Volledige werken van den ouden heer Smits. Deel 4

Brief van eene dame.

's Hage, 22 Juli 1860.

Waarde mijnheer Smits!

Hoewel gij tusschenbeiden vrij scherp kunt wezen omtrent de gebreken en dwaasheden, waaraan uw eigen geslacht lijdt, herinner ik me niet, dat gij ooit uwe pen gebruikt, of - misbruikt hebt, - om de vrouwen over het algemeen te hekelen, en wij dames zijn u dankbaar voor dit blijk uwer beleefdheid; - want als zoodanig moet het beschouwd worden, daar zonder twijfel het zwakker geslacht nog meer stof voor uwe opmerkingen aanbiedt dan het veel sterker en voortreffelijker, waartoe de heeren der schepping behooren.

Ik heb echter iets op het hart en wilde u nederig vragen, of gij door middel van den Spectator, of anders, mij - en met mij vele anderen, - niet helpen kunt!

[p. 207]

Ik zal u kortaf vertellen wat dit is, en waarom ik me nu, op één punt, thans zoo ongelukkig gevoel.

Gij moet namelijk weten, mijnheer Smits, dat ik van mijne goede, beste moeder, vóór mijn huwelijk, eene zeer goede en degelijke opvoeding heb gekregen, - die geheel en al op godsdienstige en echt christelijke grondbeginselen steunde. Zij had mij vooral geleerd mijn naaste lief te hebben boven mij zelve, - geen wrok te koesteren, tegen wien ook, en nooit de gelegenheid te verzuimen om goed te doen, waar ik dat kon, terwijl ik tevreden moest wezen met het lot, dat mij op aarde beschoren was, en met een geduldig hart de beproevingen dragen, die me opgelegd werden. Met deze lessen ben ik in het huwelijksleven getreden en heb ik me zoo gelukkig gevoeld, als een mensch maar wezen kan.

Maar langzamerhand is dit veranderd. Hoewel, volgens de wereld, in alle opzichten voorspoedig, ben ik voor mij zelve diep ongelukkig, en - helaas! - ik moet dat toeschrijven, mijnheer Smits, juist aan mijne - vriendinnen, die haar best doen mij gelukkig te maken!

Gij moet namelijk weten, dat ik dadelijk bij mijne aankomst hier vele vriendinnen vond - en zocht - vooral onder vrouwen, die, evenals ik, eene godsdienstige opvoeding genoten hadden.

Maar, o, mijnheer Smits! gij kunt u niet voorstellen hoe achterlijk, hoe onwetend ik me gevoelde in haar bijzijn. In het ouderlijke huis had ik nooit van mijne moeder (vader stierf toen ik nog een kind was), iets van theologie gehoord; - zij had mij alleen van godsdienst gesproken. Ik was ook steeds naar de kerk gegaan, - niet om een theologant van deze of gene school te hooren en te beoordeelen, - maar om uit de preek de eene of andere nuttige les of stichtelijke gedachte op te doen.

In den kring mijner vriendinnen gaat het heel anders toe. Ik vond er, tot mijne verbazing, - ik weet het niet anders uit te drukken, - in plaats van godsdienstige slechts theologiseerende dames. Ik gevoelde me in 't geheel niet op mijne plaats.

Was ik in de kerk geweest bij ds. A, en had ik daar het een of ander gehoord, dat me beviel, - dan kon mevrouw B. zich volstrekt niet verbeelden, dat ik dien ultra-orthodoxen man had willen hooren, en gaf mij den raad den volgenden keer den eerwaarden heer C. te volgen, - zoo'n schitterend licht van de Groninger school! Den volgenden zondag woonde ik ook de godsdienstoefening onder zijne leiding bij, en hoorde ook bij die gelegenheid veel dat mij ter harte ging; - maar, mijne lieve vriendin, mejuffrouw D., kon dit onmogelijk gelooven! Neen! die heer van de Groninger school was visch noch vleesch, het een noch het ander; - ik moest maar bij ds. E. in de kerk gaan; die was een Scholtiaan pur sang! Ook door dezen begaafden spreker werd ik gesticht, tot groot schandaal mijner tante F., die de geheele

[p. 208]

leer, door hem verkondigd, als niets minder dan ketterij bestempelde, en mij, bovendien, ten stelligste verklaarde, dat de Leidsche professor niets van de atomistiek (wat is dat, mijnheer Smits, en wat heeft het met het christendom gemeen?) begreep; en dat ik dat ook inzien zou, als ik de geschriften van den hoogleeraar Opzoomer bestudeerde.

Toen ik nu bekende, dat mij daartoe de moed ontbrak, en dat ik, over het algemeen, niet inzag wat ik, als vrouw, met de wetenschap te doen had, maar mij alleen met den godsdienst wilde behelpen, werd ik uitgelachen.

Ik moest ‘op de hoogte’ zijn, hield men vol, en toen ik de dames vroeg mij daarop te helpen, - o mijnheer Smits, - daar raakte ik heel in de war.

Daar was de Groninger school, vertelden zij mij; - maar juist wat die was, en waarin die verschilde van de leer van professor Scholten, dat kon mij geen der aanwezige dames uitleggen (ik begrijp zeer goed, dat alle heeren het op hun duimpje weten!) Het bespottelijke van de ultra-orthodoxen en het gevaarlijke van de vrijgeesten werd me ook onder het oog gebracht, maar waarin juist de bespottelijkheid en het gevaar lagen, - dat moest ik zelve leeren inzien.

Alleen dit begreep ik duidelijk uit alles wat me verteld en voorgehouden werd: - het christendom of de ware godsdienst, mijnheer Smits, is hoegenaamd geene leer meer, zooals ik me altijd verbeeld heb, die voor ieder sterveling, wetenschappelijk of niet, berekend is, en die, in hare grootsche grondbeginselen zoo eenvoudig is, dat iedereen ze begrijpen kan. Integendeel: de godsdienst is eene wetenschap geworden, en de arme en de onwetende moeten zich natuurlijk buiten haar om weten te behelpen.

Het is ook geene wetenschap, die op stelligen grond berust, maar wordt nu pas opgebouwd door de geleerde heeren voornoemd en ook andere - niet evangeliedienaren, maar theologanten, - die ieder voor zich eene aparte school zoeken op te richten en die hunner mede-theologanten af te breken. Ik vernam ook dat het bespottelijk is overal iets goeds in te zoeken, maar dat het plicht en gewetenszaak is, zich aan dezen of genen theologant aan te sluiten en hem te volgen als den waren verkondiger der zuivere leer; en vooral, dat het dezer dagen minder op aankomt, wat gezegd wordt, dan door wien.

Men moet ook niet meer alle menschen liefhebben; maar alleen diegenen, die tot de school behooren, waarbij men zich aangesloten heeft, en vooral mag men niets gelooven, en niets aannemen, waarvoor men geen mathematisch bewijs, of degelijke autoriteit (geloof ik, dat het heet) kan aanvoeren - mits niet uit de Heilige Schrift zelve, of uit ons eigen hart geput, - maar wel uit het een

[p. 209]

of ander boek van dezen of genen aanvoerder van de eene of andere partij.

Sedert ik deze dingen inzie, mijnheer Smits, gevoel ik me zoo ongelukkig! Ik weet volstrekt niet meer wien of wat ik gelooven moet; - ik wilde me zoo gaarne aan de eene of andere school aansluiten en - weet niet welke te kiezen; want hoort men het oordeel van ‘iedereen’ over de andere scholen, dan deugen zij alle even weinig! - En kunt gij mij de goede niet aanwijzen, dan vraag ik u, in gemoede, of het voor mij en vele mijner kennissen niet beter ware, bij den eenvoudigen godsdienst te blijven, en de theologie - aan de geleerden over te laten.

Ik ben uwe dienstv. dienaresse,

Eugenie van B.