Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Eerste stuk

[p. LXXXVII]

Aende hoogh ende vvel- gheborene, vermogende, edele, erntfeste, vvyse ende voorsinige Heeren, myn Heeren, representerende de Generale Staten der Gheunieerde Nederlandsche Provintien.

Ghelijck sommige haer slechticheyt¹⁾ te seer laten blyken, die sonder eenich onderscheyt al aen nemen, wat vreemts ofte nieus voorghedraghen wert, soo dunct my (onder verbeteringhe) oock, dat zy die natuer ende haer schat in al te enghen perck besluyten willen, die niet²⁾ gheloofwaerdich en houden, dan dat ons onder onse deelen des firmaments verschijnt, of des conform elders hem openbaert: want aen allen oorten³⁾ merckelijcke ende verscheyden oorsaecken ghevonden werden, om sich met recht des veelvuldighe besonderheyts te verwonderen, die haer inde nature opdoet.

Al waert dat wy verder noch anders niet bemercten, dan dat soo wel het aertrijck, onse woonstede, als het water, dat doch in hem selfs wonderbaerlick is, niet alleen grootelick verschillende zijn int verthoonen ende int ghene onder haer bedecken, voortbrenghen ende voeden, maer oock, dat die menschen, die doch soo heerlicke schepselen zijn, onder een hoochte des hemels in ghedaente en wesen lichtelijck t'onderkennen zijn nae verscheydenheyt der plaetsen, sullen wy met⁴⁾ billicker wyse veroorsaeckt werden, in 't ondervinden van soo groote veranderinghe ons verder te bedencken en sekerlijck ghelooven, dat het minste ons voor ooghen is, te meer siende, dat oock de natuer in haer overvloyende schoot der menschen hantwerck soo nae bootst, ende uyt haer selfs voortbrenght, dat aende volmaectheyt in't zyne⁵⁾ weynich ofte niet bevonden wert t'onbreken? 'Twelcke hoe wel soo waerlick als wonderbaerlick blijcken sal, nochtans so wy naerder gaen ooghen op de verborghen cracht ende eyghenschap, die des Scheppers almoghentheyt inde natuere besloten heeft, sullen wy immers ons alle verstants

1) onnozelheid.

2) niets.

3) = oorden (plaatsen).

4) bedoeld: niet?

5) bedoeld: zijnde?

[p. LXXXVIII]

cloeckheyt moeten ontgeuen¹⁾, volkomelijck bekennen, dat zijn wijsheyt (in dien besonder) veel ons voorghestelt heeft tot verwonderinghe, ende 'tbewijs ofte reeden daer van verseghelt inde diepte zijnder verborghentheyt. Het is ongetwyfelt verwonderens²⁾ weert, dat die droevighe boom (ghelijckse in Oost Indien vande Portugaloysen ghenoemt wert) de gantsche nacht staet bloyende, ende op de morgenstont zijn bloeysel, dat van seer soete ruecke was, haestelick laet vallen, beginnende 'tgansche jaer door metten onderganc der sonne van nieus weder te bloeyen. Ofte ooc (twelcke seltsamer is), dat aen een seker oort des vorstendoms Anhalt het aertrijck van selfs opwerct soo volmaecte kopkens, oftse op een potte-backers radt ghedraeyt ende de oorkens met handen aengheset waren, welcker noch onlanghs twee vanden doorluchtichsten hertoch van Wirtenbergh ghesonden zijn aenden hooghgeleerden D. Bernardt ten Broecke, medecijn deser stadt Enckhuysen, versekerende zijn Doorl^ste. Ghen. op vorstelijcke woorden van gheen menschen yet daer aen ghedaen te zijn. Nochtans waert saecke, dat des magneets steens³⁾ ghebruijck ons soo bekent ende ghemeen niet en waer, wie soude sonder meerder verwonderinghe connen aenschouwen, of ten minsten ouer dencken, dat door zijn verborgen cracht het yser geweldelick inde lucht opghetrocken, en door de selfde ghestadelick rechtstreecks nae't Noorden gherecht wert? 'twelcke hoe wel de scherpsinnichste verstanden veel ende seer gheoeffent heeft, is nochtans tot noch toe (soo ick meijn) niet bewesen, waer in dat principalijck sodanige eyghenschap bestaet, vvelcke vvy ons te vveynigher of nauwelicks aentrecken, om dat onse verstant ende ghedachten berustende door lange ghevvoonte int ghebruijck voorder op de verborgentheyt niet letten. Ende ghemerct dat de natuer dierghelijcke meer in haer rijcke schatcamer versteken heeft, welker wy etlicke ghewoon, veel meer ons onbekent zijn, waer het niet groote traecheyt het verstant verder niet te strecken, dan de oogen bedragen⁴⁾, al te groote goetdunckentheydt⁵⁾ niet toe te staen, dan datmen met eyghen ervarentheyt ofte wetenschap afmeten kan; niet te min ick wil

1) ontnemen, afnemen.

2) er staat: verwonders.

3) Zie Cap. 4.

4) reiken.

5) eigenwaan.

[p. LXXXIX]

geerne een jeghelijck zijn ghevoelen en oordeel so hier als elders in vry laten, voor my verclarende, noyt van ander meeninghe gheweest te zijn, dan liever onder my te houden, ofte eenvoudich ende trouwelick aen den dagh te brenghen, tghene my so in Oost Indien zijnde, als opte¹⁾ heen ende wederom reyse besonders of ghedenckweerdich inde tijt van derthien jaren bejeghent is, dan²⁾ om twelstaen ofte uyt redelijcke gissinghe daer yet van't mijn by te doen, 'twelcke ick tot noch toe ghevolcht ende onderhouden hebbe, als oock niet en twyfel, ofte mette waerheyt bevonden sal werden.

Ende nu met alle mijn mogelijcke vlyticheyt beneersticht hebbende, wat my ducht ofte ghewesen werde noodich te zijn tot claerder bericht des goetwillighen lesers, heb ick my uyt behoorlijcke danckbaerheyt beraden, soo daer yet lesens weert in is, dat alle V.M.E.³⁾ gants ende onderdanichlick op te draghen, niet alleen om het hoogh aensien, lof, naem, authoriteyt ende vermaertheyt van dien te ghebruijcken als een schilt tegen die berispers, wangunst, ofte nueswijsheyt, maer veel meer (want my des voorgaende weynich aen treck) om neffens de natuerlicke plicht, door welcke my met alle getrouwe onderdanen geerne bekenne so goedertieren overicheyt alle eere, danck ende dienst schuldich te zijn, oock danckelick te erkennen, dat door faveur ende recommandatie vanden eerntfesten ende hooghgheleerden heer D. Françoys Maelson, in V.M.E. vergaderinghe ghedeputeerde continuelick over so langhe jaren, ende raet ordinaris van de Staten van Hollandt ende West-Vrieslandt, neffens zijn Excell. &c. onse wedervaren int ondervinden van de noordtsche engte, estrecho ofte Straet van Nassau, ende die schriftelijcke verclaringhe, daer toe dienende, uyt sonderlinghe gunst V.M.E. heeft wel bevallen, ende daer en boven my inde selfde dienst eerlick onderhouden⁴⁾, ist sake, dat V.M.E. sal ghelieuen mynen voordere arbeyt, neersticheyt ende moeyte onder de banieren van V.M.E. goedertierlijck op te nemen, sal my eenen goeden hoop, ende sonderlinghe moet veroorsaken om voorts (met de hulpe des Heeren) de principaelste custen van Asien ende omligghende eylanden eer langh onsen vaderslandt oock bekent te maken, ende nae mynen dienstlicke recommandatie ende onderdaene eerbiedinghe.

1) Er staat: op te.

2) Dit ‘dan’ slaat terug op ‘liever’.

3) Afkorting voor: Uw Mogende Edelheden?

4) De bedoeling is zeker: gij hebt mij onderhouden.

[p. XC]

Hier mede, hoogh ende welgheborene, vermogende, edele, erntfeste, wyse ende voorsienige heeren, bidde den Almoghenden V.M.E. te sparen ende bewaren tot het bedienen des ghemeene landts saken in alle voorspoedicheyt ende welvaert, in langhe ende godtsalighe ghesontheyt. Ghedaen in Enckhuysen, den 1. Ianuarij, An. 1596.

V.M.E.

onderdanighen dienaer,

Ian Huyghen van Linschoten,

van Haerlem.