Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Tweede stuk

Dat 80. capittel⁴⁾.
Van't camphora.

⁺Daer zijn tweederley soorten van champhora, te weten van Borneo' ('twelck de beste is) ende van Chyna ofte Chincheu⁵⁾, dat op veel naer so goet niet en is. Wast aen boomen so groot als note-boomen ende is de gom, die in't binnenste vande stam ofte boom groeyt ende al sweetende ende dringende met druppelen uyt comt. Dese Champhora van Borneu heeftmen ooc in't eylandt van Sumatra, in Sunda⁶⁾ ende op sommige andere plaetsen daer ontrent. Is vande groote ghelijc een zaet, in Portugael milho ende by ons geers⁷⁾ gheheeten, van coluer witachtigh. Men heefter van vier soorten, waer toe de Indianen sekere siften met gaeten, daer toe ghemaect, gebruycken, hebbende d'eerste cleyne gaten, ende dat daer duer gaet is 'tslimste⁸⁾, ende d'ander daer aen volgende wat grooter, ende soo voorts naer advenant,⁺ ghelijck vande peerlen geseyt is, waer naer het prijs heeft.

4) Dit Cap. bijna geheel ontleend aan Orta, I, 151-159.

+ Beschryvinge van camphora, hoe veel soorten ende waer die te becomen zijn.

5) De kamfer uit China is van een anderen boom, Laurus Camphora, Linn., dan die uit Borneo en Sumatra, Druobalanops. Chincheu wordt gehouden voor Tsjangtsjeu^a). Zie Aant. op Coloq. I, 166, sq.

a) Zie Ie stuk p. 95 noot 3.

6) Bedoeld zijn de Soendalanden, West-Java. In de Soendalanden komt de kamferboom niet voor.

7) Middelned. geers = gerst, doch Port. ‘milho’ is mais.

8) D.i. de slechtste, minstwaardige.

+ Hoe den vervuylden camphora ghesuyvert wort.

[p. 149]

Comt somtijts bevlect, te weten van eenigh nat ofte ander vuyligheyt, welcke die Banjanen van Cambayen daer wel uyt weten te wasschen met heet water, seep en sop van lymoenen, ende settent⁺ also te droogen jewers onder die schaduwe, waer mede ‖ weder⁺ veel witter als te vooren blijft, houdende zijn voorighe ghewight. Comt oock wel vervalst, te weten met andere gom ofte meel van eenighe wortelen, ghelijck die Indianen dat wel weten te kuyschen¹⁾ in alle hare coopmanschappen. Dit is de rechte ende waerachtige camphora, van Borneo' genaemt, doch gheloof wel weynigh hier van in dese landen comt; maer de camphora, van Chyna ghenaemt, comt van Chincheu; is in grooter menichten, wert ghebracht in koecken ofte bollen, ende in grooter menichten vervoert;⁺ is goet coop, want een pont van Borneo' gelt so veel als 100. pont van Chincheu, doch die camphora van Chincheu is gemengt⁺ met camphora van Borneo', ende weten dat een coluer te gheven in sulcker voeghen, dat het voor goet ende te goeden wille ghesleten wort; ende om dat dese specie ofte materiael so seer geacht ende gebruyct wert in alle medicynen, hebbe hier van particulier mentie willen maken, als oock om dat het een vande principaelste handelinge vande Indianen is.

+

+ Waer met camphora vervalst wort.

1) klaarspelen (W.N.T.).

+ [99b]

+ Wat camphora waerdigst is, ende hoe die vervalst wort.

a) Zie Ie stuk p. 95 noot 3.