Volledige werken van den ouden heer Smits. Deel 4

Nieuwjaarsbrief aan mijn kleinzoon.

Amsterdam, 1 Jan. 1859.

Met genoegen, waarde jongen, vond ik hedenmorgen onder het ontbijt uw brief met den hartelijken wensch voor het nieuwjaar, onder de overige brieven en couranten op tafel liggen, die ik doorsnuffelde, terwijl uwe grootmoeder met eene lange lijst in de eene hand en een potlood in de andere en een paar schoteltjes vóór zich vol kwartjes en dubbeltjes de jaarlijksche fooien afpaste voor de ontelbare nederige vrienden, welke niet verzuimen op dezen heuglijken dag ons aan hun bestaan te herinneren.

‘Alles wat wenschelijk is!’ klinkt het ons den heelen dag in de ooren, soms door een vloek gevolgd, als de klinkende bewijzen onzer dankbaarheid niet voldoende bevonden worden, - soms door een hartelijken handdruk vergezeld, die meer dan goud waard is.

In dit laatste licht wenschte ik uw nieuwjaarswensch te beschouwen. Grootvader en grootmoeder zijn u zeer dankbaar voor uwe belangstelling; zij wenschen u ook het allerbeste toe, - en daarmede uit!

Zeg eens, vriendje, - leg de hand op het hart! Gevoelt ge u niet eenigszins teleurgesteld? Vindt ge het niet vreemd, dat het bankje, waaraan ge gewoon zijt geworden sedert ge student werdt, ook heden niet ingesloten is? - Was uw wensch zoo heel en al belangeloos? Of was er zekere overeenkomst tusschen u en den klapperman die pas hier is geweest en na het geklap van zijne felicitatie ook zijn belooninkje op het oog had?

Ge zult wel moeten bekennen dat het zóó is, - en ik zal maar bekennen, dat ge daartoe gerechtigd zijt door de gewoonte van vroegere dagen - trek dus op me voor de gewone som, want grootmoeder staat er op dat ik u dadelijk uit den nood helpe; - steek uw nieuwjaartje dankbaar als gewoonlijk op - en zeg dan den hemel dank dat ge het verdiend hebt!

Ook gij zult nieuwjaarswenschen ontvangen en te betalen hebben, - van den courantenjongen af tot den knecht in de sociëteit, en de ruilhandel in wenschen en fooien algemeen aangenomen zijnde, heb ik er niets tegen in te brengen en berust er ge-

[p. 89]

heel en al in - behalve ten éénen opzichte - namelijk het volgende:

Nieuwjaar is daardoor zulk een vreeselijk prozaïsch, materieel iets geworden van guldens en centen, van winst en voordeel, dat men in verzoeking komt te gelooven, dat het eene heel nieuwe uitvinding moet wezen van deze materialistische eeuw, in plaats van eene aloude en eerbiedwaardige feestelijke gelegenheid, die bestond eer guldens en centen uitgevonden waren en die heel waarschijnlijk alle guldens en centen en hun plaatsvervangers van lateren datum overleven zal.

‘Veel heil en zegen in het nieuwe jaar, waarde grootouders!’ Hebt ge iets anders daarbij gedacht toen ge deze woorden nederschreeft, dan - ‘ik gun de oude lui van harte het beste, dat weten ze wel, - en toch moet ik het heden formeel verklaren, - anders konden ze het kwalijk nemen, - en dan enz.?’

Waarschijnlijk was dit ongeveer wat gij en honderden anderen dacht op het oogenblik toen ge (voor den hoeveelsten keer?) de pen opnaamt om de plechtigheid te volbrengen. Ge weet zelf niet voor den hoeveelsten keer; maar uwe grootmoeder heeft al uwe hanepooten bewonderd en zegt dat deze al de veertiende nieuwjaarswensch is, dien wij van u ontvingen! Grootmoeder bewaart die schatten van geel geworden bladeren, die van uw en haar levensboom afgevallen zijn, en grootpapa vraagt heel nederig - wat verstaat gij onder ‘het beste,’ dat ge de oude luitjes toewenscht? En gij zult vragen, wat is het goede, dat wij u toewenschen.

't Is een gek ding! Wat wenschen wij ons zelven toe? Wat hadden we bijzonder gaarne, dat ge ons toewenschen zoudt? Dagelijks komt me zooveel voor den geest, dat ik geene kans zie het alles, of slechts de helft er van op te schrijven; als daar zijn: lengte van dagen, voortdurende gezondheid, het gestadig genot van genoegzame wereldsche welvaart, enz. enz. - alles zoo wat de klinkende munt van de materieele maatschappij, die me reeds ruimschoots toegewenscht is in de veertien brieven, welke ik voor me heb liggen, - zonder echter dat ik me voldaan gevoel.

‘Grootmoeder, wat zoudt ge gaarne hebben, dat Piet ons behalve de gewone fraaiigheden toewenschte?’

Grootmoeder legt het potlood en de lijst neder en kijkt me vragend aan:

‘Wat bedoelt ge toch, Smits?’

‘Juist wat ik zeg. Wat meent ge, dat Piet ons behalve het voortdurende genot van hetgeen we nu al bezitten, in het bijzonder moest toewenschen? Wat is “het allerbeste,” in één woord, waarvan zijn brieven overvloeien, en dat ik niet heel best voor me zelven verklaren kan?’

‘Wel, Smits, niets anders dan datgene, wat alle bejaarde lieden als het kostelijkste op de wereld beschouwen moeten.’

[p. 90]

‘En dit is -?’

Grootmoeder kijkt me een oogenblik vragend aan, om te zien of ik spot of niet.

Zij begrijpt echter, dat ik het heel ernstig meen en zegt:

‘Zie, Smits, wij oude lui gelijken op de boomen in het bosch, die al lang hun vollen wasdom bereikt hebben en nu, als de kruinen kaal beginnen te worden, nog met de wortelen aan de aarde hechten, maar als ze recht opgegroeid zijn, meer van den hemel moeten zien, dan het jongere geslacht waardoor ze omringd zijn. Onze bloemen zijn al lang afgevallen en bloesems dragen we niet meer; de vruchten, welke we opgeleverd hebben zijn geplukt en genoten; het zaad dat ons ontvallen is tiert welig in het rond; onze moedige stammen staan hier en daar in den weg; de houthakker heeft ons gemerkt; wij zullen spoedig aan de beurt komen om ook omgehouwen en weggesleept te worden. Wat zal men den ouden boom in dien toestand wenschen? Och, niet bijster veel meer! En toch nog het een en ander dat waarde heeft ook in dit leven. Onze verstijfde ledematen staan strak, en buigen niet meer bij alle windjes, die door het bosch ruischen; maar ons merg trilt nog als wij het harmonisch geluid in de ruischende jonge takken in het rond vernemen. Onze oude armen bieden eene veilige wijkplaats aan voor de vogeltjes, die hun nesten daar opbouwen en onsdoor de liederen verkwikken, welke wij in onze jeugd reeds zoo schoon vonden; de jonge plant, welke door den storm geheel en al ter neder geslagen zou worden, slingert haar zwakke armen om ons heen, en wij weten hem staande te houden; en nu te midden van ons afstervend loof, valt het hemelsch licht weldadig op het jeugdige geslacht aan onze voeten. Wij zien trotsch, - en zonder nijd, - op de spruiten, welke aan ons het leven te danken hebben, en als zij ons eindelijk verdringen - volgens de wetten der natuur, - als de onvermijdelijke bijlslag ons treft, laat ons smeeken dat we onderworpen het hoofd daaronder mogen buigen, in het bewustzijn, dat, tot het laatste toe, de wortelen, welke ons aan de aarde hechten, ook die schoone aarde, hare voedster, beminden en al wat zij voortbrengt, dat onze takken bescherming verleenden zoolang zij konden, - en geene onheilspellende schaduw willens en wetens verspreidden, en dat wij eindelijk voor anderen wijken moesten, hun een voorbeeld achterlatende, dat niet vergeten zal worden, als de jonge spruiten de plaats van den ouden stam, die zijne bestemming vervuld had, op hunne beurt innemen. - Ik geloof, Smits’ eindigde grootmoeder, ‘dat als alle jongelieden dit aan hun meerderen van jaren toewenschen, deze wel tevreden mogen zijn met den nieuwjaarswensch van het jeugdige aan het oudere geslacht; - dan mogen ze waarlijk niets meer verlangen.’

‘Ik kan me ten minste er best mede vereenigen,’ hernam ik;

[p. 91]

‘maar wat moeten we nu Piet zeggen, als hij vraagt, “wat wenschen dan de oude lui ons jongelieden toe met het nieuwe jaar?”’

‘Och,’ zei grootmoeder, ‘nu ge me eens aan het babbelen hebt, wilt ge me er ook aan houden! Dat begrijp ik wel! En wezenlijk, het valt niet moeielijk u den zin te geven! Wat ik niet alleen onzen kleinzoon, maar ons geheel nageslacht toewensch, - zie, dat is zooveel dat ik het moeielijk in woorden weet te brengen. Maar ik moet het probeeren, - anders hadt ge nu toch geene rust! - Ik zal bij mijne geliefde plantenwereld blijven,’ hervatte zij, na een oogenblik van stilzwijgen, ‘dat zal me wellicht de zaak gemakkelijker maken. Evenals er vele soorten van bloemen en struiken en heesters zijn, zijn er zoovele soorten van jongelieden, dat het moeielijk blijft, hun allen iets algemeens toe te wenschen, dat hun nuttig en heilzaam is, - slechts één ding weet ik zeker, dat hun allen te pas zal komen: en dit is tevredenheid met het lot dat hun beschoren is. Laat de een den andere niet benijden! De prachtige bloem wordt zorgvuldiger gekweekt, wordt meer bewonderd dan de dikwijls nuttiger, maar nederiger plant, die tot ons voedsel dient; de trotsche dahlia, die noch geuren verspreidt in het rond, noch nuttig zaad oplevert, ziet minachtend op het korenhalmpje neder, dat naast haar opschiet en door den achteloozen bezoeker onmeedoogend vertrapt wordt; de kostbare broeikasplant leeft in eene kunstmatige atmosfeer en kan de frissche lucht niet verdragen, welke de eenvoudige natuurkinderen daar buiten verkwikt; hoe ijdel is die stijve tulp in het oog van de geurige heiplant! Hoe verraderlijk is de roos met haar scherpe doornen, in de schatting van het nederig viooltje. De boerenkool zet zich stevig uit en kent zich eene hoogere waarde toe dan de pompoenen in het rond. De boonen klimmen omhoog en lachen om den aardappel, die in het donkere, onder de aardkorst, zich volmaakt; slechts de tuinman, die alle geplant heeft, weet waartoe ze bestemd zijn en kent aan iedereen zijne bijzondere waarde toe. O, laat de jeugd dat niet vergeten! Van den ruwen distel tot de kostbare perzik hebben we allen onze bestemming; er is plaats voor iedereen in de wereld, - en te over, - laat ons maar allen de gaven, die ons geschonken zijn, nederig en stil, ieder op zijne wijze, zoeken te ontwikkelen en dankbaar ons plaatsje in het groote heelal bekleeden, - hetzij we onze bestemming inzien of niet, - en dan zullen we allen, groot en klein, - een gelukkig nieuwjaar te gemoet gaan.’

Dat het ons allen zoo ga, als uwe grootmoeder wenscht, is ook de hartelijke bede, waarde jongen, van

uw liefh. grootvader,

Smits.