509. is van de Spaengiaerden een vrou ghevanghen, die met hare handen 28. Christenen omghebracht hadde.

1) lees: Ancisus. De anecdote naar Calveto (Benzo 1581 p. 164 n. 3).

+ Draghen op hare feesten costelijcke hals ende armbanden beset met peerlen ende gesteenten.

2) Nic. Monardis, Simpl. med. (Aromat. et simpl. hıst. ed. Car. Clusius 1593 p. 385).

+ In voor tyden is by haer geen giericheyt geweest, wisselden sonder ghekijf, ware om ware alleenwelversien van eetbare spyse is van haer principael begeert gheweest, dan nu hebben zy gheleert gierich te zijn na Gout ende Peerlen ende ghesteenten.

3) Ed. 1581, blz. 160/161.

+ [33 a]

+ Een clucht van een Spaengiaert ende een Indiaen.
Rio grande.

[p. 100]

van gheender weerden is, hout ghy het uwe, ende ick salt myne behouden, etc.

Tusschen Carthagena ende S. Martha, loopt een groote snelle revier Rio grande in die Caerte gestelt, die welcke met sulcken gewalt in die Zee vloeyt, insonderheyt des winters, dat zy die stroom des Meers te rugghe set, dat oock die schepen daer voor by varende, lichtelijcken moghen water nemen. Dese reviere opvarende⁺ nae het Coninckrijck Bogota, nu van die Spaengiaerden Granada gheheeten, werden Amerauden Mynen ghevonden, in die valeye Tunia, qualijck in dese Caerte Tomana¹⁾ ghenoemt, al waer ontrent die Spaengiaerden nieu Carthago ghebout hebben.

Die Inwoonders van die valleye Tunia, ende die omliggende volckeren eeren die Sonne voor haren voornaemsten Godt, ja ⁺oock also dat zy niet dorven daerop sterren ofte dien recht aensien²⁾. Die Mane bewijsen zy oock Goddelijcke eere, doch minder dan die Sonne. In hare oorlogen, in die plaetse van Bandiren ofte vanen, draghen zy hieromme aen rieden stocken, die ghebeenten⁺ van eenighe menschen, die haer manlijck inden oorlogh ofte elders ghedraghen hebben, om andere alsoo tot hare deuchden te verwecken ende aen te porren, ende dies te wackerder tot den oorloch te maken. Hare wapenen ende pylen zijn spiesen uyt Palm tacken ende steenen swaerden. Haer Coninghen begraven zy ⁺met Gouden hals banden met Amerauden, broodt ende wijn. Die Spaengiaerden hebben vele dusdanighe graven ghevonden ende gheopent. Die volckeren welcke op die voorghenoemde groote Reviere ofte R. Grande woonen, zijn alle menschen eeters ofte Caribes, als oock die welcke ontrent S. Martha haer residentie houden, doch eyghentlijcken te spreken waren Caribes in vorighe tyden³⁾ die inwoonders van die Eylanden Boriquen, Dominica, Matitini Cibuchinae, nu S. Croce gheheeten, ende die van Guadalupe,⁺ als oock in die beschryvinge deser Eylanden gheseyt is⁴⁾, die met scheepkens uyt een hout ghemaeckt, Canois ghenoemt op die Zee voeren, ende die menschen van Hispaniola ende oock van 't vaste landt oorloch aendeden, ende sodane roofden ende aten. Die ghemeene opinie is, dat dese Eylandische menschen eeters eerst ghecomen zijn van dit vaste landt Caribana by Vraba, ende voorts

+ Bogota. Granada. Inde valey Tunia worden ghevonden Mynen van Amerauden.

1) Lees: Timana. We zien hier, hoe Linschoten de kaart vergelijkt met de teksten.

+ Zy eeren de Sonne, ende bewijsen de Mane godtlijcke eere.

2) Dit uit Benzo II c. VI, noot 1 door Calveto (ed. 1581 blz. 169).

+ Draghen in plaetse van vanen spietsen met doodtsbeenen van hare voorvechters.

+ Hare Coningen begraven zy met goude halsbanden.

3) De gedrukte tekst zet hier een punt, en begint een nieuwen zin, waardoor de meedeeling onverstaanbaar wordt. Zij is overgenomen van Calveto (Benzo II c. VI, noot 2).

+ Dit volck is gecomen vant vaste lant, ende zijn strengh dapper mannen, die met boghen ende pylen wel mede weten om te gaen.

4) Zie hiervóór blz. 75-78.

[p. 101]

ontrent Nombre de Dios¹⁾. Op de indiaensche sprake heeten Caribes, strenge ende dappere mannen, nu noemtmense Caribes, alle die met boghen ende pylen wel weten omme te gaen. Die Brasilianen noemen hare Propheten ofte Waersegghers ende Papen Caribes. Dit selfde volck van die valleye Tunia, verghiften oock die spitsen der Pylen, ende alleer die Spaengiaerden haer overwonnen, voerden zy groote oorloch met die van Bagota ofte Bogota, zijn dappere soldaten wreedt ende wraeckgierich. Inden oorloch voeren zy haren Afgodt Chiappen, als een richter der victorien⁺ met haer, den welcken zy oock al eer zy inden krijch ofte tot den slach op trecken, vele sacrificie ofte offerhanden doen van eenighe levende menschen van slaven kinderkens ofte van haren vyanden: het gheheele beelt met bloet bestrijckende, ende dat vleijs der menschen eetende. Thuijs komende ende overwonnen hebbende, hielden zy groote feesten met dansen, springhen ende ⁺singhen, den anderen tot droncken drincken porrende, haren Afgodt weder met bloet bestrijckende. Overwonnen zijnde van hare⁺ vyanden, waeren droevich ende ghestoort, ende soecken met nieuwe sacrificien haren Chappen te versoenen dat hy haer voortaen hulpe ende bystant wilde doen, ende victorie tegens hare vyanden verleenen.

1) Hier moet de zin eindigen; de gedrukte tekst laat hem doorloopen.

+ Chiappe een Afgodt, den welcken zy mede inden krych voeren.

+ [33 b]

+ Als zy qualijck varen soecken zy haer met haren Afgodt te versoenen.