Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Eerste stuk

Dat 32. capittel.
Van de viçorey van Portugael in Indien, ende zijn regieringhe binnen Goa.

Die viçoreys des coninghs van Portugael werden naer Indien gesonden alle 3. jaren een sonderlinge; somtijts blijven ooc wel langer, na des conings believen, maer seer selden. Houdt zijn residentie binnen Goa, welck is die hooft-stadt. Van ⁺daer wert geheel Indien geregiert. Alhier worden jaerlicks die armaden te water toe gemaeckt ende uytgesonden, als geseyt is. Heeft zynen raet, tribunalen, cansellarye ende justitien worden door hem volbrocht ende voldaen in des coninghs naem, niet jegenstaende, soo't saken van groote importantien zijn, van eenige rechten, die't civil aen gaen, mogen appelleren nae Portugael, maer in criminele niemandt, dan die de tytels van eel ‖ man ⁺ hebben. Dese en mach de viçorey ten uytersten niet sentencieren, maer wel ghevangen seynden na Portugael, ten waer door particulier bevel vanden coningh.

In zynen staet hout hem seer magnifijck; gaet weynigh uyt, dan somwylen op eenigen sondagh oft heylighdagh, als hy yewerts ter kercken gaet, en in 't uytgaen heeft zijn trompetten ende schalmeyen, die inde gallerye van zijn palleys een lustige muzijck maken, en uyt rydende wert geleyt en geaccompangiert van alle den adel ende burgheren, die peerden hebben, met zijn hellebardiers ⁺te voet, bezyden ende achter hem; ende inde kercke heeft zynen leen-stoel in't hoogh choor, met fluweel ende vergulde nagelen ghevoeyert¹⁾, ende een tapijt met 2. fluweelen kussens onder zijn voeten ende knien, ende voor hem een kleyne stoel, bancks-ghewijs, met een fluweelen kussen, om met zijn armen op te liggen, ende zijn edelmannen sitten by hem, maer buyten 't choor, ende heeft zijn cappellaen, die by hem staet, die voor hem bidt, ende den arts-bisschop sit alleenlijck aen zijn lincker zyde, als die mede inde kerck is op de selfde manier van setel, stoelen

+ De viseroy ende raets heeren houden huijs ende recht in Goa, maer men mach op Portugael appeleeren.

+ [49b]<147>

+ Triumphante uytgangh ende heerlijcke sitplaets des viseroys inde kercke.

1) gevoerd.

[p. *13]

[p. *14]

[p. *15]

[p. *16]

[p. 161]

ende kussens, al waer zy ghedient worden met alle die cerimonien, als die coninghen van Portugael in hare kercken plagen ghedient te werden; ende als hy weder in zijn palleys comt, worden weder die trompetten ende schalmeyen geblasen, ghelijck als in't uyt gaen. In 't palleys aen zijn sael heeft zijn wacht van hellebaerdiers. Binnen inde groote sale, daermen gemeenlic den raet hout, staen nae't leven geschildert alle die viçoreys, die in Indien geregiert hebben, vanden tijt dat het ontdeckt ende gewonnen is geweest, ende wordender telcken by geset, die na comen. Desgelijcx inde buytenste gallerye in't incomen van't palleys staen geschildert alle die schepen (die van dat Indien ontdect is geweest tot heden toe), die alle jaren uyt Portugael gevaren zijn, elck jaer op zijn selven, met namen en toenamen vande capiteynen vande selfde⁺ schepen, met een aenteeckinghe, die ghebleven zijn oft eenighe vreemde fortuijn gemoet hebben, alles na de warachtigheyt afgheteeckent tot een eeuwighe memorie, en wordender alle jaren byghevoecht, die daer nae volghen ende jaerlicks derwaerts gaen.

Die viçoreys hebben voor een usantie, in 't leste jaer haerder regieringhe te gaen visiteren die omligghende fortressen, te weten langs die custe streckende tot 50. 60. oft 80. mylen aende noord⁺ ende zuyd zyde van Goa, om te besien, hoe die regieringe vande fortressen toe gaet, doende in als goede ondersoeckinghe; maer latent meest door een ander doen, ofte wanneer zijt selfs doen, is meer om haren sac te vullen ende presenten te krygen, dan om des ⁺ghemeene lands welvaert te vervoor ‖ deren. Die viçoreijs hebben groote inconst ende doen al watse willen, mogen despenderen, gheven ende houwen van des conings domeynen, die seer veel zijn, al wat haer lust en gelieft, want staet al in haer gelieven, met volle ende absolute macht des conincx, in somma, dat zy een groot gelt ende juweelen te samen schrabben, dat onuytsprekelijck is; want krygen behalven hare groote incomsten ende ghesetten salaris wonder veel presenten, giften ende gheschencken van alle weghen, want is die usantie, wanneer die viçoreys eerst nieu in haer regiment comen, dat alle die omliggende coningen, die met haer in union, verdrach ende peijs zijnde, senden als dan tot een nieuwe confirmatien hare ambassadueren met groote ⁺ gaven ende gheschencken van alle kostelijcke juweelen ende kleynodien, den viçorey tot een willecom ende gheluck tot zijn nieuwe regieringe, dat alle een groot tresoor weerd is.

+ De conterfeytsels van alle viseroyen blyven tot Goa.

+ De viseroyen visenteren de fortressen voor haer vertreck, tharen groten vordel.

+ <148>

+ [50a]

[p. 162]

⁺ Alle¹⁾ dese presenten ende gheschencken van des viçeroys eerste willecoms hadden die Jesuiten verworven vande coninghen van Portugael, diese altoos naer haer streken, ende hadden daer nauwe ende scharpe toesicht op, om dat haer daer van niet af ontrocken en worde, tot dat een viçorey inde regieringhe quam, met namen Don Luis de Tayde²⁾, grave van Atougia, nu onlanghs geleden,³⁾ het selfde haer niet heeft willen gheven, seggende, dat die coninghen niet en wisten in Portugael, wat zy ghegheven hadden, ende dat sulcken presenten den viçorey ende niet den coningh van Portugael gegeven worden, waer van zy ooc geen ⁺ macht en hadden, sulcks de Jesuiten te gheven, waer van haer niet te wil en wist⁴⁾, 'twelcke die Jesuiten niet wel aen en stont, en scholden dese viçorey voor een ketter, doch naer dato van dien hebbent die viçoreys voor haer verkreghen ende behouden.

Als die viçoreys hare jaren voleyndt hebben, welck is so haest alsser een ander viçorey in Bardes ofte eenige ander haven van⁺ Indien comt, die seynden terstont hare procureurs met volle macht, welcke terstont inden naem van hare meesters die possessie ontfanghen van't regiment van Indien, ende ruyment palleys, soo datter niet een stoel noch banck in en blijft, noch eenen ‖ penninck in't tresoor, dan wort gants en dal⁵⁾ gelijck een verwoest⁺ ende berooft huijs, ende den nieuwen viçorey mach het weder versien van alle huijsraet ende noodtdruft, en weder op ⁺ een nieu schat vergaren in' tresoor. In't selfde schip, daer den nieuwen viçorey mede uyt Portugael comt, gaet den ouden weder wech. Ende om dz⁶⁾ dese regieringe voor so corten tijt is, ende wort meest gegeven in betalinghe van dienste, en niet om meer te verdienen, so en past niemandt veel opt landts verbeteringe ende 'tghemeene welvaert ende des coningh voordeel, dan op hare particuliere interessen, ghelijck genoech te dencken is, soo dat

+ De Jesuiten hadden der visoreyen profyten aen haer ghetrocken.

1) Van hier af tot aan: ‘Als die viçoreys’ enz. is uitgelaten in de Lat. vertaling. Dit oordeel over de Jezuieten verzwegen in de Lat. vertaling; vgl. boven blz. 121 noot 1.

2) Dom Luiz de Ataide, die onderkoning was van 10 Sept. 1568 tot 6 Sept. 1571. De Sousa (Oriente Conquistado, II, p. 39) zegt van hem dat hij de opdracht medekreeg om 't Christendom te bevorderen, maar ook de belangen van 't koninklijk vermogen te behartigen. Hij verwaarloosde 't eerste en maakte zich daardoor de Jezuieten tot vijanden.

3) Hier moet weggelaten zijn: die.

+ De Jesuiten schelden dien voor ketters, die haer profyten verminderen.

4) Men zou dit ook zóó kunnen uitdrukken: ‘van hetgeen hij wist dat hun niets ter wille (d.i. ter vrije beschikking) was.’

+ Den eenen visorey gunt d'ander gheen groot voordeel.

5) Versta: gants ende al.

+ <149>

+ Het dickmael veranderen vande visoreys doet cleijn voordeel in Indien.

6) Bedoeld is natuurlijk: dat. De z schijnt als afkortingsteken gebruikt te worden.

[p. 163]

het een ghemeen spreeck woordt in Indien is, datse van geenen viçorey verhopen eenige verbeteringhe ende voordeel voor't land te hebben, so lange als die regieringe vande 3. jaren niet verandert wort. Want seggen, ende wort also warachtelijck by⁺ experientie bevonden, dat het eerste jaer van des viçoreys comste heeft genoech te doen om zijn huijs ende palleys te repareren ende in orden te stellen, ende 'tlandt hare manieren, zeden ende usancien te leeren kennen, sonder yet anders uyt te rechten, het tweede jaer om schat te vergaderen, ende particulier interessen te vervoorderen, waer om hy eygentlick in Indien gecomen is, het derde ende 'tleste jaer hem bereyt te maken ende alle dingen in orden te stellen om vande toecomende viçorey niet overvallen en verrast te werden, om also weder met zijn by een geschrapt goet na Portugael te reysen. Op dese manier is ooc te verstaen van alle ander capiteynen vande fortressen ende alle officieren van Indien, waer om wel te concidereren is, hoe zy haer occuperen in des coninghs dienst ende 'tgemeene landts welvaert, 'twelck die inwoonders ofte ghetroude Portugesen ende ander Christenen⁺ van Indien haer dagelijcks genoech beclagen; maer zijn verre vande coninghs ooren, die niet meer en weet, dan dat hem die regierders dienst¹⁾ maken, waerom daer weynigh remedie ofte verbeteringh te verwachten is.

+ Verclaringhe, waer mede den visorey zyne bestelde drie iaren genoech te doene gheeft.

+ Beclach over des visoreys ende ander officieren groote eygensoeclijckheyt.

1) Lees: diets.