Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Tweede stuk

Dat 73. capittel.
Van't manna ende ruybarbo³⁾.

⁺Manna comt uyt Arabien ende Persien, maer meest uyt die provintie van Vsbeke⁴⁾, ghelegen achter Persien in Tartaryen. Die manna, van daer gebracht, comt in glasen phiolen; zijn stucken vande groote als ghecomfyte amandelen, maer van een ander fatsoen, want hebben sonderlinghen gheen ghelijckenis, dan gelijck gebroken stucxkens; is witachtigh, van

3) Dit Cap. ontleend aan Orta, II, 91, sqq.; en over Rhabarber, 275, sqq.

+ 't Manna comt uyt Arabien ende Persien in glasen phiolen.

4) Een der Sowjetrepublieken heet thans Uzbekistan.

[p. 135]

smaec bynaest als suijcker, maer wat laf soeter gelijck honich.⁺ Die Persianen heetent xercast ofte xerkest¹⁾, dat is te seggen melck van boomen; want is den dauw, die op de boomen valt²⁾, ende also blijft hanghen aende bladen, gelijck het water, dat aende goten ofte daken bevriest al druypende; wert alsoo vergadert ⁺ende bewaert in glasen phiolen, ende gebracht naer ‖ Indien ende⁺ alle weghen; want gebruyckent in Indien veel in alle purgatien. Daer is een ander soorte van manna ghenaemt tiriamjabijn ofte trumgibijn³⁾, welcke vergaertmen van andere bladen ende cruyden. Dese comt in cleyne stucxkens⁴⁾ vande groote van kennipsaet ende wat grooter; is van coluer root ende rosachtigh.⁺ Sommighe meenen, dat dese manna aende stam vande boomen groeyt gelijck die gomme. Wort veel ghebruyckt in Ormus ende Persien in purgatien, maer in Indien so veel niet als d'eerste. Daer is noch een ander soorte, welcke comt in groote stucken, met die bladen onder een ghemenckt; is ghelijck het manna van Calabryen;⁺ dit comt over Bassora uyt Persien naer Ormus ende Indien, ende is het dierste van alle d'ander. Daer comt oock altemet manna in leeren sacken ofte flessen, diese in Turckyen ende Persien⁺ gebruycken om te reysen, ende is gesmolten gelijck honich, maer van coluer witachtigh en van smaeck gelijck alle d'ander soorten van manna, ende wordt altesamen gebruyckt tot purgatien ende andere medicynen.

Annotatio D. Palud.
Manna purgeert seer saechtkens die galle, versaechtet ende lindert die scherpheyt des keels, des burstes ende der magen; zy lescht den dorst, maer om dat zy swacklijck purgeert, so wort hare cracht vermeerdert met thijm ofte ysop; met stercke purgatien vermengt, doen die selvighe haer operatie perfecter ende volmaecter, om haer lieflijcke soeticheyt, die de natuere aenghenamer is.

⁺Ende om dat het sonderlingh gheen coopmanschappe en is, so wil ick't daer by laten blyven. Ende aengesien dat wy zijn sprekende⁺ vande medicynen, tot purgatie dienende, soo willen wy een cleijn vermaninge doen vande wortel, diemen noemt rhabarbo, hoewel datmen daer sonderlingh gheen sekerheyt af en heeft, hoe

+ Wat dat manna is ende hoe dat het groeyt.

1) Zie de aant. verderop in dit capittel over ‘trumgibijn’.

2) Onjuist. Er zijn verschillende manna-soorten, verharde plantensappen.

+

+ Manna ghebruycken de Indianen in alle purgatien.

3) Sjīrchisjt’ en ‘Tarandjabīn’ zijn Perzisch-Arab. benamingen van tweeërlei soort van manna. Zie Aant. op Orta, II, p. 95.

4) De tekst heeft ‘stucxken’.

+ Root ende rosachtigh manna.

+ Manna met de bladen onder een ghemengt.

+ Manna in leeren sacken om te reysen.

+ [95a]

+ Rhabarbo is een wortel, die in China wast.

[p. 136]

ofte op wat manieren datse wast, doch is verseker op anders gheen plaetsen te wesen dan in China te landewaert binnen. Wordt meest ghebracht over landt, duer die provincie van Vsbeke, daer ick hier boven af vermaent hebbe, (welcke provintie leijt in Tartaryen,⁺ ende confineert ofte paelt aen d'een zyde aen China, ende streckt alsoo achter Indien tot Persien toe). Van dese provintie comtse tot Ormus, ende so naer Indien, hoewel te water oock ghebracht wordt; maer om datse soo goet niet en is ende haester verrot en verderft dan als zy te lande comt, so wortse meest te lande ghebracht, die meest gheacht ende ‖ beter vercocht ende ghewilt⁺ wort. Op dese manier, (te weten van China deur Vsbeke ende also deur Turckyen) wertse ghevoert naer Venetien, ende also verspreyt duer dese landen, waer door die rhabarbo van Venetien beter is, om datse over landt comt, als die in Portugael ghebracht wert te water, ende oock alle dinghen ende cruyden, die de medicynen zijn aengaende, om datse haer beter conserveren te lande als te water, waer door weynigh gebracht werden over zee, maer is een handelingh, die meest te lande ghebruyckt wert nae Venetien toe, en oock om dieswille, datter die Portugesen niet seer in bedreven ende weynigh behanghen¹⁾ zijn met eenighe curieusheyt, haer ghenoeghende met die ghemeene waren ende coopmanschappen, die alle man bekent zijn, sonder verder te pretenderen, want met ander dinghen weynigh bekommert zijn.

+ Oorsaecken, waerom de rhabarbo te lande in Indien gevoert wert.

+

1) Z.v.a. vervuld van. Kiliaan geeft als voorbeelden: Behanghen met gierigheyd, deditus avaritiae. Behanghen zijn met sorghen, implicari, constringi curis.