Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Deel 3

[p. 53]

⁺Beschryvinge van America

mitsgaders de deelen der selver, als Nova Francia, Florida, de eylanden diemen Antillas, Iucaya, Cuba, Iamaica, &c. noemt, desghelijcks vande gheleghentheyt, hoochte der graden, ende streckinghen hoe veel mylen die vanden anderen ghescheyden ligghen, midtsgaders de vruchtbaerheyt ende overvloedicheyt vande dieren, Voghelen, Visschen, ende aerdt-ghewassen des selven landts, als mede de manieren, ghedaenten, kleedinghen, ende Religien, ende de voornaemste gheschiedenissen der menschen die inde selve landen woonen, etc.

Alsoo den Autheur dese voyagie, als ook den Drucker groote costen⁺ ende moeyten ghedaen hebben in dit Boeck te brenghen, eenighe seeckere ende perfecte Caerten van America¹⁾: om dat menichmael die Indische Schepen in 't henen varen oft weder keeren, op dese custen vervallen, insonderheyt op die Brasiliaensche, die alhier haer meest ontdect, heeft het haer oock goet ghedocht eenige kleyne beschryvinge van 't selfde landt hier by te stellen, den goethertighen Leser also aenwysende die voornaemste plaetsen daer huydens daeghs die meeste Schipvaert valt, hopende dat den Leser daer inne een goet genoeghen sal hebben, ende sulcken werck ten besten in danck aennemen.

Het vierde deel van die Werelt, 'twelck wy huydens daeghs Americam⁺ ofte West Indien noemen²⁾, is om zijnder verheyt wille, den Ouden onbekent ghebleven, tot op het jaer naer Christi onses Salichmakers gheboorte, 1492. doen sulcks eerst van Christophoro Columbo Genevoys is ontdeckt, ende vijf jaren daer nae van⁺ Americo Vespucio, die uyt bevel des Conincks van Castilien derwaert ghevaren zijnde, het gheheele landt nae zynen name Americam ghenoemt heeft, wort oock om zijnder grootheyt, een nieuwe⁺ werelt gheheeten, ende streckt na die opinie ende meeninghe Postelli³⁾, van den eenen Pool tot den anderen, uytghesondert by die strate van Magellana, al waer het endight op 52. graden aen die zuydt zyde vanden AEquinoctiael; Dit landt wert van velen,⁺ velerley afghedeelt, sommighe stellent alleen voor een deel des gheheelen werelts; noement het vierde deel, ende met eenen name

+ [17 a]

+ Oorsacek van dese beschryvinghe.

1) Zie kaart III.

+ Oorsaeck waer om America byden Ouden onbekent was.

2) Deze inleiding is ontleend aan Jac. Le Moyne, Narratio Floridae, Lat. uitg. 1591, Duitsche uitg. 1592 (2e stuk van Theod. de Bry's America).

+ Wanneer, en door wie het selve ontdeckt is.

+ Waer om dat het America ghenoemt is.

3) Guillaume Postel was een vermaard 16-eeuwsch geleerde, omstr. 1580 op hoogen leeftijd gestorven. Hij was een zeer veelzijdig man; hier wordt waarschijnlijk gedoeld op zijn werk De Universitate, Par. 1563. Over zijne taalstudies wordt een en ander medegedeeld in Het Boek 1928, 321 en v.

+ Verscheyden deelinghen van America.

[p. 54]

Americam, andere maken uyt dit ghebeele landt twee andere deelen der Werelt, die selvighe afdeelende in 6. deelen, als Asiam, Aphricam, Europam, Mexicana, ofte Nieu Spaengien, Peruanam, ende Magellanicam, alst seste deel daer by voeghende¹⁾, 'twelck noch weynich ontdeckt is; andere deelent in drie deelen, in Peru, Nieu Spaengien, anders Mexico, ende Nieu Vranckrijck: die 't eerst ghevonden hebben, hebbent voor een deel ghehouden, daer nae die Spaengiaerts meerder landt ontdeckende, deeldent af in tween, in Mexico ofte Nieu Spaengien ende Peru, daer na die Fransoysen noch verder ontdeckende, hebbent nieu Vranckrijck, het landt van haer ghevonden, alsoo ghenoemt 'twelck naederhandt van den Spaengiaerden, die Fransoysen daer uyt dryvende, ⁺onder Nieu Spaengien ghereeckent wert; ten lesten die Strate van Magellan ontdeckt zijnde, is alst seste deel Magellanica van Petro Plantio, Dienaer des Godtlijcken woordts daer by ghestelt²⁾: Maer alsoo onse Caerte niet veerder streckt dan tot eenighe limiten van Noua Francia, naementlijcken tot die province Florida, sullen weynich hier af verhalen, ende voort gaen tot die ander deelen, ende sekeren voornoemde Eylanden in onse Caerte Antillas ofte⁺ voorlanden gheheeten, dat zy voor 't vaste landt ligghen³⁾, ende sulcks beschermen ende bedecken, ghelijck een Henne hare Kieckens doet onder haer vleughelen.

⁺Dat landt dan, twelck na den Polum Arcticum, ofte naer 't noorden streckt, is ghenaemt Noua Francia, ofte Nieu Vranckrijck; Want Anno 1524. Iohannes Verrazanus⁴⁾ van Florents gesonden wesende vanden Coninck Francisco den eersten, ende zijn Moeder als Gouvernantin van Vranckrijck, in die nieuwe Werelt heeft die gheheele Custe by naest ontdeckt, beghinnende van den⁺ Tropico Cancri, ontrent op 24. graden, tot op 50. toe, ende noch veerder nae 't noorden, aldaer oprechtende des Conincks van

1) Dit is de indeeling van Petrus Plancius; zie ‘Blundeville's description of Plancius' planisphere’ uitgeg. door F.C. Wieder, Monumenta cartographica II blz. 47 1e kol., en 50/51. De kaart van Arnold van Langren (onze kaart III) neemt de benaming Peruviana voor Zuid-America over.

+ Wie Magellanica, het seste deel vande werelt eerst ghenoemt heeft.

2) Dit, en hetgeen over ‘onze Caerte’ volgt, is door Linschoten tusschengevoegd. In de volgende alinea volgt hij weder Le Moyne.

+ [17b]

3) De Antillas komen reeds geruimen tijd voor de ontdekkingsvaarten van Columbus - in zeer primitieve teekening - op kaarten voor. Zie: Will. H. Babcock, Legendary islands of the Atlantic 1922 (Het Boek 1931 blz. 283 en v.).

+ Wie Nova Francia ofte nieu Vranckrijck eerst gevonden ende ontdect heeft.

4) De vermelding van de ontdekkingsreis van Verazzano is mede aan Le Moyne ontleend. Veel meer daarover geeft het werk van Ramusio ‘Delle navigationi et Viaggi’, ook door Linschoten geregeld geraadpleegd, dl. III (Venetia 1565), blz. 420.

+ Waer de Coninck van Vranckrijcks wapenen in Nova Francia eerst opgherecht zijn.

[p. 55]

Vranckrijcks wapenen ende standers: alsoo dat dit landt hier toe naederhandt den name van Nieu Vranckrijck ende van Villagagno Francia, Antarctica¹⁾ gheheeten; Die breede van dit landt is van 25. graden, tot op 54. nae't noorden: die lenckte van 280. tot 330. waer af het ooste deel van die teghenwoordighe schryvers Norumbega⁺ genoemt is, streckende tot de Golf Gamas, al waer sulcks van Canada onderscheyden is. Ontrent dit land, 'twelck niet kleijnder⁺ is dan Europa, ofte die gheheele Christenheyt, ligghen vele Eylanden, onder andere Terra di Laborador²⁾, na Groenlandt streckende³⁾, al waer ontrent vele schepen, soo van den Spaengiaerden,⁺ als oock Fransoysen ende Enghelschen toeghevoecht, ghesocht hebben, eenige strate ofte pas na die Oost-Indische aromatique Eylanden, dan al te vergeefs, hebben haer selven meest geconsumeert, ende veel Ys ende Sneeus ghevonden. Het volck van dit Eylandt is fraey gheproportioneert van lijf ende leden: wel ghestelt ende bequaem om te arbeyden; Zy schilderen haer lichamen om schoon te wesen, ende draghen Silvere ende Coperen ringen aen die ooren; Haer cleedinghe is Bont-werck, Fluynen, Marteren ende dierghelijcke, des Winters het bonte binnen naer 't lijf, ende des somers contrarie dragende, ghelijck oock die Lappen ende Vinnen doen; Zy omgorden haer met Cottoen banden, ofte met pesen van Visschen ofte dierghelijcke dinghen; Haer meeste spyse is Visch, insonderheyt Salm, hoewel zy voghelen ende fruijt ghenoech⁺ hebben. Haer huysen zijn van hout gemaeckt, 'twelck zy overvloedich hebben, bedect met Visch vellen ofte beesten huyden; Op dit landt seytmen Griffoens te wesen ende witte Beyren ende Voghelkens. Noch light alhier een landt op 44½. graden, Baccalaos geheeten, die name ontfangende van sommighe Visschen, sulcken name hebbende, die daer ontrent so overvloedich zijn dat zy oock die schepen int seylen beletten⁵⁾.

1) Dit is eene vergissing van Linschoten. Francia Antarctica is de naam, gegeven aan de Fransche kolonie in Brazilie, door Villegagnon gesticht, door Thevet (Cosmographie universelle) en Lery (3e stuk van de Bry's America) beschreven.

+ Groote van Nova Francia.

+ Norumbega, het ooste deel van Nova Francia.

2) Ook dit naar Le Moyne. Labrador wordt dikwijls als eiland vermeld.

3) Wat hier volgt is ontleend aan Ramusio, III 417 en v.

+ Terra di Laborador is vol berghen ende Boscayen, daer in veel wildts ende voghelen, dit landt light van Fayal 460. mylen, ende streckt langs die Snee Revier, Rio Nevado tot 200. mylen, van daer tot die Baya de Maluas ooc 200. mylen, aen die zuydtzyde heeft het der Duyvelen Eylandt ende andere, alsmen in die Caerte sien mach⁴⁾.

4) Ontleend aan Ramusio t.a.p. ‘Die caerte’ is de kaart van Ramusio p. 425, waarop de ‘Isola de demoni’ is aangegeven. Dit is een naklank van een oude fabel; op de zoogenaamde wereldkaart van Ruysch in de Romeinsche Ptolemaeus-uitgaaf van 1508, staat ongeveer op dezelfde plaats: Apud has insulas quando nautae perveniunt, illuduntur a demonibus, ita ut sine periculo non evadunt. Zie Het Boek 1931 blz. 51 en v.

+ [18 a]

5) Tot zoo ver naar Ramusio. Volgt de kunstbeschrijving, in afwijkenden druk.

[p. 56]

De oostkust van Noord-America, naar Ramusio, Navigationi.

[p. 57]

Dit landt Baccalaos strect 900. mylen, namentlijcken van die C. di Bacalaos tot Florida, die rekeninghe nemende aldus:

Van 't punt Baccalao, tot die Baya del Rio, zijn 70. mylen.

Van Baya del Rio, tot Baya de los Islos 70. mylen.

Van hier tot Rio Fundo noch 70. mylen.

Van daer tot Cabo Baxo, 160. ende weder tot die Riviere van S. Anthonio 100. mylen.

Van daer tot des fursten Capo, 180. mylen. Ende wyder tot die Capo van Sint Elena, 110. mylen.

Van S. Elena tot die Punta van Canaveral ofte den riethoeck 100. mylen.

Voorts tot Florida 40. mylen, Somma 900. mylen.

Dit is die groote deses landts, waer af die minste latitudo van die Linea AEquinoctiael 48. graden, ende een halve houdt. Dit landt is aen die Zee-cant veel volckrijcker als elders, ende ghelijck Nederlandt, om dat zy op een hoochte liggen, doch dit wel so kout. Dit landt heeft veel Eylanden ontrent hem ligghen, als zijn: Curia regia, Baya Bica stella, Het hooft vande Hope, Die C. der Britonen.

Al eer men tot Florida comt, is by die Reviere Iordan die province Cichora, hier comt dicht aen een ander Guada Lupa ghenoemt.

Die west zyde van Noua Francia¹⁾, heeft veel Provintien nu ontdeckt ende bekent, als daer zijn Quivira, Cevola, Astatlan, Tetlichichimichi.⁺ Die zuydtzy van²⁾ Florida, om dat sulcken landt op den Palm dach, welck die Spaengiaerden Floridum Pascha noemen, van Iohannes Pontio Legionensi, int jaer 1512. ghevonden is, niet om die groenicheyt ofte bloeyentheydt des landts, als Theveth gheschreven heeft³⁾, die noort zyde van Noua Francia is noch niet ontdeckt.

Ende om dat onse Caerte niet verder en strect dan tot Florida, sullen hier af beginnen, ende een weynigh deses landts gheleghentheydt verhalen, om dat dese province memorabel is, daer vele Spaengiaerden ende Fransoysen haer leven ghelaten hebben, om dat die voornaemste ende bekentste is van gheheel nieu Vranc-

1) Dit weer in gotischen druk; het is weder aan Le Moyne ontleend.

+ Quivira. Cevola. Astatlan. Tetlichichimichi, zijn provintien, aen de West zyde van Nova Francia.

2) Lees: De zuidzij van Nova Francia is het land Florida, dus genoemd omdat ...

3) André Thevet, La Cosmographie universelle, T. II Paris 1575, p. 1001. Thevet bestrijdt de afleiding van Floridum Pascha; volgens hem is de naam Florida ouder, door Fransche ontdekkers gegeven om den rijken plantengroei.

[p. 58]

kerijck, waer toe die Fransoysen haer Schipvaert ghehadt hebben; oock eenighe sterckte by tyden Caroli noni, welcke van zynen ⁺name Carels burgh gheheeten werdt, dan is van die Spaengiaerden gewonnen, ende die Fransoysen alle doot gheslaghen, boven beloofte ende eere, insonderheydt van die welcke haer vrywillich in hare handen ghegheven hadden; dan alsoo mijn meeninghe niet en is Historien te verhalen, remittere den Leser tot die boecken die daer af gheschreven zijn¹⁾.

⁺Florida heeft eenen hoeck verre in die Zee, zuyden uytstekende, tonghsche wyse, ghefurmeert ende streckende 100. mylen, die mate comende van die benedenste noorder hoeck tot het zuydtlijcke punt toe.

Desen uythoeck, ghelijck geseyt is, is lanck ende smal, gelijck Italien, lanck 100. ende breedt 20. ofte 50. mylen, op 't alderbreedtste.⁺⁺ Heeft aen die oost zyde die Eylanden Cichora, Bahama ende Lucaya, aen die west zyde Nieu Spaengien, ende de Golf van Mexico, wordt afghedeelt van Nieu Spaengien, door het landt van Anavaca, aen de noordt zyde grenst het aen't vaste landt, teghens die punt over naer 't zuyen, 25. mylen in die Zee, licht ⁺het vermaerde Eylandt Cuba, anders Isabella gheheeten, die Zee die tusschen desen uythoeck van Florida ende Yucatan doorloopt, wordt genaemt Mare Catayum, van anderen die Golf Ferdinandi Cortesy, ofte die Golf van Florida, ofte die Golf van Mexico.

⁺Florida is een plat lant, door het welcke vele Rivieren loopen, ende dat selfde bevochtighen ende vruchtbaer maeckende; aen ⁺die Oever der Zee sandich, alwaer veel Pijn-boomen groyen, doch sonder Nootkens ofte pitten; oock veel Aeckers, wilde Kersen, Moerbesien, Castanien die wilder van smaeck zijn als die onse; Veel Mastix boomen, Cederen, Cipressen, Laurieren, Palm-boomen, Huls ende wilde Wijngaerden aen die naeste boomen op klimmende, ende eetbare Druyven voortbrenghende; Oock eenighe aert van Mispelen, die grooter ende beter zijn dan die onse; Daer zijn oock Pruymen schoon van aensien: maer niet goet van smaeck, Oock zijn daer Framboysen oft Hinnebesien, ende sommighe⁺ seer cleyne ronde besekens, lieflijck van smaeck, onse Clappe besien niet ongelijck. Daer groeyen oock wortelen, welcke

+ Carelsburgh, een sterckte in Florida.

1) Hiermede verwijst de auteur naar het werk van Le Moyne, die de geschiedenis van dezen moord en wat daar verder op gevolgd is, uitvoerig verhaalt. De volgende landbeschrijving is weer in hoofdzaak aan Le Moyne's inleiding ontleend.

+ Beschryvinge van den hoec van Florida.

+ [18 b]

+ Cichora. Bahama. Lucaya, Eylanden van Florida.

+ Gelegentheyt van't Eylandt Cuba. Waer Mare Catayum leyt.

+ Ghedaente van Florida.

+ Wat boomen in Florida wassen.

+ Hatle ghebruycken de Floridos in plaets van broot.

[p. 59]

zy op hare spraecke Hatle noemen, van die welcke zy in hongers noot broot maken.

Van viervoetige beesten zijn daer overvloedich, Herten, Hinden, Reen, Geyten, Beyren, Luypaerden, Lupen, ende veellerley aert⁺ van Wolven, wilde Honden, Hasen, Conynen, etc. Die Voghelen die zy hebben, zyn Paeuwen, Patrysen, Papegaeyen, Duyven, Ringh-duyven, Turtelduyven, Meerlen, Kraeyen, Havicken, Valcken, Meerlijns, Reyghers, Cranen, Oyvaers, wilde Gansen, Enden, water Ravens, witte, roode, swarte ende asverwighe Reygers, ende veelderley ander watervogelen; Crocodilen zijnder in soo⁺ groote menichte, dat het niet om seggen en is, die dickwils die luyden al swemmende aengrypen ende vernielen, oock zijnder veelderley specien van Slanghen, ende een ghedaente van een dier, die Aphricanische Leew niet onghelijck. Gout ende Silver daer mede zy haren handel doen, becomen zy (nae haer verclaren) uyt die schepen, die op de Cape stranden, 'twelck ooc niet ongelooflijck schijnt, om dat die meeste Schepen ontrent dese punte ofte Cape blyven, soo is oock op desen hoeck meerder gelts dan in 't noorder deel. Oock vertellen zy dat in die gheberchten Apalatcyaeris Goudt ghevonden wordt. Alhier groeyt oock die wortel China,⁺ die door Keyser Caerle een groote name verkreghen heeft¹⁾, ende van die Medicijns veel ghebruijckt werdt, waer mede oock sommighe willen pocken²⁾ ghenesen. Behalven die voorghenoemde, zijnder noch veellerley saden ende kruyden, daer uyt menigherley⁺ sorteringhe van verwen ghemaeckt konnen worden, seer profytelijcken voor die Schilders, om daer mede te schilderen, die Inwoonders weten die wel te ghebruijcken, om Vel-werck van allerley coleuren te verwen.

So veel het volck aengaet, zijn uyt den swarten, geel ende leelijck,⁺ nochtans sterck ende van goede proportie des lichaems. ⁺Hare schamelheyt bedecken zy met seer schoone bereyde Hertevellekens; Het meest deel van 't volck schilderen hare lichamen;⁺ oock die armen ende die gyen met schoone aerdighe figueren, welcke verwen niet uytgaen ofte afghewasschen moghen worden,

+ Verhael vande viervoetighe dieren ende Voghelen die in Florida met menichte zijn.

+ Crocodilen in Florida met grooter menichte. Veelerley soorte van Slanghen. Waer door datse haer Gout en Silver kryghen.

+ Die wortel China groeyt in Florida.

1) In 1546 verscheen te Venetie: Andreae Vesalii Bruxellensis.... Epistola, rationem modumque propinandi radicis Chynae decocti, quo nuper invictissimus Carolus v. Imperator usus est, pertractans. Door dit werk is het middel vooral bekend geworden. De echte radix Chinae kwam uit China; Zie Garcia ab Horto, Aromatum et simplicium hist. Ed. Car. Clusius, 4e ed. 1593 p. 145. Ook Linschoten, Itinerario c. 77 (II blz. 41).

2) ‘pocken’ d.i. syphilis. Nog in dezen tijd wordt in de Chineesche geneeskunst de wortel als antisyphiliticum aangewend.

+ Veel kruyden en saden in Florida.

+ Beschryvinge des volcks van Florida.

+ [19 a]

+ Haer gedaente, kleederen, ende vercierselen.

[p. 60]

so zijn zy int vel ingheprickelt ende ghewreven; Zy hebben swart ⁺hayr tot die huepen toe, lanck zijnde, twelck zy fraey ende kunstich weten op te binden. In haren handel zijn zy gheheel gheveijnst ende ontrou, nochtans stout ende onversaecht in wapenen ⁺ende inde oorloch, daer toe zy ghebruijcken boghen ende pylen, waer af die pesen ghemaeckt zijn uyt Herten darmen ofte van 't vel, onderscheydelijck gheverwet, ende dat soo schoon ende aerdigh, datment hier in dese landen niet verbeteren mochte, in plaetse van die yseren punten, doen zy visch-tanden ofte scherpe houtkens daer aen. Hare Jongelingen doen zy oeffenen in loopen, boochschieten⁺ ende Balspelen¹⁾; Hebben oock groote vermakelijckheidt int jaghen ende visschen. Haer Coninghen voeren ghestadich oorloch; niemandt haerder vyanden die zy overweldigen, sparende, ⁺dan die stracks dat hooft afslaende, om die huijt met dat hayr te hebben, welcke zy thuijs comende, als triumph teeckenen opsteecken; Vrouwen ende kinderen sparen zy, die by haer behoudende⁺ ende opvoedende. Vande oorloch thuijs comende, beroepen zy alle hare onderdanen, ende maken drie daghen ende nachten feest ende goet chier, met singhen ende dansen.

Die oude Vrouwen die zy hebben, gheven zy die huijt met dat ⁺hayr, van die hoofden harer vyanden afghesneden in die handen, dwinghende haer om te dansen, ende Lofsanghen de Sonne te singhen, als door welcke zy victorie bevochten hebben: Zy hebben geen religie ofte eenige kennisse vanden waerachtigen God, dan eeren in plaetse van dien, als oock andere Americanen, die Sonne ⁺ende die Mane. Haer Priesteren vreesen zy, ende betrouwen haer veel, om dat het groote Toovenaers, teecken beduyders, ende Duyvels aenroepers zijn, ende door vreeslijcke dinghen ten tyden ⁺voortsbrengen; Dese selfde Priesters zijn oock hare Medicijns ende Chirurgijns, om welcke oorsaecke zy altoos eenen sack ⁺met Cruyden ende Medecynen omme draghen, die siecken te ghenesen, die ten meesten deel Pocken hebben: want zijn seer heet ende wonder gheneghen tot onkuijscheyt, waer door het ⁺comt dat zy die Vrouwen ende Maechden, Kinderen der Sonnen noemen. Een yeder heeft zijn eyghen Vrouwe, uytbesondert die Coninck, die't toe ghelaten is twee ofte drie te hebben, nochtans ⁺met die conditie, dat die eerst ghetroude gheeert wordt voor die anderen, ende alleen voor die Coninghinne ghehouden, hare Kin-

+ Manieren int handelen van die van Florida.

+ Wat wapenen die van Florida gebruycken.

+ Hoe ende waer in zy de jonghelingen oeffenen.

1) Bij Le Moyne is een prent gegeven (XXXVI) waarop deze oefeningen zijn afgebeeld.

+ Waerom datse haer verwonnen vyanden onthoofden.

+ Vrouwen ende kinderen werden, overwonnen zijnde, niet ghedoot.

+ Wat manieren zy ghebruijcken int triumpheren van haer vyanden.

+ Die Sonne ende Mane zijn Goden van die van Florida.

+ Waer op datse haer betrouwen.

+ Wat de grootste sieckte in Florida is.

+ Echte staet onderhouden by die van Florida.

+ Wat Vrouwe voor de Coninghen onder houden wert.

[p. 61]

deren die goederen ervende, ende die regeringhe op haer comende. De Vrouwen besorghen alle het huijs-werck, ende dese swangher gheworden zijnde, worden van haer mans niet meer bekent; Eeten oock geen spyse van haer aengheroert, op die tijdt als zy haer sieckte hebben. Boven dit, soo is dit gheheele landt vol Hermaphroditen, dat zijn halfslachtighe, ofte die beyde⁺ naetueren hebben, die ghehouden werden om het werck te doen, ja oock om ammonitie ende provande inden oorloch te draghen¹⁾. Dese schilderen haer aengesichten, ende vlechten in 't hayr eenige⁺ vogels vederen, dat zy dies te aensienlijcker ende schrickelijcker⁺⁺ schynen mochten; Haer voorraet van provyande is Broodt ende Meel van Maiz, Honich, het Meel roosten ende braden zy, om dat het te langer goet blyven mach. Ten tyden laten zy haer oock ghebraden visschen nadragen die ghedroocht werden.⁺ In honghers noot eeten zy veel onsuyverheyts, oock sandt ende kolen onder dat meel roerende. Inden oorloch treckt die Coninck voor aen, eenen staf in die eene handt houdende, ende in d'ander⁺ een Boghe, ende den koker met zijn pylen op die schouderen, d'andere volghen hem met boghen ende pylen in 't hayr draghende ofte in kokers. In t' aencomen ende inden slach roepen ende krijsschen zy met schrickelijck getier, als oock alle andere Barbaren, Turcken ende Tarteren doen. De oorloch sullen zy niet aenveerden,⁺ voor ende al eer zy eerst daer af ghemeene raet ghehouden hebben, comen daer omme alle morghens te samen, houden in haer vergaderinghe ende by een comste, een seer vreemde maniere, daer wel op te letten is: want tsamen gecomen zijnde, setten⁺ zy haer ontrent den Coninck ten beyde zyden, in forme ofte ghedaente van een halve Mane, die Coninck int midden op eenen stoel alleen, van neghen ronde houten te samen gheleyt sittende, op dat hy voor andere bekent mach wesen, daer na comen zy alle hem reverentie ende eere doende, met een groetenisse, van den oudtsten beginnende, die handen over het hooft opheffende ende sprekende: Ha, he, ya, ha, ha, die ander daer op antwoordende:⁺ Ha, ha. Die groetenisse ghedaen zijnde, set hem een yeghelijck op zijn banck, ende indien men van eenighe sware ernstelijcke sake handelen sal, soo doet die Coninck die Priesteren, welck zy Iavas noemen, ende Ouderlinghen roepen, van een yeghelijck zijn gevoelen ende meeninghe vraghende: Onder tusschen ghebiet den

+ Veel Hermaphroditen in Florida.

1) Afgebeeld op pl. XVII bij Le Moyne.

+ Waer toe die ghebruyckt werden.

+ Kleedinge van de Hermaphroditen.

+ [19 b]

+ Wat voorraet tot den oorloch die van Florida ghebruycken.

+ Maniere hoe die van Florida ten oorloch trecken.

+ Hoe zy haer oorloch aenveerden ende beginnen.

+ Vreemde ghewoonte in haer raetslaghen.

+ Met wat maniere ende woorden zy den Coninck groeten inden raet sittende.

[p. 62]

⁺Coninck sekere Vrouwen, dat zy Casinam ('twelck een dranck is van eenighe bladeren gheperst) koken, welcke daer na als zy ghekockt is, afgheclaert wordt. Aldus dan die Coninck met zijn edelen in ordinantie sittende, comt die schencker voor hem staen met uytghereckte armen in die hoochte, hem ende den bysittenden, die desen dranck drincken sullen, segenende ende gheluck wenschende: neemt daer nae den dranck ende geeft den Coninck, ten eersten een groote Parle moeder schelpe vol van die selfde heete dranck, voorts gebiedende den anderen oock te geven. Desen ⁺dranck achten zy seer hoogh, ende houden die in grooter waerden, sullen die oock niemant inde vergaderinghe laten drincken, voor ende aleer hy eenighe manlijcke daet inden oorloch bewesen heeft. So is oock desen dranc van sulcke cracht, dat zy terstont als hy ghedroncken is tot sweeten verweckt, daeromme welcke die drincken ende niet in en houden: maer terstont overgeven, dien wort ⁺gheen sware sake toebetrout, mach oock geen offitie ofte bevelinde oorloch bedienen, als onbequaem: want men moet menichmael inde oorloch treckende, twee ofte drie daghen vasten, waer toe dan desen dranck voorderlijck is: want die ghedroncken wesende, mach men hem 24. uren van alle dranck ende spyse onthouden, ⁺waer door zy oock inde oorloch reysende, die Hermaphrodyten veel Flesschen vol van desen dranck nae laten draghen, welck net lichaem onderhoudet, voedet ende stercket, sonder dat hooft int ⁺minste te beswaren¹⁾. Zy saeyen tweemael des jaers haer Maiz ofte Terwe, naementlijcken in Meerte ende inde Hoymaent, ende sulcx⁺ op een landt, wordt in drie maenden rijp ende bequaem om in te samelen, die ander ses maenden rustet die aerde, ende blijft onbebout.⁺ Zy hebben aldaer seer groote Pompoenen ende water Meloenen, oock goede Boonen. Het aertrijck messen zy niet: maer branden dat kruijt af, 'twelck in die ses maenden van selfs opgheslaghen was, ende makent also vet met dese assche, als oock op ⁺vele plaetsen in Italien geschiet. Die aerde omploegen ende graven zy met een houten spit ofte schuppe, ende werpen teenemael in een putken 2. ofte drie greynen Maiz, op de maniere als men by ⁺ons erwitten plandt. Als men dat Coren saeyen sal, ghebiet die Coninck door een van zyne Dienaers, dat het volck haer versamelen om het aerdtrijck te bearbeyden ende om te delven, doet als dan veel van die voorghenoemde dranck maecken, om die aer-

+ Casina een dranck den sweet dryvende. Waer toe, wanneer ende hoe zy die gebruycken.

+ Desen dranck wert in grooter waerden by die van Florida ghehouden

+ Oorsake waeromme wie gheen bevel inde oorloch hebben mach.

+ Haren dranck maeckt datmen 24. uren vasten mach.

+ Maniere ende tijt van sayen in Florida.

1) Nic. Monardis (Arom. et simpl. hist. 1593 p. 355-359) beschrijft s.v. Sassafras een boom die in Florida groeit, met groote geneeskracht.

+ [20 a]

+ Groote Pompoenen ende water Meloenen.

+ Waer mede zy de aerde omploeghen.

+ Bevelen die de Coninck ghebiet eermen saeyt.

[p. 63]

beyts luyden daer af te schencken; die vergaderde Terwe brenghen zy te samen in ghemeyne schueren: waer af een yeghelijck⁺ nae zijn verdienst ende weerdicheyt wert ghegheven. Zy saeyen gants sober ende spaerlick, niet meer dan zy vermoeden datter van doen sal wesen voor ses maenden, sorghen niet wyder. Oock soo vertrecken zy alle jaers in Boscayen des Winters, 3. ofte 4. maenden daer blyvende, haer generende in seeckere hutkens met⁺ Palm tacken ghedeckt, ondertusschen Akers, vleijsch van Herten, Visch ende Oesters, Paeuwen ende ander Voghelen eetende, alle haer spyse braden zy op kolen, ende maecken die eenighsins hart⁺ ende gaer door den roock ende hitte; Onder andere spysen eeten seer gheerne Crocodilen vleijsch, 'twelck wit ende schoon schijnt,⁺ ghelijck Calf vleijsch: maer heeft eenen smaeck na verrotte Moschus: yemandt sieck wesende, in plaetse van aderlaten, is by haer een gewoonte dat die crancke op die plaetse daer hy die meeste pyne bevindt, van hare Priesters ofte Medecijns soo langhe ghesoghen werdt tot datter bloet uyt comt.

Die Vrouwen in Florida zijn groot ende kloeck, ende alleens⁺ ghecoleurt ghelijck die mannen, ende oock over 't lichaem, armen ende beenen ghepickeert, ende met verwen die niet af en gaen, inghestreken: maer die Vrouwen als zy eerst ter Werelt comen, zijn soo swart geel niet: maer veel witter, die swart geele verwe maken zy haer selven met eenighe smeeringhe, als hier te lande⁺ die Tarteren ofte Heydenen doen, welcke smeeringhe zy doen met eenighe Olye in haer ceremonien: oock verandert haer naetuerlijcke witte verwe, door dien dat zy naeckt gaen, ende door die hitte der Sonnen verbranden: soo zijn oock dese Vrouwen wonder rasch ende kloeck, ghelijck die van Egypten, konnen swemmen over groote Revieren, die kinderen met eenen arm vast houdende, oock op die alderhoochste boomen te climmen, die int gheheele landt ghevonden werden¹⁾.

Die voornaemste Provincien van Florida, die de Spaengiaerden⁺ voor ende nae ghevonden ende ontdeckt hebben, zijn dese navolghende: Ten eersten Panuca, op die grensen van Nieu Spaengien ligghende, ontdeckt van Franco de Garay, anno 1518. die⁺ veel Spaengiaerden aldaer ghelaten heeft, van die wilden doot gesmeten,⁺ ghevilt ende ghegheten, ende die vellen ghedrooght zijn-

+ Alle de Terwe wert in ghemeene schueren vergaert, en elck zijn deel ghegheven.

+ Wat woonplaetsen zy swinters verkiesen.

+ Spyse die zy dan gebruijcken.

+ Ghedaente ende smaeck van Crocodilen vleesch.

+ Ghedaente ende kleedinghe van die Vrouwen van Florida.

+ Oorsake waeromme dat de Vrouwen daer soo swert werden.

1) Hier eindigt Le Moyne de landbeschrijving om voort te gaan met zijn historieverhaal. De volgende landbeschrijving komt gedeeltelijk overeen met die van Sebastian Münster in zijn ‘Cosmographia’, blz. 1704.

+ Provincien van Florida. Panuca is de voornaemste.

+ Veel Spaengiaerden werden verslagen in't innemen van Panuca.

+ [20 b]

[p. 64]

de in haer tempelen gehangen voor memorialen ende victory teeckenen. Dit volck is seer onkuijsch, hielden openbare bordeelen, daer zy des nachts te samen liepen, zy doorbooren die neuse ghelijck die ooren, om yet daer aen te hanghen, zy raspen hare tanden ⁺om die schoon te maken, trouwen niet voor 40. jaren, hoe wel die dochters van 10. ofte 12. jaren al gheschoffiert zijn.

⁺Noch ligghen in Florida die landtschappen Anavares, Albardaosia, Iaguazia, Apalachia, Autia, Samouia, ende andere, alle eenderley religie ende maniere van leven onderhoudende, verre verscheyden van Godtvreesentheyt, politie, menschelijckheyt ende redelijckheyt. Het beste ende vruchtbaerste deel van Florida grenst aen nieu Spaengien, tot die Reviere ende landtschap Panuco, welcke Reviere sulcke groote stroomen in die Zee uyt gietet, dat die selvighe mogen goede havens voor schepen verstrecken.

+ Tijt wanneer datse trouwen.

+ Anavares, Albardaosia, Jaguazia, Apalachia, Autia, Samovia, landschappen van Florida. Gelegentheyt van't beste deel van Florida.

4) Ontleend aan Ramusio t.a.p. ‘Die caerte’ is de kaart van Ramusio p. 425, waarop de ‘Isola de demoni’ is aangegeven. Dit is een naklank van een oude fabel; op de zoogenaamde wereldkaart van Ruysch in de Romeinsche Ptolemaeus-uitgaaf van 1508, staat ongeveer op dezelfde plaats: Apud has insulas quando nautae perveniunt, illuduntur a demonibus, ita ut sine periculo non evadunt. Zie Het Boek 1931 blz. 51 en v.