Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 3

Nicaragua¹⁾.

⁺Wt Fondura reysende, ende passerende die gruenen ofte fodinen Chiulutecca comtmen aen die province Nicaragua, streckende nae die zuyderZee toe, is een rijck, niet soo seer groot, maer vruchtbaer ende schoon, ende van soo onverdraechlijcker hitten, datmen des somers die wegen om der hitten willen niet ghebruijcken mach by daghe, dan alleen des nachts; Het reghent aldaer ses ghestadighe maenden, van den Mey af beghinnende, die ander ses maenden zijn gheheel droogh, ende die daghen ende nachten even lanck; Honich, Was, Boomwolle ende Balsem groeyter overvloedich, ende veel sorteringhe van vruchten, die in andere provintien niet ghevonden en worden, noch in Hispaniola noch elders, onder andere een maniere van appelen; hebben bykans die ghedaente⁺ eender Peyren, ende van binnen een ronde Note, anderhalf mael grooter als onse ghemeene Noten, soet ende lieflijck van smaeck, waer af die Boom groot is, hebbende kleyne bladerkens; Weynich Koeyen zijnder: maer seer veel Verckens, die uyt Spaengien overgevoert zijn om voort te teelen. Het landt heeft vele kleyne Indiaensche Dorpkens, van kleyne riede huijskens met stroo ghedeckt; Hebben oock gheen Metael, hoe wel in die eerste overwinninghe van die Spaengiaerden die Inwoonders eenich ghemeen ende slecht Goudt hadden, 'twelck haer van andere plaetsen toeghevoert worde. Groote menichte isser van Papegaeyen, die groote schade aen 't saet doen, ende souden noch meerder doen ten ware zy door teeckenen van riedt ofte door slingheren verdreven⁺⁺ werden. Die Spaengiaerden hebben in haer aencomste dese provintie, om haer overvloets willen die zy daer sagen, gheheeten het paradijs van Mahomet, daer zijn seer vele Calcoensche hoenderen, ende een vrucht die zy noemen Cacavate, die welcke zy ghebruycken in plaetse van ghelt, groeyt aen een middelbare groote boom, ende niet dan in warme ende schaduachtighe plaetsen.⁺ Soo haest sulcks van die Sonne gheraeckt is, soo vergatet, daeromme wert het ghesaeyt in Boscayen onder boomen ende in vochte plaetsen, 'twelck noch niet ghenoech is: maer die boomen

1) Naar Benzo II c. 16 (ed. 1581 p. 227-231).

+ Nicaragua, qualijck in die Caerte, Nacaragua gheheeten, is des somers de hette te seer onverdraghelijcken heet, datmen niet dan des snachts can reysen. Hiergroeyt Balsem.

+ Wort gheheeten Cacao oft Cacavate, siet hier nae wyder daer af.

+ [29 a]

+ De Spaengiaertsnoemen dese provintie om haer overvloets wille, dat Paradijs van Mahomet.

+ Cauate, welc zy gebruijcken in plaets van ghelt.

[p. 89]

daer by het geplant wort, moeten hooger wesen, ende also te samen ghevlochten, dat zy dese bedecken ende beschermen moghen van die hitte der Sonnen; Die vruchten zijn van gedaente den Amandel steenen gelijck, ende uytghedaen wesende, zijn met een kleijn swart vliesken bedeckt, die pitten uytghedaen zijnde, mach men die in twee ofte drie deelen scheyden, bruyn met grauwe aderkens tsamen treckende, ende onlieflijck van smaec; Als zy dranck daer uyt maken sullen, droogen zy die in een pot by⁺ 't vuer, ende daer na kloppen zy die met steenen, dat gheklopte doen zy in uytgheholde Cauwoorden, ende vermenghent al sachtkens met water, ende doen somtyden oock een weynich van haer Peper daer by ende drinckent. Desen dranck is een weynich bitter verkoelt het lichaem, sonder droncken te maken, ende wort van haer luyden in grooter weerden ghehouden door 't gheheele landt voor alle andere dinghen, schencken dese oock groote Heeren, als men by ons Malvasye ofte Hippocras doet. De manieren deser volcken zijn niet onderscheydelijck van die van Mexico, zy eeten menschen vleijsch; hare mantelkens ende lijfrocxkens zijn sonder mouwen; het vier ontsteken zy door 't wryven van twee houtkens⁺ teghens malcanderen, ende dit door gheheel Indien; ende oft zy wel Was ghenoech hebben, so wisten zy dat nochtans niet te ghebruijcken: want in plaetse van keerssen, ghebruyckten zy fackelen van Pijn-boom hout. Die tale die zy spreken zijn vielderley, waer af die Mexicaensche die schoonste is, ende die wyder streckt: want men mach daer mede reysen over die 1500. mylen, ende is goet om te leeren. In haer dansen houden zy een vreemde maniere,⁺ al waer een duysent drie ofte vier, ja ten tyden meer te samen comen, na die grootheyt ende overvloedicheyt des volcks. Op 't veldt daer zy dansen sullen, by een ghecomen zijnde, keeren zy die plaetse seer schoon, daer nae gaet eener voor aen, die dansers aenvoerende, gemeenlijck het lichaem te rugge waert ende crom draeyende, ten tyden omkeerende, die andere alle sulcke onbequame bewegingen nae volghende, by dryen ofte vieren in gleden gaende; Hare speel-luyden ende tamborins singhen ende spelen eenighe liedekens, daer op die aenvuerder antwoort, ende terstont na hem oock alle d'andere, die eenighe wayerkens in die handt draghen, ende sommighe oock uytgheholde Couwoorden vol steenkens, daer mede ratelende; andere hebben die hoofden met pluymen ende vederen besteken, andere die armen ende beenen met vijftigskens van schulpkens ombonden, die eene over

+ Den dranck Cacavate gemaeckt by haer so hooch gheestimeert als by ons den Ypocras.

+ Maken vyer met wryven tusschen twee houtkens.

+ Vreemde maniere van't dansen van't volck Nicaragua.

[p. 90]

⁺dweers, die ander crom, die lichamen om drayende, sommighe die beenen oft voeten opheffende, d'andere die armen, die eenen den dooven, d'andere den blinden man conterfeytende, ander⁺ lacchen, andere greyen, met dusdanighe vreemde manieren houde zy hare feesten, en drincken het Cacavate den geheelen dach over tot inder nacht.

Die Schepen welcke over die zuydt Zee nae Nicaragua varen, comen door een enghe stroom, ontrent 25. mylen landtwaert in, tot een dorp Realegio, al waer eenige rieden huysen zijn, van Spaengiaerden bewoont. Hier ligghen die schepen om die goede haven, ende om thouts willen. Een daghreyse van dese plaetse ⁺oost aen light Legio, oft Leon, des Bisschops stoel van Nicaragua, is ghebout op die Oever des Lacks, van Francisco Fernendez, als oock Granaten ende andere spaensche steden, op dit selvighe Lack gheleghen, 50. mylen van die ander, bykans op 't ander eynde daer die Lack uytloopt nae die Noordt-Zee: Dese twee steden hebben nauwelijck 80. huysen beyde te samen, die welcke eens deels uyt materie, eensdeels uyt ghebacken steen opghebout zijn.

⁺Van Leon 35. mylen light een bergh, vuer uytwerpende, ende dat so overvloedich, datmen menichmael by nachte 100000. treden die vlam sien mach; Vele Spaengiaerden hebben die opinie ghehadt, dat hier Gout in was, het vuer ghestadich materie ghevende, waer door vele ondersoecks is gheweest, dan alle qualijck gheloont, dan dit niet noodich te verhalen.

Comende weder tot dit Lack van Nicaragua, waer in zijn seer groote visschen, onder andere een geslachte geheeten in spaensch ⁺Manati¹⁾, de vinnen by 't hooft hebbende, ende ghelijck twee handen. Dese visch is bycans van ghedaente een Otter ghelijck, 35. voeten lanck, 12. voeten dick, het hooft ende die steert hebbende als een Osse, kleyne ooghen, hert ende hayrich vel, licht blauw van coleur, met twee voeten ghelijck die Olyphanten voeten zijn, waer af die wijfkens voort teelen ghelijck Koyen, ende brenghen hare jongen op met hare Mammen. Dese Visschen gheneren haer opt landt ende in't water, zijn tegens den menschen seer vriendelijck, waer af die Indianen een wonderlijcke onghelooflijcke historie⁺ verhalen, datter een Coninck is gheweest, gheheeten Caratamayvis, die een kleyne Manate ghevangen hadde, welcke hy 26.

+ Maken int dansen den blinden man, d'ander den doouen, ende so voort.

+ [29 b]

+ Legio ofte Leon des Bisschops stoel van Nicaragua.

+ Eenen berch vuer uytwerpende hondert duysent treden wijt.

+ Manatf eenen Visch die beenen heeft als een Oliphant, can opt landt ende onder water gaen oockswemmen.

1) Dit verhaal reeds bij Petr. Martyr (ed. 1530 fol. 50; sommario bij Ramusio III fol. 40); bij Oviedo (Ramusio p. 159-161); bij Benzo II c. 14 (ed. 1581 p. 213).

+ Een wonderlijcke historie van desen Visch.

[p. 91]

jaren in een Lack Guainabo, dichte by zijn huijs ligghende, onderhouden heeft door brossemen van broot, welcke visch door lanckheyt van tijt so tam ende mack gheworden is, dat hy den Delphijn, daer af men leest, verre te boven ginc, want op wat tijt des daechs hy van des Conincks dienaers geroepen wert Matto, Matto, welck op Indiaens te segghen is, magnifijck ofte genereus, is hy daer door als een kenbaer teecken uyt die diepte opgecomen, ende uyt die handt ghegeten, is oock uyt dat water in 't huys gecomen om zijn voeder te halen, ende met die kinderen te spelen, ende als⁺ yemandt lust halven over die Lack wilde, so nam hy somtijts 8. oft 10. op zijn rugge ende swemde daer mede sonder moylickheyt over; Met desen visch aldus spelende, hebben die Indianen langhe tijdt hare gheneuchte ende lust ghehadt, tot dat hy door eenighe injurie moede ghemaeckt is, ende hem eenen tijdt lanck onderhouden heeft van menschelijcke conversatie: want als eenmael eenen Spaengiaert ondersoecken wilde oft zijn vel oock soo hardt was als men wel seyde, oft door dertelheyt eenen pijl in hem smytende, ⁺die visch hoe wel hy door den worp niet ghequetst wert, heeft⁺ nochtans die scherpe punte gevoelt, ende nae die tijdt vermerckende datter ghebaerde ofte ghekleede menschen by der handt waren, riepmen hem vergheeflijcken: want verscheen niet meer, lestlicken als die Reviere Attibunicus, eens seer hoogh wert ende overliep, oock tot dit Lack Guainabo comende, is die visch die stroom ghevolcht, ende weder nae die Zee gheswommen, dusdanighe visschen werden in dat landt seer veel ghesien ende ghevangen: want zy smaeckelijck vleijsch hebben, ghelijck Swynen vleijsch, dat ghesouten nae Nombre de Dios ende andere plaetsen vervuert wordt. Dit Lack van Nicaragua light weynich mylen van die zuydt Zee, ende ontrent 100. van die noordt Zee, loopt door een schiprijck water, 'twelck die Spaengiaerden Desaguadera, dat⁺ is afwateringhe te segghen, daer in. Alhier ontrent, ende in dese Reviere houden vele Crocodillen¹⁾, leggen hare eyeren opt landt int sant, zijn vande groote als Gansen eyeren, op een steen gestooten, knoessen wel, dan breken niet: Dese werden mede van die Spaengiaerden door honghers noot ghegheten: Haren smaeck is ghelijck een half verrotte Moschus, gelijck oock alsoo het vleijsch smaeckt, van den Indianen seer aenghenaem ende weert.

Nae Nicaragua volcht dit landtschap rou ende scherp om der⁺

+ Desen Visch comt int huys met de kinderen spelen.

+ [30 a]

+ Een Spaengiaert desen Visch quaetdoende, is nae den gront des waters gheswommen ende niet wederom ghecomen.

+ Desaguadera een water, hier in houden haer veel Crocodilen, die hoe wel zy niet seer smakelick nochtans gegeten worden in honghers noot.

1) Benzo II 14 (ed. 1581 p. 213).

+ Ghedaente van het landschap Nicaragua.

[p. 92]

dichte Boscayen ende onwandelbare berghen, daer niet alleen die Peerden moghen passeren: maer nauwelijck die menschen door ofte over moghen, dan met seer groote moeyte ende arbeyt, ontrent dit landt houden vier maenden in die Zee, ende op den Oever seer groote Schilt padden, die haer Eyeren ghelijck die Crocodilen oock int sandt legghen, uyt die welcke terstont door die groote hitte der Sonnen jongen comen. Het vleijsch deser Schiltpadden versch wesende, is ghesont ende lieflijck om te eeten.

⁺Van C. de gratias a Dios tot de Rio grande ofte Desaguadera, als gheseyt is, zijn 70. mylen. Van Desaguadera tot Corobaro zijn 40. mylen, ende van Corobaro tot Nombre de Dios, 50. mylen, tusschen Corobaro ende Nombre de Dios light Veragua, ende de Rio Sweros, dese 90. mylen staen op 9½. graden, alsoo dat vanden hoeck van Iucatan tot Nombre de Dios zijn 500. mylen.

Aengaende die maniere der Sweren Indianen¹⁾, ontrent die R. Swerus, woonende by Veragua, zijn weynich onderscheyden van die andere, alleen dat zy geen menschen vleijs eeten; In haer landt werden veel wilde Beeren ende wreede Tigren ghevonden, oock Leeuwen: maer vreesachtich, ende die voor menschen vluchten; Daer zijn ooc seer groote Slanghen, doch niet vergiftich, ende vele Meerkatkens. Daer is oock een andere specie van een gedierte ⁺Cascui gheheeten²⁾, van ghedaente als een swart Vercken, hayrich, ende een harde huijt, kleyne ooghen, opene ooren ghelijck een Olyphandt, doch so wijt niet open, noch afhangende, ghekloofde klauwen, ende een kleyne snuyte, gewapent ghelijck den Olyphant, so vreeselijck van gheluijt, dat het die menschen verdooft; heeft goet ende smakelijck vleijsch.

⁺Noch so is aldaer een ander wonderbaer ende vreemdt beest³⁾, van Gesnero Vos-ape geheeten, aan welckes buijck die natuere noch

+ Desaguadera ofte R. grande. Corobaro. Veragua. Nombre de Dios.
R. Sweros.

1) Benzo II 14 (p. 214).

+ Cascuy, een vreemt ghedierte, welck vreeselijck geluyt maket dat den mensche verdooft.

2) Reeds bij Petr. Martyr decas II cap. 9 (Somm. bij Ramusio III fol. 28); bij Benzo l.c. p. 214. Uitvoeriger hierna in 't hoofdstuk Brasilia. Zie blz. 131.

+ Ghedaente van een Vos-aep.

3) De reiziger Vinc. Pinzon (1499) trof het eerst dit dier aan, en bracht een exemplaar met jongen mee naar Europa. Van zulk een dier, een buideldier, had niemand ooit gehoord. Zie Seb. Münster, Cosmographia (ed. 1572 p. 1269) met afb. van het dier met een zuigend jong. Vaak gegeven met twee jongen, sterk herinnerend aan de Romeinsche wolvin met Romulus en Remus. De beschrijvers zien gelijkenis, vóór met een vos, achter met een aap. Gesnerus, Historia animalium I p. 981 (ed. Tig. 1551) gaf er den naam aan: Simivulpa, Hoogd. Fuchszaff. Op vele 16e-eeuwsche kaarten is de afbeelding in Zuid-America gezet. Onze kaart geeft haar zeer eigenaardig bij de Rio de Vinçente Pinçon. Benzo II 14 vermeldt het dier (ed. 1581) op p. 215; de Iguanna, die hier volgt, op p. 213.

[p. 93]

eenen anderen buijck, als eenen buydel gefornieert heeft, in die welcke alst ergens loopt, die selvighe zijn jonghen als in een sack ⁺verberght ende draecht. Dit beest heeft een lichaem ende schaemte ghelijck een Vos, voeten ghelijck menschen handen oft Meerkatten voeten, ooren als een Vleer-muijs, men merckt niet dat dit beest zijn jonghen uyt laet comen, dan als zy zuygen sullen, ofte haer yet vermaken, die altoos daer in dragende, tot dat zy hare spyse selven soecken konnen.

Noch so hout aldaer ontrent een ander vreemt viervoetich beest, Iguanna ofte Iuanna gheheeten, is niet seer onghelijck onsere⁺ Hegedissen, welcke een quas onder die kinne hebben hanghen ghelijck een baert, ende op het hooft een schoone kam ghelijck die hanen, op zijn rugge eenighe scherpe pennen, die ghelijck doornen over eynde staen, onder andere eenighe met tacken ghelijck een saghe, een langhe steert, scherp uytloopende, ende om vouwende ghelijck die Adderen; Dit beest werdt onder die onschadelijcke Slanghen ghetelt, leght op eenmael 40. ofte 50. eyeren, rondt, ende⁺ van die groote eender noten, waer af het geele ende witte van een onderscheyden is, ghelijck in Hennen eyeren, zijn goet om te eeten ende smakelijcker dan het vleijsch, doch niet in Oly ofte Botter ghebraden, maer in water; dit beest gheneert hem op der aerden ende int water, klimt ooc op boomen, is vreeselijck om aen te sien, insonderheyt voor dien, welcke dese natuere niet bekent en is, is so mack ende stille, dat het gantsch gheen gheluyt ofte rumoer en maeckt, gevanghen zijnde ende ghebonden werdende, het mach 10. ofte 12. daghen sonder eeten leven, heeft goet ende smakelijck vleijsch, ende wort voor leckernie ghehouden, insonderheyt die wijfkens, alleen dat die welcke pocken ghehadt hebben, sulcken vleijsch eetende, hare pynen weder vernieuwen.

+ [30 b]

+ Iguanna oft Juanna een vreemt gedierte.

+ Dit beest legghet op eenmael 40. oft 50. eyeren, vande grootte als noten, can 12. dagen leven sonder eeten.