Itinerario, voyage ofte schipvaert naer Oost ofte Portugaels Indien 1579-1592. Eerste stuk

[p. XIX]

Voorbericht

Reeds geruime tijd geleden werd mij door het bestuur der Linschoten-Vereeniging verzocht, van het hoofdwerk van haar naamgever een tweede druk te willen verzorgen. Met enige aarzeling heb ik aan dit verzoek voldaan. Voor het doorgronden van het Itinerario is immers een uitgebreide kennis van oosterse talen en toestanden nodig, die Prof. Dr. H. Kern, bewerker van de editie-1910, in zo hoge mate eigen was, maar die mij ontbreekt. Het kon dus niet mijn taak zijn om wat in de meer dan veertig latere jaren op dit gebied is gepubliceerd in deze nieuwe uitgave te verwerken. Gelukkig was de heer R.A. Kern, zoon van de eerste bewerker, bereid, een wakend oog op het oosterstaalkundige gedeelte te houden.

Een kort woord over het verschil tussen deze uitgave en die van1910 is hier op zijn plaats. Kern leidde het Itinerario in met twee bijdragen van anderer hand. De eerste is een vertaling van P.A. Tiele's inleiding op de door hem en A. Burnell bewerkte uitgave der Engelse vertaling van het Itinerario, welke uitgave in 1885 voor de Hakluyt Society verscheen. De tweede is een gedeelte van de aankondiging dezer Hakluyt-editie, welke P.J.B.C. Robidé van der Aa in de Nederlandsche Spectator van hetzelfde jaar publiceerde. Ik heb gemeend, beide opstellen te moeten vervangen door een nieuwe inleiding. Hierin wordt met gebruikmaking van wat er sedert 1910 over Linschoten is gepubliceerd een zo volledig overzicht van zijn leven, zijn werk en zijn kring gegeven, als het mij gestelde bestek toeliet.

In overeenstemming met de regels van het Historisch Genootschap zijn alinering, hoofdletters en interpunctie volgens hedendaags gebruik aangebracht, waardoor, naar ik vertrouw, de leesbaarheid aanzienlijk heeft gewonnen.

Opdat het ‘Tresoor der zee- en landreizen’ ook ten aanzien van deze tweede uitgave een bruikbaar register zou kunnen blijven, heb ik behalve de paginering van de oorspronkelijke uitgave ook die van de editie-1910, welke in twee delen verscheen, in margine aangebracht, de eerste tussen [ ], de laatste tussen < >, terwijl dáárbij de paginagrens door ‖ in de tekst is aangegeven.

[p. XX]

De Linschoten-Vereeniging dringt in punt 4 van haar regels op soberheid in de annotering aan, welke soberheid dan ook door Kern betracht is. Hij is weliswaar - en gelukkig - mild geweest met verklaringen van oosterse termen, maar heeft vele duistere zinswendingen van de schrijver gelaten voor wat zij waren. ‘'s Mans stijl’, zo lezen zijn we in Voorrede, ‘is niet vrij te pleiten van een zekere slordigheid’. Nu kan men dit als een gegeven feit aanvaarden, zonder steeds te trachten, Linschoten's bedoeling (of waarschijnlijke bedoeling) duidelijk te maken, hetgeen ook inderdaad een ál te uitgebreid notenapparaat zou vereisen. Het schijnt mij echter, dat het Itinerario, een werk van zo uitzonderlijk belang en van een vaak zo boeiende en levendige verhaaltrant, een groter aantal lezers zal vinden dan de gemiddelde werken der Linschoten-Vereeniging, waarom ik met het verklaren van onduidelijke termen en het begrijpelijk maken van duistere wendingen verder ben gegaan dan Kern in 1910. De door mij toegevoegde noten of delen daarvan zijn cursief gedrukt, die van Kern (behoudens enkele cursief aangebrachte namen en termen) met gewone letter.

Kern geeft, na een uitweiding over de moeilijkheid der transcriptie van woorden uit talen, die niet het Latijnse letterschift gebruiken, de volgende aanwijzingen, resultaat van een voor deze uitgave noodzakelijk geacht compromis: ‘In namen en andere woorden uit Indische talen volg ik de thans bij Engelsche schrijvers meest gebruikelijke spelling. Dus ch, j, y vertegenwoordigen de uitspraak die deze letters in't Engelsch hebben. In Maleische, Javaansche woorden geef ik nagenoeg dezelfde klanken weêr met tj, dj, j. In Perzische en Arabische woorden spreke men ch, j en sj uit als in onze taal; Perzisch tj als tsj. De Arabische ḳ is dezelfde letter als volgens andere schrifjwijze q. De ṅ heeft de waarde van onze ng; ñ van nj. Over de uitspraak van eenige letters met een of twee punten onder de letter behoeft hier niet uitgeweid te worden. De u heeft in de transcriptie van alle vreemde letters de uitspraak der u van't Italiaansch, Spaansch, Hoogduitsch, enz.’

Van het zestal kaarten, dat in de oorspronkelijke uitgave aan Itinerario en Beschryvinghe samen was toegevoegd, geeft Kern er slechts twee. Sindsdien zijn ze alle in het oorspronkelijke formaat herdrukt, drie bij de nieuwe uitgave van de Beschryvinghe (Linsch.-Ver. deel XXXIX, 1934) en drie bij die van het Reysgheschrift (Linsch.-Ver. deel XLIII, 1939). Dit zestal is in zijn geheel aan deze nieuwe uitgave van het Itinerario toegevoegd. Wat de 36 door Linschoten getekende platen betreft, Kern nam hiervan 6 op. Wij hebben gemeend,

[p. XXI]

de volledige serie te moeten geven. De kaarten worden aan het derde deel toegevoegd; de platen zijn opgenomen in die delen, waarvan ze de inhoud illustreren.

Wat Linschoten in capittel 35 meedeelt aangaande munten, gewichten en maten, in Goa gebruikelijk, heb ik, mét de elders in zijn werk daarover voorkomende gegevens, in een bijlage verzameld. Dit vormt niet altijd een goed sluitend geheel, maar het kan eventueel voor onderzoekers van nut zijn.

De bibliografie van de heer Wouter Nijhoff is op geringe wijzigingen na gelijk gebleven. De eraan toegevoegde geletterde noten zijn van mijn hand.

De door Kern genoemde titels van de literatuurlijst zijn op sommige plaatsen verbeterd, en op vele aangevuld; enkele werken zijn vervallen. Verder is deze lijst aanzienlijk uitgebreid, deels met werken, door Kern hier weggelaten maar wel in de tekst aangehaald, deels met literatuur, welke door mij nieuw geraadpleegd is.

Ook het register is aan een herziening onderworpen.

Aan allen, die mij bij deze uitgave behulpzaam zijn geweest, breng ik hier een woord van hartelijke dank. Met name noem ik de leden der commissie van voorbereiding, de heren R.A. Kern en Dr. F.W. Stapel. Vooral de eerstgenoemde - ik zinspeelde er reeds op - heeft mij met zijn uitgebreide taalkundige inlichtingen onschatbare diensten bewezen.

Met erkentelijkheid gedenk ik de bereidwilligheid, die ik bij de bibliotheken van de Universiteit van Amsterdam, de Rijksuniversiteit te Leiden en bij de Koninklijke Bibliotheek te's Gravenhage mocht ondervinden.

Hilversum, Maart 1955.

H. Terpstra.