Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 3

Nombre de Dios [enPanama]¹⁾.

Nombre de Dios, een coopstadt gheleghen aen die noordt Zee,⁺ dien name becomen hebbende van Diego di Niquesa, een Spaengiaert, die quaet avontuer ghehadt hadde, ende alhier in dese haven op 't landt tredende, met zijn overghebleven volck, sprack In nombre de Dios, dat is, in die name Godts, zijn werck, soo hy voorgenomen hadde weder beginnende eenige huijskens hier op

1) Zie Petr. Martyr (Somm. bij Ram. III p. 21). De volgende beschrijving naar Benzo II 9 (ed. 1581 p. 181/182).

+ Ghedaente ende streckinge van Nombre de Dios.

[p. 94]

richtende, ende die name de stadt latende; Soo streckt dan dese stadt in die lenghte oost ende west langs die Zee, midden aen een seer groote Boscaye, op een ongesonde plaetse, insonderheyt des winters, ende dat om die groote hitte ende vochticheyt der aerden, als oock om het moer dat die stadt nae't westen mede omringelt wert, waer door vele der Inwoonderen sterven: Die huysen ⁺zijn op de spaensche maniere gebout, als ooc die van Panama, al waer in eenighe grossiers woonen die haer comenschap in 't gros dryven, d'andere huysen zijn voor die vreemde gasten, ende herbergen, als ooc Kruydeniers, handwercks luyden ende diergelijcke; die meeste coopluyden van Nombre de Dios hebben oock huysen in Panama, want die coopmanschap ghedreven wort uyt Peru nae Panama, ende uyt spaengien na Nombre de Dios, ende houden met den anderen alhier haer residentie, so lange tijt tot dat zy ⁺rijck ghenoech zijn, als dan vertrecken zy na andere plaetsen ofte nae Spaengien.

Aen't noordt eynde van die stadt is die Haven, daer in men vele Schepen berghen mach; Vande vruchten ofte fruyten die men ⁺uyt Spaengien overvoert, wassen aldaer in die quade ongetemperde ende onghesonde locht, weynich Limoenen, Oraengien, kleyne Rodysen, Kool ende Lattou, doch kleijn, weynich, ende niet seer⁺ goet. Andere eetbare waren moeten aldaer uyt het Eylandt Hispaniola, Cuba, ende uyt die provintie van Nicaragua ghebracht werden, als Indische Tarwe oft Maiz, het broot Cazabi, ghesouten Vleijsch, Swynen, Batatas. Van Panama, Koyen ende versch vleysch, allerley andere waren worden haer van Spaengien toeghevuert: want daer comen alle jaers sekere schepen uyt Spaengien kleijn ende groot met Wynen, Meel, Broot, Bisschuyt, Olyven, Oly, Vygen, Rozynen, Zyden en wollen Lakenen, ende andere ⁺dierghelijcke, tot onderhout des levens van nooden: Die waren alhier ghebracht wesende, werden daer nae door de Reviere Chiara met kleijne schuytkens vervoert tot een plaetse Cruyce gheheeten, ligghende 15. mylen van Panama, alwaer het eenen spaenschen Factoor ghelevert wort, die sulcke waren opteeckent ende bewaert, totter tijdt dat zy door middel van beesten van daer vervuert werden nae Panama, een stadt aen d'ander zyde des Meers gheleghen, van waer zy met andere schepen noch wyder vervuert werden, ende door gheheel Peru, Chaicas ende Chila oock noordwaerdt aen uyt deelen in alle spaensche Colonien ofte woonplaetsen.

+ De coopluyden van Nombre de Dios hebben haer huysen oock tot Panama, want dese twee steden moeten haer te samen gheneren.

+ De coopluyden rijck zijnde trecken wederom nae Spaengien.

+ Beschryvinge van Nombre de Dios.

+ [31 a]

+ De waren werden ghevoert door de revier tot op Cruce, ende daer eenen spaenschen Factoor ghelevert diese dan te lande laet voeren tot Panama toe.

[p. 95]

Die gheheele breede des landts, tusschen Nombre de Dios ende⁺ Panama, van die eene Zee tot die ander is niet meer dan 17. mylen, makende dat Peru gheen Eylandt is. Die Spaengiaerden maken dese Stadt Venetien ghelijck, dan ghedencke dat zy sulcke niet ghesien en hebben, souden sonder twyfel van andere meninghen wesen¹⁾.

Latende dan ligghen Panama tot op andere gheleghentheyt, comen voorder tot vervolghinghe der Custen van Nombre de Dios af beghinnende, zijn tot die Farallones del Darien, gheleghen op 8.⁺ graden, 70. mylen aenlanghende, Dariene die stadt geheeten tot der oude lieve Vrouwen light aen een onghesonde plaetse, waeromme alle die inwoonders geel bleeck zijn, als die welcke gheelsucht hebben, nochtans en comt dit niet van die nature⁺ des landts: want men siet op andere plaetsen onder ghelijcke hooghte des hemels goede lucht, te weten daer het landt versche fonteynen ende clare wateren heeft, ende daer men in die hooghte op berghen woont, niet in valeyen als Dariene light, in een diepe valeye, aen die Oever der Revieren Dariene, rondts heromme⁺ met hooge bergen omgeven, daeromme ontfanghen zy oock der Sonnen stralen op den middagh, vast recht van boven neder, ende ten beyden zijden, voren ende achter worden zy niet weyniger van die wederschijn der Sonnen stralen beswaert, brenghende by seer sware onverdraechlijcke hitte, dat also die wooninghe tot Dariene niet van natuere des landts: maer vander sonderlinge plaetsen weghen schadelijcken is. Die plaetse is ooc dootlijck om die eygenschap des aerdtrijcks, om dat zy omgheven is met moerachtighen stinckenden wateren, jae dat dorp selven is een⁺ put ofte moras, ende als men water op den vloer der huysen gietet, so groeyen terstont Padden daer uyt, ende als zy graven anderhalve spannen diep, soo openbaren hem terstont Aderen van quade vergiftighe wateren van die verdorven aert deser revieren, die seer traech ende vol slicks tot die Zee door dese diepe valleye vloeyt. In Dariene zijn Tygren, Leeuwen ende Crocodilen: Ossen, Swynen ende Peerden, seer overvloedich ende grooter⁺ als die uyt Spaengien daer ghevuert zijn, seer veelderley groote boomen ende fruyten, ende allerley vruchten der aerden ende kruyden om te eeten. Dat volck van Darien zijn tusschen doncker⁺ root geel van goede proportie, weynich hayren ofte baerts, uyt-

+ Van Nombre de Dios tot Panama ist 17. mylen.

1) Ontleend aan Benzo II c. 8 (ed. 1581 p. 175).

+ Farallones del Darien, dat zijn klippen van Darien.

+ Te Darien een ongesonde plaetse, de menschen hebben een ongesonde coluer.

+ Ghelegentheyt van Darien.

+ Verhael van de ongesontheyt deser plaetsen.

+ [31 b]

+ De inwoonders hebben weynich haers ofte baerts, decken alleen die schamelheyt.

[p. 96]

besondert op het hooft ende wijnbrauwen, insonderheyt de vrouwen, die sulcke afdoen met eenich kruijt, zy gaen naeckt in 't generael, insonderheyt om't hooft. Zy draghen die manlickheyt ofte in een slacken schulpe, ofte in een ror, oft bedecken die met een Cottoenen lijnwaet, die vrouwen bedecken haer van't midden tot op die knien, ende so zy edel zijn tot op die voeten. In dat landt en is gheen winter: want den uytganck des vloets Darienis light men 8. graden vanden AEquinoctiael, daeromme dagh ende nacht vast ghelijck aldaer is.

Vander eersten sterren die haer inder Zee streckt, ligt een dorp ⁺int landtschap Caribana, 9. mylen van Darien, Futeraca genoemt, ende van daer op drie mylen Vraba, waer af die geheele stroom haren name heeft, is in vorighe tyden die hooftstadt des rijcks ⁺gheweest; Van daer op 6. mylen light Feti, van Feti tot Zereme 9. mylen, van Zereme 12. mylen tot Sorache. Dese plecken waren al vol mensch-eeters, ende als zy geen vyanden hebben daer zy tegens stryden, so rasen zy teghens malcanderen, ende vernielen den anderen.

⁺Vraba, die Golfe is 14. mylen lanck, in die mont 6. mylen breedt en hoe naerder het vaste landt, hoe enger. In die reviere vallen vele wateren, ende een dat gheluckigher is als die Nilus; Wat men in Vraba saeyt ofte plantet dat beklijft uyter maten rasch, men heeft aen den 28. dagh, rype vruchten als Comcommeren, Cauwoorden, Meloenen, etc. In Dariene ende Vraba wassen veellerley vruchten seer lieflick ende aenghenaem van smaeck, alle onsere vruchten seer ongelijck, die van sulcke begheert breeder instructie, die lese die historie schryvers, insonderheyt Petrum Martyren, in't 9. boeck van 't vermeynde vaste landt¹⁾.

⁺Aen die mondt van die Golf Vraba light een kleyn Eylandt Tortuga, 't Schilt-padden Eyland, ofte om die gedaente die het heeft, ofte om dat daer vele Schilt-padden houden ende wat voorder op ⁺die selvighe Custe I. fuerte, strecket t'Eylandt²⁾, welcke light int midden tusschen Vraba ende Carthago, waer op ooc mensch eeters ⁺woonen, wreede menschen, ende van hier comt men tot P. de Caribana, die haven van Caribana oft Menschen moorders ende eeters, waer van die Carybes haren name ontfangen hebben. Van daer aen die R. de Guerra, ende noch voorder de riviere Zenu, welck een groote haven heeft, ende die stadt ontrent 7. oft 8½.

+ Futeraca, een dorp der Caribanen.

+ Vraba daer den heelen stroom zynen naem van heeft. Fete. Zereme. Sorache.

+ Beschryvinge van Vraba anders Cariba gheheeten.

1) Zie het Sommario bij Ramusio (III fol. 27 verso).

+ Tortuga, oft Schiltpadden Eylandt.

+ I. Fuerte.

2) Linschoten zal wel hebben geschreven: ‘'t stercke Eylandt’.

+ P. de Caribana. Ghedaente van de Caribes. Caribes zijn Priesters ofte Propheten op Brasiliaens.

[p. 97]

spaensche mylen van die Zee, in welcke grooten handel is van Sout ende Visch, fijn Gout ende Silverwerkers. Dese versamelen Gout uyt de revieren in groote waterstortinghe ende regenen, stellende⁺ dichte netten daer in zy dat Gout ophouden ende groote korlen becomen. Is ontdeckt van Roderigo de Bastidas, an. 1502. ende 2. iaren daer nae van Giovanni della cosa, noch naderhant in't jaer⁺ 1509¹⁾. D. Ancisus hem volgende, Alonso di Hoieda, die volck in't landt sandt om sulcks te ontdecken, ofte eenige wissel te doen met die ingeboren, ooc om die sprake te leeren, ende die rijcdom te ervaren, dan die Indianen hebben haer gestelt te vechten, waer ⁺tegens die spaengiaerts, teeckens van vrede ghegheven hebben, ende haer doen aenspreken door een Tolck, die Franciscus Pizarro, gevoert hadde van Vraua, haer aensegghende dat hy ende zijn medtghesellen die Spaengiaerden Christenen waren, vreedtsame menschen, die de groote Zee in lanckheyt van tijdt overghevaren zijnde, nu ghebreck hadden van allerley nootwendighe victualie ende van Goudt, haer biddende dat zy sulcks met haer wilden verwisselen⁺ teghens andere kostelijcke waren, dierghelijcken zy nimmermeer ghesien hadden, waer op die Caryben van Zenu voor antwoordt gaven, dat het wel wesen mochte dat zy sulcken vreedtsaem volck waren, nochtans die ghedaente van vreedtsame niet voerden, oock dat zy terstont souden vertrecken uyt haer landt: want wilden van niemandt bespot zijn, oock niet van meeninghe waren eenighe bravada van wapenen van eenighe vreemdelinghen in haer landt te lyden, waer op Doctor Ancisus replicerende voor antwoordt gaf, dat hy niet konste met eeren vertrecken voor ende⁺ aleer hy zijn bootschap haer aenghedient hadde, waer toe hy gesonden was, ende een groote Oratie doende, om haer tot het gheloove te bekeeren, ende tot die doope te voorderen, ghefondeert alleen op eenen Godt, schepper des Hemels, der aerden ende den menschen, ende ten laetsten daer by voeghende, hoe dat die Heylige Vader de Paus van Roomen, als Christi Luytenant over die gantsche aerdtbodem als absolute ende macht hebbende over die Sielen ende die Religion sulcke landen ghegheven hadde den machtighen Coninck van Spaengien, zynen Heere, ende hoe dat hy ghesonden was om die possessie van dien in te nemen, dat zy daeromme hem niet souden opposeren ende verstooten, inghevalle zy Christenen wilden werden ende haer onderworpen so machtigen⁺

+ Beschryvinge vande Reviere Zenu.

+ Anno 1509. is dit landt ontdeckt van Hoieda.

1) Zie Oviedo III 8 (Ramusio III p. 98).

+ [32 a]

+ De Spaengiaerden versoecken met de Cariben te handelen, dan zy en gheloofden de spaengiaerden niet, haer bevelende uyt haer lant te gaen.

+ De Spaengiaerts antwoorden niet te connen vertrecken oft moesten hare bootschap eerst doen, ende doen also haer oratie daert punt af is haer te bekeeren.

+ Even op die maniere antwoorde Attabalipa, dat zijn landen ende al datter in was, zijn Vader ende voorouders ghewonnen hadden, ende dat hy niet conste verstaen hoe dat S. Peeter sulckes ymanden konste geven, dat hy daer mede niet te vreden was, noch ooc niet mede te doen hadde.

[p. 98]

Prince, ende dat met bewijs van een kleijn tribuijt van Gout jaerlijcks opbrenghende, waer op zy schimpelijck ende lachende gheantwoort hebben, vast op de maniere, als oock ghelesen wordt van Attabalipa, dattet haer wel aenstondt, 'twelck zy by brachten van eenen God: maer dat zy daer af niet wilden disputeren, noch haer religion verlaten, ende dat den Paus wel moeste liberael wesen, van ander lieder goeder die hem niet toe quamen, ofte ten minsten sot dat hy wegh gaf 'twelck hy niet leveren mochte: oock dat den Coninc arm moeste wesen, iet noch van doen hebbende ende begheerende, ofte seer stout, die dreyghende, welcke hy niet kende, ende in ghevalle hy quame haer landt te overvallen ende in te nemen, dat zy souden zijn hooft op een pael setten, tot een teecken als zy andere zijns ghelijcke hare vyanden gedaen hadden, etc. maer die Spaengiaerden sulcks niet achtende, zijn daer op aenghetrocken ende haer overweldicht.

So is dan van die Golf Vraba tot Cartagena 70. mylen, tusschen welcke twee plaetsen die voorghestelde revieren ende havens ligghen, daer die gheschiedenissen ghepasseert zijn, ende ooc P. de Naos, dat is die haven vande Schepen.

Van Carthagena telt men 50. mylen tot S. Martha.