Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Derde stuk

Dat 99. capittel.
Van sommighe notabele gheschenissen, den tijdt mijnder residentie in het eylandt Tercera.

Den tweeden October anno 89. worden in't eyland Tercera⁺ inde stadt ghenaemt Villa dan¹⁾ Praya twee persoonen van den blicxem doot ghesmeten, wesende in het velt dicht buyten de stadt.

Den neghenthienden vanden selfden quamen in Tercera veerthien⁺ schepen van Spaensch Indien, gheladen met cochenillie, huyden, gout, silver, peerlen ende ander waren, ende waren gheweest vijftigh inde compaengie, als zy uyt het eylandt van de Havana scheyden, waer van in 't uyt comen inde canael 11. schepen versoncken met torment²⁾; d'ander waren verstroyt ende van malcanderen ghescheyden met het onweer; des anderen

+ 2. vanden blicxem doot ghesmeten.

1) Drukfout voor da.

+ Comen 14. schepen in Tercera uyt Spaenschs Indien.

2) ‘Met stormachtig weêr’.

[p. 118]

daeghs daer naer quam noch een schip vande selfde compaengie ⁺dicht onder 't eylandt, om naer ‖ die ree te loopen, ende gemoeten⁺ een Enghels schip, dat maer drie gotelingen op hadde, ende het Spaenschs schip wel twaelf. Zy vochten langhen tijdt, dat wy het van 't eylandt saghen, soo dat den governuer van het eylandt derwaerts sondt twee boots met musketiers om het schip te ontsetten; maer eer zy daer by quamen haddent d'Enghelschen al in de grondt gheschoten ende saghent voor ons ooghen te grondt gaen met op staende seylen, sonder daer yet af boven te blyven, soo dat die Enghelschen noch ontrent dertich persoonen met de capiteijn daer af berchden in haer boot, sonder een penninck aen goet, ende het schip hadde wel over die twee hondert duysent ducaten aen gout, silver ende peerlen in. Die reste van het volck verdronck, die mochten wesen by de vijftigh persoonen, waer onder waren sommige monicken ende vrouwen, die de Enghelschen⁺ niet en wilden bergen, ende het volck, dat zy ghebercht hadden, settense aen landt ende voeren weer ter zeewaert in. Den 27. daer naer soo voeren die veerthien schepen weder van Tercera naer Sevilien, naer dat zy voorsien waren van alle verversinghe, ende comende dicht by de custe van Spaengien werden van de Enghelsche schepen (die daer laghen en wachten) genomen,⁺ uyt ghesondert twee, die het ontliepen, ende worden altemael naer Enghelandt ghevoert.

⁺In dese selfde daghen soo onthielt hem om dese eylanden millort Commerlandt met een coningins schip met noch vijf oft ses andere schepen, ende quamen dickwils soo dicht aen het eylandt ende die ree van Angra loopen, datmen al zijn volck ghemackelijck conste ghetellen ende kennen, die op den overloop ginghen wandelen, sonder dat die van 't eyland oyt naer hem schoten, wel moghende²⁾, want liepen altemet gheen musket schoot ver van het eylandt en die fortressen. Onthielt hem in dese contreye over die twee maenden, ende liep al omentom, ginck aen d'ander eylanden als aen Gratiosa ende Fayael aen het landt, als wy inde beschryvinghe vande selfde gheseydt hebben, ende nam veel ⁺schepen ende carveelen, dien hy al naer Enghelandt sondt, ende het volck weder op het landt setten, soo dat die vande eylanden niet eens en dorsten het hooft uyt steecken. In dese selfde tijdt, drie ofte vier daghen nae dat millort Commerlandt in het eylandt

+ Noch een schip vande selfde compaengie wordt van de Engelschen in de grondt geschoten, daer aen gout ende silver in was 200 duysent ducaten.

+

+ De boven genoemde 14. schepen¹⁾ worden onder Spaengien ghenomen, ende in Engelandt ghebracht.

1) Onjuist. Volgens de tekst: 12.

+ [151b]

+ 6. oft 7. schepen van millort Commerlant passeerden somtijts so na by het hooft ende reede van Angra, dat een musket conde beschieten.

2) Versta: hoewel zij dat wel konden.

+ 4. dagen naer 't passeren van de Enghelschen comt in Fayael 6. Indische schepen; losten al daer 40. millioenen in gout ende silver.

[p. 119]

Fayael geweest hadde ende weder vertrocken was, quamen in het eylandt Fayael ses Indiaensche schepen, wiens overste was eenen Iuan Doryues, ende losten aldaer in het eylandt veertigh millioenen in gout ende silver ende versaghen hare schepen metter haest van de nootdruft, door vreese, die zy hadden vande Enghel- ‖ ⁺schen, ende zijn weder 't seijl ghegaen ende ghecomen tot Sant Lucas¹⁾ in saluement sonder yet te ghemoeten, tot een groot gheluck van de Spaengiaerts ende ongheluck vande Enghelschen, want gheen twee dagen daer naer, dat het silver en gout weer gheladen en wegh was, quam millort Commerlandt daer weder voor by loopen, soo dat het scheen, dat het Godt niet en wilden hebben, dat zy het creghen, want hadden zy 't maer in 't ghesicht ghehadt, soudense sonder twyfel overweldicht hebben, gelijck als die Spaengiaerts selfs bekenden.

Inde maendt van November so quamen in Tercera twee groote⁺ schepen, ende waren den admirael ende vice-admirael van de vloot van het silver, die met torment vande vloot waren ghescheyden, ende hadden in groot perijckel geweest van te gronde te gaen, soo dat zy 't al pompende mosten boven houwen, soo dat zy duysent mael wenschten die Enghelschen te ghemoeten, ende souden haer gewillichlijcken alle het silver (ende al wat zy brochten) gegeven hebben, dat zy daer maer het leven ghesalveert hadden, ende hoe wel dat millort Commerlandt daer noch inde contreyen omentom liep, en ghemoetense noyt, soo dat zy noch naer langhe moeyten geraecten op de ree van Angra, al waer zy met alle haest ende neersticheydt ghelost werden, ende ontladen over die vijf millioenen silver, altemael in stucken van acht ende thien pondt groot, soo dat het gheheele hooft ende strant bedeckt lagh⁺ met silveren platen ende kisten vol ghemunte realen van achten, dat een wonder om sien was, elck millioen weert wesende thienmaels duysent ducaten, behalven noch die peerlen, gout ende ander gesteenten, die niet geregistreert en comen. Den oversten oft admirael van dese schepen ende vloot, met namen Alvaro Flores de ⁺Quiniones, die sieck was van het morbo Napolitano²⁾, soo dat hy aen landt ghedraghen wert, waer van daer naer in Sevilia ghestorven is, dese bracht patente ende volle macht van zijn mayesteyt te wesen generael ende oversten van de zee ende alle vloten ofte schepen ende van alle die plaetsen, van eylanden ofte landen,

+

1) D.i. San Lucar.

+ Den admirael ende vice-admirael van Indien comen voor Angra.

+ Het heele hooft ende strant van Angra lach vol silveren platen, gelost in haest uyt dese schepen.

+ [152a]

2) syphilis.

[p. 120]

⁺daer hy soude moghen komen, waerom hem die governuer van Tercera grootelijcks eerde. Hebben onder haer ghesloten, siende die swackheydt van de schepen ende oock het perijckel van de Enghelschen, datmen die schepen souden met soldaten in haer convoy leegh seynden naer Lisbonen ofte Sevilien, waer dat zy eerst kosten aen komen, ende aviseren zijn mayesteyt van dat daer passeerde, ende dat hy daer in wilden oor ‖ den gheven om⁺ het silver te doen halen met goede versekerheydt ende gheley, waerom den selfden Alvaro Flores aldaer bleef onder decksel van het silver te bewaren ende niet te verlaten, maer was meest om zijn sieckten, ende dat zy vervaert waren van de Enghelschen. ⁺Dese Alvaro de Flores hadde alleenlijck voor zijn particuliere eyghendom over de sestich duysent ducaten aen peerlen, welcke ons liet sien ende veylde, ofmense hem wilden af coopen ende in specerie betalen ofte met wissel brieven. Dese twee schepen, als voorseydt is, voeren met ontrent 3. oft 400. mannen, soo van het volck van de selfde schepen als soldaten om te convojeren, ⁺ende creghen onder weegh eenen storm, so dat den admirael op berste ende te grondt ginck met volck met al, sonder yemant te berghen. Die vice-admirael kerfde de masten, ende liepen by Sentuval¹⁾ aen de custe, het schip aen stucken, daerder sommige al swemmende af quamen, die de tydinghe brachten, ende die rest verdroncken.

⁺In dese selfde maendt quamen twee groote schepen van Spaensch Indien ontrent een half mijl vande ree van het eyland Tercera om in te loopen, ende gemoeten een Enghels schip, diese beyde te samen nam; schoten langhen tijdt, soo dat wy't alle van het eylandt saghen. Ende om dat in Tercera seven ofte acht maenden verleden daer een Enghels schip geweest hadde, dat op den ⁺naem van Fransoysen quam traffijckeren ende pastel laden, en worden bekent, ende 'tselfde schip gheconfiskeert ende alle het goet vercocht van sconinghs weghen ende het volck altemael ghevanghen, doch ginghen langhs die straten los om haer kost te moghen met wercken winnen ghelijck slaven, om datse in het eylandt ghenoech bewaert waren, ende soo veel als een ghevanghen huys is, hoewel dat zy noch in het leste alle die bootsghesellen⁺ op een sondagh achter den berch genaemt Bresijl af ginghen, al waer zy een visschers boot vonden, daer zy in spronghen ende

+ Die van Tercera seynden om ordre van de coningh om't silver in te brengen.

+

+ Alvaro de Flores brengt voor 60000. ducaten aen peer-.len uyt Indien.

+ Den admirael berst ende gaet met volck met al te gront.

1) Setubal.

+ De Engelsche nemen twee schepen dicht by Tercera.

+ Oorsaec, waer om de Engelsche dees twee schepen namen.

+ De gevangen Engelschen vliegen in een boot ende varen wegh.

[p. 121]

ter zeewaert in roeyden, eer ment ghewaer werde, ende voeren aen het schip van millort Commerlandt, die tot alle haer gheluck daer voor by quam, ende ginghen met die schepen anckeren een half mijl van de ree van Angra by twee kleyne eylandekens, welcke ligghen ontrent een bas schoot van het eylandt, ende zijn vol geyten,⁺ bocken ende schapen van de inwoonders van het eylandt Tercera, dat dese bootsghesellen wel wisten, waer door daer aen ⁺voeren met haer boots, ligghende wel ghemackelijck aen het ⁺ancker, ‖ den gheheelen dagh, ende haelden daer soo veel schapen en geyten af als zy van doen hadden, dattet die van de stadt ende het eylandt aen saghen sonder daer teghens te doen noch eens uyt te derven varen. Aldus bleven alleenlijcken die stuerman ende coopman van het selfde Enghels schip aen landt, die borgh ghestelt hadden. Desen stuerman hadde een swagher, zijn huysvrouwen broeder in Enghelandt, die de tydinghe hoorden van het arrest ende¹⁾ ghevanghenis van zijn swager. Heeft aen de coninginne verworven, dat hy mocht een schip toe maecken ende soecken, zijn schade te verhalen op die Spaengiaerts om eenighe van dien te kryghen tot rantsoen ende verlossinghe van zijn swager, die in Tercera (als gheseydt is) ghevanghen was. Dese was den⁺ selfden, die de twee Spaensche schepen voor ons ooghen nam, staende den selfden Enghelschen stuerman by my, siende het regiment aen, want mijn spiciael kennisse was. Die schepen ghenomen wesende, die over die 300. duysent ducaten rijck waren, sonden⁺ alle het volck aen landt, behalven twee van de principaelste edel-luyden; die hielt hy by hem om door haer middel zijn swagher te rantsoneeren, ende sondt den stuerman van de Indiaensche ghenomen schepen met een brief aen de governuer van Tercera,⁺ hem declarerende zijn intentie, dat hy hem zijn swagher soude leveren, soo wilden hy die twee edel-luyden los ende vrij laten; soo niet, meendese met hem naer Enghelandt te nemen, als hy dede, want den governuer sulcks niet en begeerden te doen, segghende, dat die selfde edel-luyden sulcks mochten requereren aenden coningh van Spaengien. Desen Spaenschen stuerman hadden wy by ons te gast, in presentie van den Enghelschen stuerman, ende vertelden ons van haer vechten, ende prees seer die ordinantie ende manier van het vechten vande Enghelschen, ende oock, dat zy met haer courtoiselijck geleeft hadden. Dese Engelsche⁺

+ De Engelschen halen van twee eylandekens menichte van schapen en geyten.

+ [152b]

+

1) De tekst heeft: arrestende.

+ Wat schip ende wie dat de twee Spaensche nam.

+ Waerdye van beyde de schepen.

+ Sy seynden een stuerman met een brief aende governuer van Tercera.

+ De Engelsche stuerman loopt wegh.

[p. 122]

stuerman is oock noch opt eijnde wegh geloopen met een Fransoys schip, sonder rantsoen ofte yet te betalen.

⁺Inde maent Januarij Anno 1590. quam in Tercera een schip alleen van Spaensch Indien, ende bracht tydinghe, hoe datter een vloot van 100. schepen ghescheyden waren van het vaste landt van Spaensch Indien, ende waren met storm ghedreven op die custe, diemen heet de Florida, aen, waer zy alle ghebleven waren, ende dit schip was daer alleenlijck af gecomen, al waer grooten schat ende volck ghebleven is, alsmen wel concidereren mach, in somma datter rekeninge ghemaect worde, dat van ontrent 220. schepen, diemen wist voorseker gescheyden waren van Nieuw Spaengien, Santa Do ‖ mingo, Havana, Cabo Verde, Brasilien, Guyne &c.⁺ het jaer van 89. om naer Spaengien ende Portugael te komen, en zijnder maer veerthien oft vijfthien af in saluement ghekomen, en alle die rest ghebleven, soo verdroncken, vergaen ende ghenomen.

Inde selfde maendt Januarijs quamen in Tercera van Sivilia vijfthien oft sesthien schepen; waren meest Neerlanders vliebooten¹⁾,⁺ ende sommighe Bertoenen²⁾, die daer toe ghearresteert waren; quamen vol soldaten ende wel voorsien van alle munitie om het silver te laden en Alvaro de Flores over te brenghen, door⁺ bevel vande coningh, ende ghelijck alst in dese tijdt aldaer in de eylanden altoos meest stormt ende onweer is, soo en dorsten die haven ofte ree niet wel kiesen, want waeyden eenen duergaenden ⁺grooten storm, soo dat sommighe schepen, die daer van haer gheanckert hadden, moesten van noots weghen hare masten kerven ende waren in duysent periculen van te verliesen, ende een Bisschays schip van de compaengie smeet³⁾ teghens de wal aen stucken, maer het volck berchden haer altemael. Die ander schepen moesten de zee houden ende liepen verspreyt van malkanderen, daer haer die wint wilden heen werpen, tot den vijfthienden vande maendt Martius, soo dat alle dese tijdt noyt eenen dagh was om te moghen anckeren ende op de ree komen, soo dat zy groote miserien passeerden ende ghenoech het silver ende die eylanden vervloecten.

⁺Dese tormenten wat over wesende, ghemoeten een cleijn En-

+ Een schip uyt Spaenschs Indien brengt tyding, datter 99. schepen omtrent Florida gebleven zijn.

+

1) Een in die tijd nog nieuw type klein spiegelschip, oorspr. gebruikt in de Friese havenplaatsen, die op het Vlie aangewezen waren (Zie: Elias: De vlootbouw in Nederland 1596-1655, p. 2 v).

+ Op wat tijdt dat de convoy in Tercera quam om't silver te convoyeren.

2) Bretons.

+ [153a]

+ De gecomen schepen lyden grooten noot vande stormen; sommige kerven haer masten.

3) ‘Verliezen’ voor ‘verloren gaan’ en ‘smeet’ voor ‘werd gesmeten’ volstrekt onhollandsch.

+ De verstroyde schepen nemen een cleyn Enghels scheepken ende brenghent tot Tercera.

[p. 123]

ghels scheepken van ontrent 20. vaten¹⁾, het welcke door die groote windt alle zijn seylen niet voeren mocht, soo dat zy het over vielen ende met gewelt in namen, waer mede quamen naer die ree toe ghestreecken, met die Enghelsche vlagghe achter op het schip, met soo grooten hooghmoet al oft zy gheheel Enghelandt ghewonnen hadden. Maer comende niet verre van de ree om in te komen, quamen hem twee Enghelsche²⁾ jachten by, die hem soo dapper wat achter gaven, dat zy altemael misericordia⁺ riepen, ende soudense sonder twyfel ghenomen hebben, hadden zy hem een mijl voorder in zee ghehadt; maer om dat zy haer terstondt onder die fortresse van het eylandt begaven, die oock begosten te schieten, so dat zy³⁾ die Enghelschen moesten laten, ende liepen weer ter zeewaert in, ende hadden daer vijf of ses ⁺man doot ‖ gheschoten. Die ghenomen Engelschen⁴⁾ saten altemael ghevangen aen boeyen, twee en twee ghekoppelt, ende naer dat zy drie ofte vier daghen ghevanghen gheweest hadden, soo was daer in het selfde schip een Spaensch vaendrager, die een broeder inde vloot van Enghelandt verlooren hadde, ende wilde⁺ als nu zijn verlies wreecken ende zijn vromicheydt thoonen aende ghevangen ende ghebonden Engelschen, die in het schip waren van het voorseyde Enghelsche jacht, dat zy genomen hadden. Heeft een poingiaert ghenomen ende is beneden onder het verdeck ghegaen, daer die Enghelschen saten, ende heeft daer ses aende ry doot ghesteecken, ende twee ander, dat siende, om van zijn handen niet te sterven, hebben malkanderen omhelst ende alsoo de⁺ armen om malkanderens lijf inde zee ghespronghen ende alsoo verdroncken. Dit feyt werde van alle die ander Spaengiaerts seer verfoeyt ende qualijck af ghenomen; hebben den selven vaendragher naer Lisbonen ghevangen ghebracht, ende de coningh cententieerden, datmen hem naer Enghelandt souden ghevanghen seynden, op dat daer die coninginne met souden handelen na⁺ haer belieften, dat noch van zijn vrienden verbeden wert, doch beval, datmen hem sonder ghenade souden onthalsen; maer wesende op den Goeden Vrydagh tot Lisbonen, hebben alle de ander capiteynen ende bevelhebbers soo veel vercreghen met bid-

1) De Engelsche vertaling heeft ‘40 tunnes’, zoodat een vat = twee tun is.

2) De tekst heeft: Engelschen.

+ Twee Engelsche jachten schieten tegen de schepen by 't incomen van Tercera.

3) De zinbouw gebrekkig: ‘so dat’ in den nazin is verkeerd; ‘zy’ zou ons ‘ze’ kunnen wezen. De nazin behoorde te luiden: moesten die Engelschen zy (beter: haer) laten.

+

4) Namelijk die van 't kleine scheepken.

+ Een Spaensche vromicheyt teghens sommige ghevanghen Enghelschen.

+ Twee Engelschen springen in de zee.

+ 't Vonnis ende loon van de vromicheydt vanden Spaenschen vaendragher.

[p. 124]

den aen de cardinael¹⁾, dat hy't hem vergaf, welcke in het particulier⁺ hebbe willen verhalen om datmen soude verstaen die bloetgierigheydt ende vromicheydt²⁾ van de Spaengiaerts, alsse yewers die over handt hebben.

⁺Die selfde twee Enghelsche schepen, die den admirael van de vloot vervolchden tot onder die fortresse, als voorseydt is, liepen ter zeewaert in ende gemoeten een ander schip van de Spaengiaerts, van de selfde armade, dat oock met het onweder versteecken hadde gheweest, ende dit alleenlijck ghebrack daer van de gheheele vloot, want alle d'ander waren al weer op de ree. Dit schipken namen die Enghelschen ende setten het volck altemael aen landt sonder yemant leet te doen aen haer persoonen; maer hadden zy gheweten van dat daer ghepasseert was met die ghenomen Enghelschen, gheloove wel, souden haer wel ghewroken hebben aende selfde, ghelijck ‖ het oock daer naer menighen onnoselen⁺⁺ heeft moeten vergelden. Dit schipken, dat die Enghelschen weerom namen, was het selfde, dat in Tercera aen ghehouden ende geconfiskeert was van de Engelschen, die wegh liepen, als boven verhaelt is, ende was vercocht gheweest aen de Spaengiaerts, die daer van Spaenschs Indien quamen; waren daer met naer San Lucas gheseylt, daer het van de hertogh³⁾ mede arresteerden om het silver te halen, om dat het een vermaert jacht van seylen was, wesende in zijn meesters ofte Enghelschen handen; maer onder die Spaengiaerts handen wast die slimpste⁴⁾ van alle de vloot, waer door weder genomen wert ende ghevoert naer Enghelandt, daer het zijn heer ende toebehoorder weder creegh, die daer haer gissinghe weynigh op gemaeckt hadden.

⁺Den neghenthienden Martius soo gingen die bovenghenoemde schepen t'seijl, wesende in ghetal neghenthien, hebbende gheladen het silver vande coningh, met den generael Alvaro de Flores de Quiniones ende zijn gheselschap, altemael wel voorsien van alle nootdruft, munitie ende soldaten, ende geresolveert om haer te verweeren ende te beschermen, yet gemoetende, tot den lesten man toe, als zy haer thoonden, ende hoe wel dat zy haren cours naer San Lucas namen, maer die wint dreef haer naer Lisbonen;

1) Namelijk Albert van Oostenrijk, de Spaansche Goeverneur te Lissabon.

+ [153b]

2) ‘Vromicheydt’ kan hier niet anders dan in ongunstigen zin genomen worden; waarschijnlijk is het ironisch gebruikt. Wat hier van 't Spaansch karakter gezegd wordt, is in de Lat. vertaling verzwegen.

+ De Engelsche jachten nemen een Spaensch schip ende seynden het volck aen landt.

+

+ Wat schip dat het was, dat de Engelschen namen.

3) Welke hertog bedoeld wordt, is mij niet duidelijk.

4) D.i. slechtste.

+ Tijt, wanneer de schepen van Tercera nae Lisbona t'seijl ginghen.

[p. 125]

die scheen haer met cracht te willen helpen ende in salvement⁺ brenghen, hoe wel Alvaro de Flores jeghens weer ende windt naer San Lucas wilde; maer ghedwonghen wesende van de windt ende van het requerement van zijn compaengie, die hem protesteerden op alle schade ende interesse, waer mede is in de revier van Lisbonen gheloopen, van waer het silver over landt ghevoert wert naer Sevilien, want aen de Cabo de San Vincente laghen twintigh⁺ Enghelsche schepen ende wachten op dese armade, soo dat zy daer¹⁾ souden recht inde handen ghevallen hebben, hadde haer die windt plaets ghegheven, ende mochten segghen, dat die haer favorable²⁾ reyse verleent hadden; want hadden zy d'Enghelschen ghemoet, souden groot perijckel gepasseert hebben ende misschien weynich afghecomen, naer die vrees, die haer bevangen hadde, om dat haer die fortuijn in als jegens liep, welcke ghenoech oorsaecke is om die Spaengiaerts beschroomt te maecken ende te contrarie die Enghelschen, die haer victorieus vinden, met een ⁺grooten hooghmoet, stout ende coragieus thoonen, siende dat alle hare aenslaghen geluckelijck af loopen, waer mede heer ende meester van de zee zijn, ende op niemandt en passen³⁾, alst ‖ ⁺wel blijckt ende men eensdeels in dese memoriael verstaen mach.

Inde maendt Martius Anno 90. worden ghesien in het eylandt⁺ Tercera een comeet ofte sterre met eenen steert, ende duerde 4. nachten lanck, streckende die steert naer het zuyden.

Inde maendt vande Meye quam hier in Tercera in de haven ofte⁺ ree van Angra een carveel van het eylandt Fayael, gheladen met ossen, schapen ende hoenderen ende ander lijftochten en vol volcx, ende door torment brack het roer, soo dat zy van de zee om ghesmeten worden, waer van verdroncken drie kinderen ende een minder broeder; alle d'ander menschen berghden haer met swemmen ende hulpe van het landt, ende voorts alle het vee ende hoenderen⁺ quamen verdroncken aen landt, ende den minder broeder werden met grooter prosesssien ende roosen-hoeden⁴⁾ begraven, ende hielden hem voor een santo, om datmen hem doot vischte met zijn ghety boeck in zijn armen, waerom hem een yeghelijck voor een mirakel quam besien, met een groote offerande om siel missen te segghen.

+ De windt brengt de Spaengiarts teghen wil in behouden haven.

+ Twintich Engelschen lagen by Cabo de Vincente en wachten de vloot.

1) Waarsch. is bedoeld: ‘haer’.

2) De tekst heeft: fanorable.

+ [154a]

3) Versta: voor niemand bang zijn

+

+ Een ster met een steert.

+ Een carveel vol lijftochten vergaet by Angra.

+ Een minne broeder verdronc en heerlijc begraven.

4) Rozenkransen.

[p. 126]

⁺Den eersten Augustus quam schryven aen de governuer van Tercera uyt Portugael ende Spaengien, hoe datter over twee jaren verleden uyt Enghelandt gheseylt waren 12. wel ghemonteerde schepen, met resolutie, te reysen seven van dien naer Portugaels Indien ende d'ander vijf naer Malacca, van welcke vijf zijn ghebleven twee in het passeren vande estrecho van Magallianes, ende die resterende drie zijn by het landt van Malacca gheloopen, maer wat zy daer uyt gherecht hebben, en was geen schryven af; d'ander seven zijn ghepasseert die Cabo de bona Esperança, ende ghearriveert⁺ in Indien, ende liepen naer die custen van Malabar, alwaer namen ses fusten van de selfde Malabaren, maer lietense weer loopen; desghelijcks namen twee galeyen vande Turcken, die uyt die estrecho van Mecca ofte het Roode Meer quamen, die zy oock weder haren sack gaven²⁾, ende hebben haer schepen gheladen met speceryen, ende zijn weder duer ghegaen, vervolghende haren wegh; maer waer ende op wat plaetsen dat zy die ladinghe ghedaen hebben, en hebbe noyt die clearheydt konnen weten, dan alleenlijck, dat dit aldus gheschreven is gheweest vande governuer van Indien ende ghesonden over landt naer Venetien ende van daer naer Madrid³⁾. ‖

⁺Den sevensten Augustus soo quamen in 't gesicht van Tercera⁺ een armade van de Enghelschen; waren in als twintigh schepen, ende vijf van dien coningins schepen, waer van was overste eenen Marten Furbischer⁴⁾, ghelijck wy daer naer verstonden, ende quamen met intentie om te verwachten die vlote van van Spaenschs Indien ende die schepen van ander weghen van westen, het welcke die van het eylandt in groote beroerte stelden ende die van het eylandt Fayael principalijck, want die Enghelschen sonden daer een trompetter aende governuer en deden hem eysschen wijn en vleysch ende ander lijftochten om haer gelt ende met goede vrientschap. Die van Fayael en gavense niet alleen gheen⁺ ghehoor maer schoten daer en boven den ambassaet ofte trompetter doot, dat die Engelschen seer qualijck namen, ende ontboden haer, dat zy souden op haer hoede wesen, want zy meenden

+ Schryven uyt Spaengien aende governuer van¹⁾ 12. Enghelsche schepen.

1) Versta: over.

+ Die Engelschen nemen 2 Turcsche galeyen, die uyt 't Roode Meer comen.

2) D.i. ontslaan, laten gaan.

3) Het is niet duidelijk, welke tocht dit geweest is. Het eerste Engelsch schip, dat de Kaap naar Indië omgezeild is, was dat van James Lancaster in 1591, zoodat er in 't verhaal 't een of ander onjuist is.

+ Die van Tercera cryghen 20. Engelsche schepen in 't ghesicht, daer Furbischer overste van was, om te wachten op de vlote van Spaenschs Indien. De Enghelschen seynden een gesante met⁵⁾ een trompetter aen die van 't eyland Fayael, wort doot ghesmeten.

5) Onjuist.

+

4) Frobisher.

+ [154b]

[p. 127]

haer te komen besoecken, wast haer lief ofte leet. Den governuer dede haer antwoorden, dat hy daer was van zijn mayesteyt van Spaengien weghen, ende dat hy zijn best soude doen om dat te beschermen, ghelijck hy geobligeert was, maer daer en volchden niet naer, doch die van het Fayael waren wel dapper bevreest ende deden aen die van Tercera assistentie eysschen, ende die van Tercera sonden haer sommighe barcken met buscruyt en ander munitie van oorloghe, oock veel busschuyt en ander nootsakelijcke dinghen.

Den dertighsten Augustus creghen sekere tydinghe uyt Portugael,⁺ hoe datter uyt die Carunho¹⁾ waren ghevaren tachtentich schepen met victualie, munitie, ghelt ende soldaten naer die custe van Bertangien tot assistentie van de catholijcken ende Liguers van Vranckrijck teghens de coningh van Naverre²⁾.

Op den selfden tijdt komende twee Nederlandtsche hulcken³⁾ uyt Portugael naer Tercera vonden ter halver zee vier coningins schepen, waer van was overste meester Iohan Harckles⁴⁾. Dese⁺ haelden die hulcken aen, maer lieten haer weer los sonder yet te misdoen, welcke gaven tydinghe, hoe dat elck schip hadde by de 80. stucken gheschuts op, ende dat capiteijn Draecke lagh in het Canael van Engelandt met veertigh schepen, wachtende op ⁺die armade van ‖ de Carungia⁵⁾; ende oock lagen aen de Cabo de San Vincente ander thien Enghelsche schepen om, ofter eenighe schepen esschapeerden van de eylanden, die aldaer waer te nemen. Met dese tydinghe bleven die van de eylanden wel dapper verbaest⁶⁾, want vreesden, soo zy die Spaensche vlote misten ende gheen buyt en creghen, dat zy 't dan op die eylanden souden willen⁺ verhalen om niet ledigh thuys te keeren, waer door dappere ende ghestadighe wacht hielden, met avyse aende coningh van datter passeerden.

Den eersten September quam in het eylandt San Michiel een⁺ Portugees jacht van Bresilien uyt die haven van Pernambuco, die

+ Comt tydinge, datter 80. schepen met victualy ende anders tot assistentie van de Liguers tegen Navarre uyt de Carungia ghevaren waren.

1) La Coruña.

2) Als Koning van Frankrijk Hendrik IV. De Lat. vertaling laat alles weg van: ‘Den dertighsten’ tot de volgende alinea.

3) W.N.T.: zekere soort van groot zeilschip, dat van de 15de tot de 17de eeuw algemeen gebruikt werd.

4) Lees: John Hawkins.

+ 2. hulcken brenghen tydinge, dat coningins schepen elck op hebben 80. stucken gheschut.

+

5) Hier lascht de Lat. vertaling tusschen twee haakjes in: (quae 80. navium erat milite, victu, ac armamentis instructarum, missa in Bretanniam ad subsidium ligae Galliae).

6) Hier: ontsteld.

+ Houden dapper wacht op Tercera.

+ Een barcke brengt tydinge van den admirael van de vlote van Oost Indien.

[p. 128]

bracht tydinghe, hoe dat in Pernanbuco ghearriveert was den admirael vande vlote van Portugaels Indien, ende om dat hy 't eylandt van Santa Helena ghemist hadde, moest van noots weghen Pernanbuco nemen, hoe wel dat de coningh sulcks op groote pene verbiet, om die worm, die de schepen beschadighen. Dese ⁺admirael met namen Bernaldijn Rybeiro¹⁾ was het verleden jaer van 89. uyt Lisbonen naer Indien ghescheyden met vijf schepen, waer van maer vier in Indien quamen, ende van het vijfde en is noyt meer tydinghe af gheweest; vermoeden, dat het verloren is. De ander vier quamen behouden in Portugael, hoe wel dat den admirael seer schadeloos quam, om dat hem twee Enghelsche jachten ghemoeten, die langhe tijdt jeghens hen vochten, ende dooden hem veel volcks, doch is behouden over ghecomen.

Den vijfden van de selfde maendt quam in Tercera een carveel van het eylandt de Corvo, ende bracht wel vijftigh persoonen, die⁺⁺berooft waren vande Enghelschen, die zy op de Corvo aen gheset²⁾ hadden, ende waren van een schip van Spaenschs Indien; gaven tydinghe, hoe dat (behalven haer) die Enghelschen noch ander vier schepen genomen hadden ende een carveel met des coninghs van Spaengien advyse voor de schepen van Portugaels Indien, ende waren wel by de veertigh Enghelsche schepen vergaert, met die zy genomen hadden, soo dat haer niet een barck en ontginck, oft het quam haer al in handen, waerom die schepen van Portugaels Indien en dorsten die eylanden niet besoecken, dan liepen in de hooghte ‖ van 40. ende 42. graden en van daer naer⁺ Lisbonen, schouwende desghelijcks die Cabo de San Vincente; sonder dat hadden qualijck behouden reijs konnen doen, want het ⁺over al bedeckt was van de Enghelschen, waer door de coningh dede de vlote adviseren, die inde Havana lagh van Spaenschs Indien, om naer Spaengien te komen, dat zy daer dat jaer souden vertoeven, tot het ander jaer, om het perijckel, dat daer was van de Enghelschen, welcke was tot grooten achterdeel ende onkosten van de selfde vlote, want die schepen daer ligghen en vergaen, en eeten malcanderen op door de menichte van het volck ende gebreck van alle dinghen, soo datter veel schepen een ende een³⁾ haer liever wilden avontueren dan daer te ligghen wachten, die

+ 4. schepen van Oost Indien comen te Lisbona, daer den admirael seer beschadicht in quam door 'tbestormen der Enghelschen.

1) Bernardin Ribeiro Pacheco.

+ [155a]

+ 50. beroofde brengen tydinge tot Tercera vande Engelschen ende hoe sterck dat zy zijn.

2) ‘Aen gheset’, ongewone uitdrukking voor ‘aan land gezet’.

+

+ De coningh beveelt de vloot in Havana te blyven om de Engelschen.

3) ?

[p. 129]

altesamen in de Enghelschen handen raeckten, waer van veel van⁺ het volck op het eylandt Tercera ghebracht wert, daermen eenen gheheelen dagh anders niet en siet als gherooft volck comen van d'een schip voor en d'ander naer, dat een jammer om sien is, die dan niet en doen dan vervloecken die Enghelschen ende haer fortuijn, ende die gheen, die oorsake hebben gheweest, d'Enghelschen tot oorloghe te verwecken, ende van de weynighe remedie, die daer des coninghs officieren van Spaengien in stellen.

Den 19. van de selfde maendt quam in Tercera een carveel van⁺ Lisbonen met een officier van des coninghs weghen om te doen laden het ghesalveert goet ende specerien van het schip van Malacca, waerom wy daer laghen en wachten, ende daer was uyt die Carunha vertrocken Don Alonso de Bassan met veertigh groote oorlochs schepen om te komen aende eylanden, die vlote van Spaenschs ende Portugaels Indien te verwachten, en souden mest een het goet van het schip van Malacca laden ende convoyeren⁺ tot die revier van Lisbonen; maer wesende sommighe daghens onder weghen, altoos met contrarie windt, en consten aen de eylanden niet comen, dan alleenlijck twee schepen, die van de armade versteken waren. Doen dese de armade inde eylanden niet en vonden, zijn weder ghekeert om haer te soecken. Binnen dese tyden veranderden den coningh van sin ende raet en heeft die vlote van Indien doen vertoeven, als gheseydt is, waerom deden aviseren aen Don Alonso de Bassan, dat hy weder soude⁺ keeren naer die Carungia, dat hy terstondt dede sonder yet uyt te rechten, noch eens aen de eylanden te ghenaken, dan alleenlijck die voorseyde twee schepen, wel wetende, dat die Engheslschen by het eylandt de Corvo laghen, maer en besochtense niet ⁺eens; liepen weder in de haven van de Carunha, al waer zy van dit jaer niet eens weer uyt en keken, waer mede ons goet te schepen ⁺van het schip van ‖ Malacca weer opgeschorst wert tot een beter conjunctie, en moesten patientie hebben per fors.

Den 23. Octobris quam in Tercera een carveel met avijs uyt Lisbonen, brenghende tydinghe, hoe dat van vijf schepen, die van dat selfde jaer van 90. uyt Lisbonen nae Indien ghevaren waren,⁺ de vier waren wederom ghekeert in Portugael, naer dat zy vier maenden uyt hadden gheweest, ende den admirael, waer op den viçorey Mathias Dalburkercke²⁾ was, die alleenlijck ghepasseert

+ De Engelschen doen groote schae onder de Spaensche vloot.

+ Een cardinael¹⁾ comt tot Tercera om 't gesalveerde goet te schepen, etc.

1) Klaarblijkelijk vergissing voor: carveel.

+ De vloot ghesonden om de Spaensche vloot te convoyeren.

+ De gesonden vloot weerom ontboden sonder yet uyt te rechten.

+ [155b]

+

+ Tydinghe in Tercera van de Indische vloot.

2) Mathias d'Albuquerque. Vgl. over zijne reis naar Indië, Danvers, II, 84, ff.

[p. 130]

was naer Indien, ghelijckmen naemaels tydinghe vande selfde over landt creegh, wesende wel elf maenden onder weegh sonder ⁺land te sien, ende quamen met groote desolatie tot Malacca¹⁾, ende hem waren af ghestorven 280. persoonen nae inhouden van een memoriael, dien hy selfs gheschreven hadde aende cardinael tot Lisbonen, met name ende toename van de overleden persoonen, met het succes van alle zijn trabalio²⁾, ende miserie, die zy ghepasseert hadden, welcke was alleenlijck gheschiet om dat hy het governement van Indien niet en soude verliesen, waeromme ⁺ghesworen hadde te blyven³⁾ ofte in Indien te komen, ghelijck hy oock dede, tot achterdeel van zijn mede ghesellen, die het met haer leven becoopen moesten, ende dat duer ghebrecks halven, alsmen ghenoech kan vermoeden, want hy wist wel, hadden hy weer naer Portugael ghekeert als d'ander schepen, souden ghecasseert hebben geworden van zijn regieringhe van Indien, om datmen van hem dapper begost te murmureren van zijn vermetenheydt ende hoveerdye; onder andere cueren hadden doen ⁺schilderen achter aent schip, boven die galerye, die Fortuijn, ende zijn selven daer by, met een stock in zijn handt, als dreyghende die Fortuijn met dese woorden: Queroque Vencas, dat is: ick wil, dat ghy verwint, dat van de cardinael ende anderen edelen, die hem gheleyden om hem te eeren tot aen het selfde schip, die het selfde lasen, ghehouden wert voor een hoveerdighe sotticheydt, het welcke niet vreemts en is onder die natie van Portugael, want moeten altoos boven alle ander de sot uyt de mouwe laten ⁺kijcken, principalijck als zy eenich bevel hebben. Want dese Mathias Dalburkercke⁴⁾ hebbe ick ghekent in Indien, wesende soldaet ende capiteijn, ende was gheacht en geestimeert voor een van de beste ende van een yegelijck seer bemint, want bewees hem seer ootmoedigh⁵⁾ met een yeder, soo dat ‖ zy alle seer haeckten⁺ naer hem om viçorey te wesen; maer doen hy nu vande coningh ⁺die patente ende volle macht van het governement wech hadde, veranderden soo van conditie, dat zy hem al begosten te vreesen ende te lasteren, door zijn opgheblasentheydt, al eer hy uyt Lis-

+ Op een schip storven nae Indien varende 280. menschen.

1) Volgens Danvers, t.a.p. slaagde M. Albuquerque in zijn stout bestaan, maar, zooals uit het verhaal van onzen schrijver blijkt, na groote verliezen.

2) Port. trabalho: werk.

+ Oorsaecken, waerom den governuer alleen voort voer na Indien.

3) het leven te laten.

+ Een schildery achter 'tschip vande governuer.

+ Verhael van de governuers manieren eer hy governuer was.

4) Vgl. Danvers, t.a.p.

5) Versta hier: vriendelijk.

+

+ Oorsaeck van de benydinge vande governuer.

[p. 131]

bonen t' seijl ginck, ghelijckmen dickwils aen veel persoonen siet gheschieden in verhoginghe van state en officien.

Den 20. Januarij anno 1591. quam in Tercera advijs van Portugael,⁺ hoe dat die Enghelschen ghenomen hadden een schip, dat die coningh naer Portugaels Indien sondt met advijs voor die viçorey van het weder keeren van de schepen, ende om dat die schepen wederom waren ghecomen, soo was dit schip soo vol ⁺goets ghestout alst gaen mocht, ende hadden alleenlijck in contant ghelt 500. duysent ducaten, in realen van achten, behalven⁺ ander waren. Liep die revier uyt van Lisbonen de maent van November van het jaer 90. ende gemoeten die Enghelschen, daer het een wijl met vocht, maer wert in 't leste ghenomen ende naer Enghelant ghebracht met het volck met al, doch werden aldaer vry ende los ghegheven, haer persoonen alleenlijck, ende quamen tot Lisbonen, al waer die capiteijn gevangen wert, maer hy gaf⁺ zijn ontschult en werden weder los ghelaten, al waer ick hem selfs ghesproken hebbe, die 't ons vertelde. Desghelijcks namen inde selfde tijdt een schip, dat van de Myna¹⁾ quam met gout gheladen,⁺ ende noch twee schepen, die met peper ende specerien naer Italien souden varen, weert wesende die peper alleenlijck 170. duysent ducaten, alle welcke worden naer Enghelandt ghebracht en vry buyt ghemaeckt.

Inde maendt van Julius anno 91. soo isser een aertbevinghe⁺ gheweest in het eylant van Sante Michiel, welcke duerden van de 26. tot den 12. Augustus, soo dat van alle dese tijdt niemandt en dorst inde huysen blyven ende vloden altemael in 't velt, met vasten en bidden ende groote ghekerm, want daer vielen veel huysen ter neder, ende een stadt ghenaemt Villa Francka²⁾ worden bynaer⁺ gheheel gheraseert, alle die cloosters ende huysen onder die voet, waer sommigh volck versmoorden. Het landt is op sommige plaetsen op ghegaen ende die clippen van de een plaets op d' ander verandert, en sommighe gheberchten ghevallen ende gheraseert, en was soo grooten schuddinghe ende beven, dat die schepen, die op de ree laghen, ende die zee beefden ende schudden, al oft hem die werelt wilden om keeren; oock soo isser een fonteijn ⁺uyt d' aerde ‖ ghespronghen, die vier daghen vloeyden seer schoon ende claer water, en daer naer weer toe stopte. Desgelijcks hoordemen⁺ soo grooten gherucht van donder ende geraes onder die

+ Tydinge, dat d'Engelschen een schip genomen hadden.

+ [156a]

+ Waerdye van't ghenomen schip.

+ De capiteijn van 't genomen schip wert ghevanghen.

1) St. George d' Elmina.

+ Noch 2. schepen vande Enghelschen ghenomen.

+ Een groote aertbevinghe in't eylandt S. Michiel.

2) Aan de zuidkust van het eiland ligt Villa Franca do Campo.

+ Villa Franca valt door de aertbevinghe neer, ende doot veel volcks.

+

+ Groote donder ende blicxem.

[p. 132]

aerde, dat het scheen alle die duyvelen daer vergadert te wesen, soo datter veel van vreesen beswijmden ende storven. Desghelijcks beefden het eylandt Tercera tot viermaels toe, dat het scheen hem om te keeren, maer daer en gheschiede sonderlingh ⁺gheen schade. Dese aertbevinghe is in dese eylanden seer ghemeen, soo dat twintigh jaer voor dees tijdt gheschieden een ander aertbevinghe, dat eenen hooghen bergh, welcke leydt by de selfde stadt van Villa Francka boven verhaelt, half af storten ende bedeckten die gheheele stadt met aerde ende versmoorden veel menschen.

⁺Den 25. Augustus is ghecomen in Tercera des coninghs armade uyt Farol¹⁾, wesende in als 30. groote schepen, so Bischayers als Portugesen en Spaengiaerts, ende noch thien duytsche vlieboten, die in Lisbonen gearresteert waren om de coningh te dienen, behalven ander cleyne jachten ende pataxos²⁾, die quamen tot dienste vande armade om af en aen te loopen ende alle dinghen te ⁺ontdecken. Dese armade quam om te verwachten en te convoyeren die vlote van Spaensch Indien, ende die vliebooten waren gheordineert om in die wederom reijs het goet van het verloren schip van Malacca in Tercera te laden ende dat te convoyeren tot Lisbonen.

Den 13. September³⁾ is die voorseyde armade ghecomen by het⁺ eylandt vande Corvo, al waer laghen die Enghelschen met ontrent ⁺sesthien schepen ende verwachten die Spaensche vlote, waer van sommighe ofte meestendeel ghecomen waren, ende hadden daer al eenen hoop af ghenomen; als zy nu des coninghs armade saghen, die so machtich was, heeft den admirael Thomas Hauwer⁴⁾, overste van de Enghelschen, bevolen, datmen geen schepen en souden aen vallen noch van hem scheyden sonder zijn bevel. Des niet ⁺jeghenstaende soo is den vice-admirael Richert Groenvelt⁵⁾ met het schip, Revenge ghenaemt, gheloopen onder alle die Spaensche armade, ende heeft rontom af gheschoten ende groote schade ghe-

+ Groote aertbevinghe in Tercera.

+ Tijt, wanneer de coninghs armade in Tercera quam.

1) Al. Ferrol.

2) Port. patacho, Spaansch pataje en patache, adviesjacht, Fransch patache.

+ Oorsaec, waer om de armade in Tercera quam.

3) Over het nu volgende gevecht van de Revenge is Linschoten een van de belangrijke bronnen. Vgl. hierover: ‘The last fight of the Revenge at sea’ in English Reprints, Vol. XLV, London 1871, No. 29, waarin dit wapenfeit beschreven wordt door Sir Walter Raleigh (p. 13-32), Gervase Markham (p. 33-88) en Linschoten (p. 89-96). Op gezag van Sir Walter Raleigh, wiens uitvoerig verhaal van 1591 dateert, mogen we aannemen, dat Linschoten zich hier in de datum vergist, en dat het 10 September geweest is.

+ [156b]

+ Wanneer dat de vloot in Corvo quam.

4) Howard.

+ De vice-admirael van de Enghelschen loopt alleen onder de Spaensche vloot.

5) Greenville (bij Tennyson: Grenville.)

[p. 133]

daen, meynende, dat hem die ander van zijn compaengie ghevolcht souden hebben, dat zy niet en deden, dan lieten hem inden ⁺noot, en gingen duer; ‖ d'oorsake daer van en weetmen niet. Dit die Spaengiaerts siende, clampten hem met seven oft acht schepen teffens aen boort, ende hy hielt noch alsoo teghens, al vechtende,⁺ meer als twaelf uren lanck, ende schoot twee schepen in de grondt, te weten een dubbelt vlieboot, dat noch speldernieu¹⁾ was, van ses hondert vaten, ende was den admirael van de vliebooten; het ander was een Bischaeyers schip. Maer zijn in het leste overweldicht duer die menichte, ende hebbent in genomen, ghenoech met haren schade, want hadden verloren, so verdroncken als inde furye doot ghebleven, over die 400. persoonen, ende van de Enghelschen by de hondert, wesende den selfden Groenvelt binnen in zijn hersenen geschoten, waer van daer naer storf.⁺

Dese vice-admirael werde ghebracht in het schip San Paulo van Don Alonso de Bassan, generael van de Spaensche armade, al waer hy verbonden wert van de Spaensche chirurgijn. Maer don Alonso en wilden hem noyt sien noch spreken, maer alle d'ander capiteynen ende eel-mannen quamen hem visiteren ende troosten in zijn ongheluck, ende waren verwondert van zijn stantvasticheydt ende groot hert, want en bewees noyt eenich ghelaet van flaeuwicheydt, noch veranderinghe van wesen, ende ghevoelende die ure ghecomen wesende van zijn doot, heeft in Spaensch gheseydt dese woorden: Ick Richart Groenvelt sterf blyde ende gherust⁺ van geest, want voleijnde mijn leven als een goedt soldaet toe behoort, die ghevochten heeft voor zijn landt, coninginne, gheloof ende eere, waermede mijn siele vrolijc uyt dit lichaem scheyt, ende sal altoos naer laten een eeuwighe fame van een volherdigh ende vroom soldaet, die ghedaen heeft al wat hy gheobligeert was; maer die ander van mijn compaengie hebben ghedaen als verraders ende bloet-honden, waer van alle hare leven sullen gevitupereert⁺ werden ende eene eeuwelijcke schandelijcke naem nae laten. Dese woorden voleijndt wesende heeft zynen gheest ghegheven met een groote standvasticheyt, soo datmen noyt eenighe wesentlijcke veranderinghe aen hem konste bemercken van beswaernisse. Doot wesende is terstondt inde zee gheworpen.

Dese Richart Groenvelt was een groot ende rijck eelman in Enghelandt, en hadden groote jaerlijcxe incomsten van zijn ey-

+

+ Vertellingh, wat hy uyt rechte ende hoe hy verwonnen wert.

1) Wanvorm voor ‘spletternieuw’ (splinternieuw). Spletter is, zooals Kiliaan opgeeft, een gewestelijke vorm van splinter; vgl. Hoogd. Spletter.

+ Den vice-admirael gheschoten.

+ Verhael vande leste woorden van Richert Groenvelt, vide-admirael vande Enghelchen.

+ Richarts groote stantvasticheyt.

[p. 134]

ghen patrimonie, maer was seer ongherust van gheeste, ende gheaffectioneert tot oorloge ende tyrannie, soo dat hy uyt zijn eyghen⁺ motijf hem offreceerden tot des coningins dienst, soo dat hy veel ⁺vrome ‖ feyten bedreven hadde, ende was seer ontsien in alle die⁺ eylanden, ende van een yegelijck bekent, doch was wreet van conditie, waerom hem zijn eyghen volck haten om zijn tyrannicheydt, ⁺ende ontsaghen hem grootelijcks, want doen zy eerst inde vlote ofte de armade quamen, hadden altoos haer groot seijl inden rant¹⁾ ende mochten ghemackelijck ghenoech ontseijlt hebben, want was een van de beseijlste schepen van Engheland; die schipper, siende, dat haer d'ander gheselschap niet en volchden, beval, men soude het groot seijl los snyden om te ontseylen, maer Groenvelt dreychden hem ende al die in het schip waren, soo daer yemandt handt aen sloech, dat hyse soude doen op hanghen, door ⁺welcke oorsake moesten vechten ende genomen werden. Hy was soo hart van complexie, dat het altemet ghebuerden, als hy d'ander capiteynen by hem te gast hadde, dat hy voor een fraeijcheyt drie ofte vier romers die wijn uytghedroncken hebbende, de roemer tusschen zijn tanden nam ende aenstucken knaeuden, ende alsoo in swelchden, dat hem het bloet by de mont uyt liep, sonder daer eenigh letsel meer af te hebben, ghelijck my gheloofweerdighe persoonen vertrocken hebben, die het hem selven sien doen hebben by meenighe reysen.

⁺Die overghebleven Enghelschen, te weten die capiteijn van de infanterye ofte soldaten op het selfde schip ende die schipper ende ander, worden ghedeelt op die schepen, die zy²⁾ genomen hadden, ende daer souden by naer een nieuw ghevecht op gheresen hebben ⁺tusschen die Bisschayers ende Portugesen, want elck wilde die eere hebben van die het eerst aen boort gheclamt hadden, soo datter groote questie ende geschille om was, want d'een nam die vlagghen, d'ander die standarten ende de capiteijn, ende soo hielt een yegelijck het zijn. Die schepen, die zy³⁾ geabordeert hadden, waren gants ende gheheel ontstelt en ghebroken, ende hadden veel ⁺ghequetsten, waerom ghedwonghen waren te comen aen het eylandt Tercera om haer weder te repareren. Daer comende, door nieuwic-

+ [157a]

+ Richart was door zijn daden seer ontsien.

+

+ Oorsaec, waer om hy gehaet wert.

1) Bedoeld is, dat men het grootmarszeil ‘op de rand had laten lopen’, d.w.z. dat het zo ver mogelijk was gestreken, opdat het geen wind meer zou vangen.

+ Wonderlijcke harde complexie van Richart Groenvelt.

+ De overghebleven Engelschen werden op de schepen verdeelt.

2) Zeker bedoeld: hen. Eng. vertaling (II p. 311) heeft: ‘were dispersed into divers of the Spanish ships that had taken them’.

+ Twist tusschen de Bischayers ende Portugesen.

3) Waarschijnlijk weer bedoeld: hen.

+ Zy loopen met 'tveroverde schip nae Tercera.

[p. 135]

heyt¹⁾, ginck ick met mijn camarade die schepen besien, om te vernemen, hoe het gepasseert was, ende quamen by't schip, welcke was eenen grooten Bischayer, een van de twaelf apostelen, wiens capiteijn was eenen ghenaemt Bertandono, die generael geweest⁺ hadde van de Bischayers inde vloot naer Enghelandt. Dese, ons siende, heeft ons boven inde galerye doen roepen, alwaer ons vrientlijck ontfinck ende nooden; want sat en hielt noch maeltijdt⁺ met den ghevanghen Enghelschen capiteijn, die ‖ by hem sat en at, in 't swert fluweel ghecleet; maer en wist ons niet te vertellen, want anders gheen spraeck en konst als Enghels ende Latijn, het welcke Bartandono oock een weynich sprak. Hy verworf vande⁺ governuer, dat hy aen landt mochte komen met zijn gheweer op zijn zyde, ende was in ons logement by een Engelsman, die op het eyland onthouden was van het schip, waer van die bootsghesellen wech waren gheloopen, als voren gheseydt is. Den governuer van Tercera nooden hem te gast ende deden hem veel eere aen. Desghelijcks quam die schipper aen landt met oorlof van Bartendono, ⁺ende was in ons logement; hadden wel thien oft twaelf wonden ende quetsueren, soo op het hooft als in het lijf, waer van daer⁺ naer tusschen d'eylanden ende Lisbonen ghestorven is. De capiteijn schreef eenen brief, waer inne verhaelden alle die gheschiedenisse in het particulier, ende liet dien aenden voorseyden Enghels coopman, die met ons ghelogeert was, om die te bestellen aenden admirael van Enghelandt. Dese capiteijn, daer naer tot Lisbonen comende, worden wel ontfangen ende gants niet misdaen, maer met goet gheley ghesonden naer Sentuval ende alsoo weder naer Enghelandt, met alle d'ander ghevanghen Enghelschen.

Die Spaensche armade bleef by het eylandt de Corvo, om die⁺ rest van de vlote te vergaderen, tot het leste van September, soo datter by een quamen over die 140. schepen, soo vande Indiaensche vlote²⁾ als vande armade. Dus by den anderen wesende om alsoo in goeder gheselschap weder naer Tercera te comen soo isser metter haest ende subytelijck een soo grooten storm ende onweer op ghecomen, dat die van de eylanden affirmeren, by menschen⁺ ghedencken sulcks noyt te voren ghesien noch ghehoort en hebben, want ten scheen anders niet dan of de zee het eylandt Tercera souden in gheswolgen hebben, want het water spronck boven op die clippen ende het land, dat so hooch is, dat het een grouwel

1) D.i. uit nieuwsgierigheid; in deze beteekenis aan Kiliaan onbekend.

+ Jan Huyghen gaet in't schip vande capiteijn Bartendono, etc.

+

+ De ghevanghen Enghelsche capiteijn gaet te lande.

+ [157b]

+ De capiteijn sterft tusschen d'eylanden ende Lisbona.

+ Waer de Spaensche armade vergaderden.

2) Uit Amerika.

+ Een grouwelijcke storm by Tercera.

[p. 136]

is om af te sien. Op dese plaetsen quam de zee ende worden levende visschen op geworpen, en dese tormente en was niet alleen een ⁺ofte twee daghen met eenen windt maer seven ofte acht daghen gheduerende, loopende de wint het compas wel tweemaels om, ende al even ghestadigh met eenen gheduerighen tempeest ende onweer, dat het een verschricken om hooren was van wy, die op het land stonden, hoe veel te meer die in de schepen op de zee swermden, soo dat alleenlijck op de custe ende clippen rontom ⁺van het eylandt Tercera bleven ‖ over die twaelf schepen, ende⁺ dat niet alleenlijck van d'een zyde ofte een plaets van het eylandt, maer rontom op alle hoecken ende plaetsen, soo datmen anders niet en hoorden dan claghen, cryten en kermen, ende segghen: daer is een schip aen de clippe aen stucken geloopen, ende daer een ander, ende alle het volck verdroncken, soo datmen wel twintigh dagen naer dit torment anders niet en deden als dooden menschen visschen, die aende clippen ende stranden quamen ghedreven. Onder dese was oock het ghenomen Enghels schip de ⁺Revenge, het welcke bleef op een clippe dicht aen de custe van Tercera, soo dat het in hondert stucken te gronde ginck. Hadden 70. mannen op, soo Galleggos¹⁾, Bischayers ende noch sommighe ghevangen Enghelschen; van alle dese quam daer maer een levent ⁺die steen-rootsen opgheclommen met het lijf ende hooft gants ontstucken ende vol doode²⁾ wonden van het stoten aende clippen; dese comende op 't land gaf die tydinghe ende eyschte, datmen hem biechten wilden³⁾, ende is terstont daer nae gestorven. Dit schip Revenge hadden seer veel schoone metalen stucken op, die alle te gront ginghen, die die van het eylandt noch hoopten teghens de somer uyt te halen.

Onder dese schepen, die op Tercera bleven, was oock een vlieboot vande ghearresteerde van Portugael, ghenaemt die Witte Duyve, ⁺schipper Cornelis Maertensz. van Schiedam in Hollandt. Dese⁺ hebbende byde hondert soldaten op, ghelijck zy altemael deden, ende overweldicht wesende van zijn capiteijn, soo dat hy noch den zynen gants gheen ghebiet in het schip en hadde, loopende met dit torment hier en daer op Gods ghenade, quamen in het ghesicht van 't eylandt Tercera, welcke die Spaengiaerts siende, meenden, dat alle haer salvasion stont naer het eylandt te loopen,

+ Hoe langhe desen storm aenghehouden heeft.

+ 12. schepen blyven om Tercera door dese storm.

+

+ 'tGhenomen Engels schip stoot aen stucken en gaet te gront.

1) Sp. Gallego: Galiciër.

+ Een Enghels comt met veel periculen te landt.

2) Linschoten bedoelt natuurlijk: dodelijke.

3) ‘Biechten’ voor ‘de biecht afnemen’ ongewoon en strijdig met ons taaleigen.

+ Een schip van Scheidem blijft op Tercera.

+ [158a]

[p. 137]

ende bedwonghen den schipper ende bootsghesellen, dat zy⁺ naer het landt souden stieren, hoe wel dat den schipper sulcks teghensprack, segghende, dat het hare ghewisse verlies was ende gheheele verderffenis; maer die capiteijn heeft hem ghescholden voor een dronckaert ende ketter, ende met eenen stock ghesmeten, dat hy soude doen dat hy hem beveelden. Dit die schipper siende ende ghedwonghen wesende heeft gheseydt: wel, aenghesien dat ghylieden alle om den hals wilt wesen, het kost my maer een lijf, en zijn daer alsoo met desperaetheyt op aen gheseylt, ende was aen de zyde van het eylandt, daer 't altemael louter steylen ende hooghe clippen en steenrootsen zijn, als berghen, soo dat het ⁺een grouwel is om af te sien, al ‖ waer sommighe inwoonders stonden⁺ met koorden ende aen het eijnde curck ghebonden, om alsoo het volck toe te werpen, dat zy daer die handen aen mochten slaen, maer quamen weynich soo naer, waren al meest doot ende in stucken eer zy aende wal ghenaeckten. Dit schip aldus seylende als gheseydt is, comende dicht by de wal, is den schipper, dat een out ende bedaecht man was, gecomen by zynen soon, die met hem op⁺ het schip was, ende hebben malcanderen onthelst¹⁾ ende den lesten adieu gheseydt, bevelende den ouden vader den soon, dat hy naer hem niet sien en souden, dan alleenlijck pretenderen²⁾ om zijn lijf te berghen, want, seyden hy, ghy zijt jonck ende moecht noch eenighe hoop hebben om het leven te berghen, maer aen my is weynich gheleghen. Dit aldus seggende met overvloedich van tranen, als een yeder vaderlijcke hert ende kints liefden by hem selven mach considereren, soo ist schip aen de clippen ghecomen ende in stucken ghestooten, vallende den vader aen d'een ende⁺ de soon aen de ander zyde, ende een yeghelijck heeft ghegrepen het eerste, dat hem byde hant quam, maer profiteerden weynigh, want die zee was soo ontstelt ende ontsteecken, dat zy meest al⁺ verdroncken, soo datter van alle het volck maer veerthien oft vijfthien af quamen, ende die noch armen en beenen half ghebroken en uyt haer leden, waer onder was den soon vande voorseyden schipper ende ander vier Duytschen jongers; die reste van de Spaengiaerts ende zee-volck, capiteijn en schipper zijn daer ghebleven. Wie en souden zijn hart niet weenen met dusdanige spectacle, en, dat meer is, dat die principaelste oorsake daer van⁺ is die beesticheydt ende onbedrevenheydt vande Spaengiaerts,

+ Een Spaensch capiteijn dwingt het schip van Schiedam aen 'tlandt te loopen.

+

+ Op wat manier die van Terceca 'tgebleven volck meenden te berghen.

+ De schipper neemt zijn afscheyt van zijn soon.

1) Verkeerd voor ‘omhelsd’.

2) D.i. trachten.

+ Zy stooten teghen de clip aen stucken.

+ Wie ende hoe veel datter van dit schip gebercht werden.

+ Wat d'oorsake is, datter so veel duysent menschen verdrencken ende blyven.

[p. 138]

alsmen hier by ghenoech kan verstaen, waer by men kan concidereren, dat het met die ander alsoo oock toe ghegaen is, als wy ghenoech blijckelijck voor ons oogen saghen ende van de over ghebleven verstonden, ghelijck sulcks wel moghen ghetuyghen onse mede patriotten, die haer in de selfde captivicheydt¹⁾ ende miserie vonden.

Op d'ander eylanden en was niet min die schade als op Tercera, ⁺want op het eyland San Iorgie bleven twee schepen, op het eylandt⁺ de Pico twee schepen, op het eylandt Gratiosa drie schepen; ende behalven dese soo quamen alomentom aen de wallen vol stucken gedreven, soo dat die zee over al bedeckt was, dat een afgrysen om sien was. Aen het eylandt San Michiel bleven vier schepen en ⁺tusschen Tercera ende San Michiel ‖ warender drie te grondt ghegaen,⁺ diemen sagh ende hoorden cryten, daermen niet een mensch af en berghden; ander liepen te zeewaert in masteloos ende gants ontstelt²⁾, soo dat van de gheheele vloot ende armade van 140. schepen, die by den anderen waren, maer 32. oft 33. in Spaengien ende Portugael gearriveert zijn³⁾, ende die noch met sulcken ⁺miserie, schade ende moeyten, datter noyt twee ghelijck in en quamen, dan heden een ende morgen een ander; alle d'ander zijn ghebleven, soo op die eylanden als in de zee vergaen.

Een yeghelijck mach concidereren die schade ende het verlies, datter gheschiet is, soo datmen wilde affirmeren, dat het meer was als het verlies van de armade⁴⁾ op Enghelandt, waer by men merckelijcken ghenoech kan verstaen, dat het anders niet en is dan een loutere plaghe ende Gods straffe voor de Spaengiaerts, ende moghen met recht wel segghen, dat het nemen van de Revenge, dat is de wraecke, wel te recht op haer ghewroken worden, niet door menschen cracht, maer door Gods toe doen ende sterckte,⁺ gelijck als sommighe van haer openbaer seyden in Tercera, dat zy niet en geloofden ofte Godt wilde haer gants vernielen, ende dat hy die ketters ende Lutrianen voorstond; oock seyden, dat naer dat zy het doode lijf van de vice-admirael Richart Groenvelt inde zee gheworpen hadden, dat zy enckelijck gheloofden, dat ⁺ghelijck als den selfden een duyvels geloof hadde ende daerom die duyvels hem gheliefden, dat hy doen terstont is ghesoncken inden

1) rampzaligheid.

+ Hoe veel schepen datter by d'ander eylanden bleven.

+ [158b]

+ Drie schepen tusschen Sant Michiel ende Tercera gaen te grondt.

+

2) D.i. gehavend, ontredderd.

3) Van hier af tot: ‘met dese distructie’ is uitgelaten in de Lat. vertaling.

+ Van de vloot van 140. schepen comter maer 33. in Spaengien.

4) De vernietiging van de Armada in 1588.

+ De Spaengiaerts seggen, dat God haer vernielen wil ende de Luterianen voorstaet.

+ Vreemde woorden van het sincken van Groenvelts li chaem inde zee.

[p. 139]

afgront van de zee ende helle, ende dat hy aldaer heeft verweckt alle die duyvels tot een wraecke van zijn doot, ende dat die alle dese tormenten ende distructie ghedaen hadde onder die Spaengiaerden, om dat zy alleenlijck het catholijcke ende Roomsche gheloof voor stonden. Dese en dierghelijcken blasphemien lieten zy openbaerlijck uyt hare monden gaen, sonder datter yemant was, die haer in dese openbare laster Gods ende valsche opinie berispte, dan meest alsulcks toe stonden en affirmeerden, alsoo waerachtich moeste wesen.

Als een van dese Indiaensche vloten uyt Nieu Spaengien scheyden,⁺ soo bleven daer af met storm en torment 35. schepen, die alles¹⁾ in de zee verdroncken, wesende in compaengie 50. schepen²⁾, soo datter vijfthien over bleven. Van de vlote van Santo Domingo bleven in het uyt loopen van het canael van Havana⁺ veerthien schepen, waer onder was den admirael ende vice-admirael,⁺ ende van terra firme van Indien quamen twee ‖ schepen met silver ende gout gheladen, die de Enghelschen namen, ende al eer die armade van Spaengien by de Corvo quam, soo hadden die Enghelschen al over die twintigh schepen by reysen genomen, soo⁺ van Santo Domingo, Indien, Bresilien etc., ende al naer Enghelandt ghestuert, waer by ghenoech blijckelijck is, datse Godt enckelijck wil plagen ende haer gantschelijck verblint heeft, soo dat zy 't noch niet eens en verstaen, en blyven al even opiniaet, ⁺maer het is verloren teghens Godt te stryden ende op menschen vernuft te bouwen, want zijn al fondamenten, die op sandt ghetimmert zijn ende met die windt ginder heen ghesmeten worden, als wy daghelijcks ghenoech voor onse ooghen sien, ende nu binnen corten tyden herwaerts merckelijck op veel plaetsen ghebleecken is. Een yeghelijck mach hem aen zijn selven spieghelen ende⁺ aen ons eyghen vader-landt exempel nemen, soo dat wy sulcks niemant te wyten en hebben dan onse eyghen sonden, die ons soo verblinden, dat wy alle Gods benefitien ende weldaden vergheten ende den satan ende zijn jock onderdanigh blyven, waer van ons Godt onse ooghen ende herten wil openen, op dat wy alleenlijck moghen kennen onsen eenigen heijl ende salichmaker Christus, die ons alleen mach helpen, regieren ende bewaren ende onse saken eenen⁺ goeden uytganck geven. Met dese distructie ende succes is weder achter ghebleven die ladinghe ende schepinghe van het verloren

+ 35. schepen blyven op en reijs in Spaensch Indien.

1) Versta: alle.

2) Eng. vertaling (II p. 316): ‘being 50. in all’.

+ Van de vloot van S. Domingo bleven 14. schepen.

+

+ De Engelschen namen 20. schepen vande Spaensche armade.

+ [159a]

+ Hy wijst ons op ons vaderlants oorsaeck van straffe.

+ Oorsaec van't achterblyven van 't laden van't verdorven schip.

[p. 140]

schip van Malacca in Tercera, so dat wy moesten patientie hebben ende verwachten ander oorden ende advijs van zijn mayesteyt van Spaengien.

Dit aldus ghepasseert wesende ende siende die pachters van de ⁺peper ende die ander cooplieden, die haer goeden in Tercera hadden van het verloren schip van Malacca, ende oock, dat den hoop van de armade ofte eenighe schepen van des coninghs wegen gants te niet was, hebben gherequereert aen zijn mayesteyt, dat hy haer oorlof wilde gheven om een yeghelijck zijn eyghen ende particulier goet te moghen brenghen op zijn eyghen avontuer ende kosten, het welck haer de coningh door langhe bidden ghegunt heeft, midts dat een yeghelijck borgh soude stellen, die selfde goederen te leveren binnen 'thuys van Indien te Lisbonen, tot voorseeckeringhe van zijn tollen ende rechten, ende datmen haer aldaer in Tercera het goet souden leveren¹⁾ met register etc. Hier ⁺op hebben die pachters van de peper een Vlissingher bevracht om alle het ghene, dat haer aenginck van naghelen, noten, massa ofte muscaten bloemen en ander speceryen mitsgaders veel ander cooplieden ghelijckelijck het schip af gheveerdicht om alle het goet te halen behalven die peper, het ‖ welcke zy noch van de⁺ coningh niet verwerven en konsten. Dit voorseyde schip is in Tercera ghearriveert in 't leste van de maendt November, ende om dat het periculues was, om dat het in 't leste van het jaer was, deden alle neersticheydt om het schip te laden, want was nu alder veylichste van de Enghelschen, in somma het schip gheladen wesende met het meestendeel van't goet, behalven die peper, die daer bleef, zijn te seijl ghegaen naer Lisbonen. Passeerden sommighe cleyne tormenten, sonder yet te gemoeten, dan dicht by de custe thien Hollandtsche schepen, die met coren naer Lyorna²⁾⁺ende Italien seijlden. Zijn met Gods hulpe den 2. Januarij anno 1592. inde revier van Lisbonen ghearriveert, wesende neghen jaren dat ick daer uyt ghescheyden was, al waer bleef mijn dingen afveerdigen tot die maent Julius, ende ben den 17. naer Setuval ghereijst, daer sommighe Hollandtsche schepen laghen, waer inne ghegaen zy ende ghescheyden uyt Setuval.

⁺Den 22. Julius nemende onsen cours nae Hollandt, wesende in compaengie twaelf schepen, liepen ter zeewaert in, om dat wy⁺

+ Wat zy aende coningh versochten om de vloot thuys te cryghen.

1) Versta: vrijgeven, namelijk aan de pachters van de peper en andere kooplieden.

+ Met wie dat zy het goet van't verloren schip thuys haelden.

+

2) Livorno.

+ Op wat tijt datse in Lisbona quamen.

+ Tijt van Huygens reijs na Hollandt.

+ [159b]

[p. 141]

contrarie windt hadden¹⁾. Den 27. vanden selfden, hebbende eenen duergaenden storm, quamen een ander schip aen boort, soo dat wy in hondert periculen waren van beyde te gronde te gaen, en ten scheelden geen span, dat wy malkanderen raeckten; maer Godt versacht²⁾, dat wy weder van malcanderen quamen, dat ons onmoghelijck scheen te wesen, soo dat de boeghspriet van het ander schip stiet teghens onse fock-ra, ende brack zynen boeghspriet aen stucken, ende terstondt daer naer viel zijn fock-mast⁺ daer by over boort, ende moest die vloot verlaten; desghelijcks een ander van onse compaengie worden leck, die wederom liep naer die custe, al waer hy het schip aende strant liep om het volck te berghen, als wy naemaels verstonden. Aldus bleven noch thien schepen in compaengie.

Den eersten Augustus, wesende 90. mylen te zeewaert in, om dat ons die windt altoos contrarie was, onsen rechten cours te⁺ volgen, saghen drie vreemde schepen, maer bleven weder uyt het ghesicht. Den vierden quamen ons weder drie schepen onder die vloot, ende vermoeyden, dat het Bisschayers waren. Wy liepen naer haer toe ende schoten sommighe schoten naer haer, waer⁺ mede ons verlieten. Den 16. gheduerende noch contrarie windt, ende om dat wy over de vijfthien passagiers waren, begost onse victualie ende principalijck den dranck te faelgeren, soo dat wy ⁺moesten regel stellen ende ‖ het selfde met mate uyt deelen, want waren noch 120. mylen van Heysant³⁾, te zeewaert, op 46. graden, datmen heet ter halver zee. Den 18. creghen eenen storm, waer mede drie schepen van onse vlote achter bleven, om dat zy ons niet volghen en mochten. Den 24. wierpen het loot uyt ende vonden gront, waer mede groote blyschap in het schip was, want⁺ was den inganck van het Canael van Engelandt ende Vrancrijck. Den 27.; wesende in 't Canael, quamen ons twee Enghelsche jachten onder die vloot besien, maer liepen weder naer die custe van Enghelandt toe. Den 28. sagen landt te loefwaert, ende was Goutsterre⁴⁾ ende Dortmuyen⁵⁾. Des anderen daeghs liepen voor by het eylandt genaemt Wicht, loopende altoos lancx die custe. Den 30. quamen in de Hoofden, al waer lagh een coningins schip op⁺

1) Zeker bedoeld: omdat het dicht bij de kust gevaarlijk was.

2) zorgde ervoor.

+ Verhael van twee schepen uyt Jan Huyghen vloot.

+ Zy sien drie schepen.

+ Zy crygen gebreck van de dranck, op 46. graden wesende.

+

3) Ouessant.

+ Op wat tijt datse in't Canael quamen.

4) Goutsteert = Start Point, ten Z. van Dartmouth.

5) Dartmouth.

+ Desgelijcx by de custe van Engeland ende inde Noordt-Zee.

[p. 142]

het ancker, maer haelden zijn ancker op, ende liep naer die custe van Enghelandt toe sonder ons te besoecken, ende wy setten by d'Oeveren¹⁾ vier mans op het landt, ende cregen terstont daer naer eenen harden windt, waer mede in de Noorder Zee liepen, sonder aenstoot van yemant. Den eersten September, wesende doncker weder, hadden altoos storm-weder uyt den noordtwesten, ⁺soo dat wy geen landt en konsten verkennen; maer op den avondt ghemoeten twee schepen, die van Oosten²⁾ quamen, die seyden ons, het landt verkent te hebben, te weten Texel, ende bevalen ons, dat wy haer volghen souden, waer mede wy het landt ontdeckten, ende was Vlie-landt, maer meenden, dat het Texel was, waer om en wilden d' ander schepen niet volghen. Liepender op aen ende quamen soo dicht by de wal, dat wy in groot perijckel waren, want bekenden, dat wy ons selven bedroghen hadden, ende sagen de ander schepen eenen anderen cours naer Texel loopen, ende wy hadden de windt soo scherp ende waren soo seer vervallen, dat wy⁺ qualijcken van de leeger wal konsten comen, ende noch daer en boven creghen eenen subyten ende haestighen storm, soo dat onsen fock-mast schuerden, wesende desghelijcks die groote mast te voren ghecraeckt, waerom gants ghedelibreert waren om aldaer op het ancker te ryden, waer op onsen troost ende hope souden ⁺ghestaen hebben; maer God die versacht, soo dat die wint een weynich ruymde, ende deden noch so veel met groote moeyten ende sorghe, dat wy recht onder den onderganck vande son Texel in liepen, sonder lootsman, want door die harde windt en dorsten niet uyt comen. In somma zijn binnen ghecomen, al waer wy met dancksegginghe tot God ons ancker hebben ‖ uyt gheworpen.⁺ Des smorghens, wesende den tweeden September, willende onsen constapel het geschut ontladen ende schoon maecken om voor⁺⁺die stadt van blyschap te schieten, so is het vier inde lepel met cruyt ghecomen in het laden, ende heeft hem die rechter handt gheheel afghespronghen ende op veel plaetsen van het lijf verbrant, waer mede onse blyschap weder vermindert ende gants ghetempert wert.

⁺Den derden van den selfden zy gecomen binnen die stadt van Enckhuysen, alwaer ick hebbe gevonden moeder, broeder ende suster in goeder ghesontheydt, wesende derthien jaren min derde

1) = Dover.

+ Zy comen by Texel ende kunnent om de storm niet verkennen.

2) d.i. van de Oostzee.

+ [160a]

+ Zy loopen sonder lootsman in Texel.

+

+ [160b]

+ Wat ongeluc dat een constapel over quam in het schoon maken van 't geschut.

+ Jan Huyghen comt tot Enchuysen.

[p. 143]

half maent¹⁾, dat ick daer van daen ghescheyden was, waer mede zy gelooft ende ghebenedijt die Heere ende almachtighe Godt, door zynen sone Jesum Christum, wien alleen is die cracht, eere, ende heerlijckheydt inder eeuwicheyt, AMEN.

FINIS.

1) Linschoten's vertrek uit Texel was geweest op 6 Dec., uit Enkhuizen dus allicht een dag vroeger. Dat hij zijn afwezigheid uit Enkhuizen stelt op 13 jaar min 2½ maand, is dus alleen te verklaren, als we er rekening mee houden, dat eind 1582 de Gregoriaanse tijd in Holland is ingevoerd, waardoor dus in Juliaanse stijl uitgedrukt zijn terugkomst viel op 24 Augustus.

1) Onjuist. Volgens de tekst: 12.

1) Versta: over.

5) Onjuist.

1) Klaarblijkelijk vergissing voor: carveel.