Volledige werken van den ouden heer Smits. Deel 2

[p. 191]

Le saltimbanque.

[p. 193]

Le saltimbanque.

I. Brief van Ida Blok aan eene vriendin.

Op mijn woord, liefste Marie, ik heb u zooveel te vertellen, dat ik zelf niet weet, waarmede te beginnen. In ons huis is eene soort van omwenteling voorgevallen, die alleraardigst is! Verbeeld u eens - een omwenteling teweeggebracht door een nieuwen volontair op papa's kantoor! Zoo iets wonderlijks heb ik nooit in al de achttien jaren, welke ik tel, beleefd of zelfs gedroomd!

Laat ik trachten u dat uit te leggen. Ongeveer een maand geleden zei papa, terwijl wij met ons vieren, - hij zelf, mama, mijn wijze broeder Frans en mijn persoontje, - nog bij het dessert zaten: ‘Als gijlieden hedenavond niet uitgaat, zal ik den nieuwen volontair hier presenteeren.’

‘Goed,’ zei mama. ‘Wie is hij?’

‘De eenige zoon van den ouden kolonel Wilders,’ zei papa; ‘het is een knappe jongen.’

‘Uiterlijk!’ zei Frans, met een spottenden lach.

‘Hij is lang niet dom,’ zei papa, ‘maar is buiten grootgebracht, en weet natuurlijk nog niets van den handel.’

‘En zal er nooit iets van leeren,’ zei Frans. ‘Hij kleedt zich ook als een saltimbanque, met lang haar en omgeslagen breede boordjes en een jasje, dat er als een mislukt buis uitziet.’ En hij stond op en bekeek zichzelven, terwijl hij de kamer verliet, met welgevallen in den spiegel.

‘Ik ben bang dat het in het begin met die twee niet gaan zal,’ zei papa.

‘Frans wordt ook zoo verschrikkelijk pedant,’ waagde ik te zeggen.

[p. 194]

‘Frans is een voortreffelijke jongen,’ hernam papa streng; ‘hij doet meer werk op het kantoor, dan de drie bedienden te zamen. Ik hoop dat Wilders zijn voorbeeld volgen zal.’

's Avonds, bij de thee, bracht papa den heer Wilders binnen. Frans liet zich niet zien; hij moest ‘voor zaken’ uit. Ik kon dadelijk merken dat de nieuwe volontair een zeer gunstigen indruk op mama maakte. Zij bekeek den krachtigen, blonden jongeling, met zijn openhartig gezicht en zijn levendige, donkerblauwe oogen welgevallig, heette hem welkom en zette hem dadelijk op zijn gemak, op de wijze welke haar eigen is.

Ik maakte een mijner beste kostschoolbuigingen en ging achter het theeblad zitten, deed de geëischte belangrijke vragen omtrent ‘melk en suiker’ en zweeg eerst, zooals het een jong meisje betaamt. Papa gebruikte zijn paar kopjes thee, als gewoonlijk, in haast, en ging dadelijk naar zijne kamer. Wij bleven met den gast zitten.

Mijn lief kind! Zulk een wonderlijk mensch heb ik nooit gezien; - zoo iemand, die het hart op de lippen heeft en zonder complimenten of omwegen, zoo rechtuit alles zegt wat hem voor den geest komt, - zonder echter, dat het ooit iets hinderlijks heeft voor diegenen, welke hem begrijpen.

Op mama's vraag, hoe het hem na de eerste acht dagen in de stad beviel, keek hij haar heel onbevangen aan en antwoordde zeer vrijmoedig: ‘In het geheel niet.’ Hij had ook eigenlijk niets van de stad gezien. Hij had elk oogenblik, dat hij vrij kon krijgen, besteed aan het bekijken der schilderijen op het Trippenhuis en elders. Hij hield zooveel van schilderijen en van teekenen. Ook van muziek. Hij had nog geene piano, maar wilde er dadelijk eene huren, - en dan sprong hij op en liep naar mijne piano en bladerde de muziek door en ik moest wat spelen - en ook zingen - en - ‘neen, die Fransche muziek beviel hem in 't geheel niet. Hij kon het niet helpen; het was wellicht onbeleefd, en - o, daar was een lied van Schubert; - dat moet ik zingen en, hij zou accompagneeren - en neen - die passage zong ik niet goed; - dat moest ik nog eens over doen: - zoo!’ En toen ging hij heel ongedwongen zelf aan 't zingen (eene heele mooie stem!) en mama kwam ook bij de piano staan en liet zich overhalen om te zingen, - en een uur was voorbij eer we éen van drieën het gemerkt hadden.

Toen gingen we bij de tafel voor het vuur zitten, waar mama hem verzocht een oogenblikje uit te rusten eer hij weg ging, en hem vroeg of hij eenige kennissen in de stad had.

Kennissen? Neen! O ja - één. Een jonge schilder, een mijnheer Sepia, die buiten geweest was, om studiën te maken, en dien hij bij die gelegenheid ontmoet had; die woonde - wacht eens - en hij haalde een zakboekje voor den dag, waaruit een heele rommel papiertjes viel, om het adres te zoeken. In zijn zakboekje en

[p. 195]

op de papiertjes was meer geteekend dan geschreven, dit merkte mama met een glimlach op.

‘Ja - dat kon hij zoo niet laten. Ziet u, mevrouw, hier is de boekhouder! En daar is de loopjongen van het kantoor!’ En hij sloeg een paar blaadjes om, - op een van welke - als ik mij niet zeer vergis, mijn lieve, het welgelijkend portret van broeder Frans en zijn boordjes zeer duidelijk te zien was.

Die teekeningen, welke hij ons liet zien, waren alleraardigst. Ruwe schetsen van allerlei dingen, personen en plaatsen, die hem getroffen hadden.

‘Dit is alles nu uit, mevrouw,’ zei hij met een lach en een zucht te gelijk. ‘Ik moet nu wat degelijks gaan leeren. Ik weet van niets! uw broeder, juffrouw,’ zei hij tot mij, ‘zal me voor heel dom houden. En hij heeft gelijk. Ik heb nog een boel te leeren!’

Hij zag er zoo bedroefd uit, toen hij dit zeide en er was toch tevens zulk een schalksche blik in zijn oogen, dat mama lachen moest, en toen ging zij heel belangstellend hem uitvragen over zijne opvoeding en huiselijke omstandigheden.

Hij is een eenig kind. Zijn vader is een oud-soldaat, zwak van gezondheid en heel bejaard. ‘Mijne moeder stierf,’ zeide hij, ‘toen ik drie jaar oud was. Geen wonder dus, dat mij zooveel ontbreekt; - ik heb ook geen zuster. Een klein blond ding - ik kan me haar best herinneren, - een jaar jonger dan ik, - stierf ook op haar zevende jaar,’ - en daarop zat hij een oogenblik in het vuur te staren en zei niets, - en ik zag mama zenuwachtig met den hoek van den mond trekken, over haar borduurwerk heengebogen - en zelve had ik ook geen lust iets te zeggen.

Op eens echter scheen onze bezoeker tot bezinning te komen. Hij streek eventjes met de hand over het voorhoofd, sprong op, verontschuldigde zijn lang bezoek, door mama te verklaren, hoe hij zich bij haar zoo geheel thuis gevoelde, greep naar zijn hoed en nam afscheid. Ik kon zien hoezeer mama met hem ingenomen was, want zij gaf hem de hand, toen hij vertrok, - iets, dat zij zelden doet aan een bezoeker, - en verzocht hem dikwijls weer te komen, en bij haar raad en hulp te vragen, zoo dikwijls hij een van beide noodig had.

Sedert dien tijd vergaat er nauwelijks een dag of de saltimbanque, zooals Frans hem verachtelijk noemt, is om de eene of andere reden bij ons. Papa houdt veel van den jongen, maar twijfelt of hij ooit een goed koopman zal worden. Mama meent, dat hij tot alles in staat is, als hij zich eens heeft leeren schikken in het kantoorleven, en trekt altijd partij voor hem, sedert zij weet dat hij geene moeder heeft. Zij geeft hem ook goeden raad en hij neemt alles zoo trouwhartig en goedwillig van haar aan, dat het een pleizier is te zien. Zoo, bij voorbeeld, was papa onlangs heel knorrig aan tafel gekomen, omdat hij Wilders op het kantoor had

[p. 196]

zien zitten met ‘een boekje vol Duitsche rijmen of onzin,’ waarin hij geheel verdiept scheen, in plaats van in het correspondentieboek, dat hem ter bestudeering gegeven was. 's Avonds kwam hij aanzetten en mama onderhield hem heel ernstig daarover. Ge moest eens gezien hebben, kindlief, hoe geduldig hij alles aanhoorde en dadelijk schuld bekende. Hij deed nog meer. Hij haalde een boekje uit den zak, en vertelde hoe hij 's morgens, op weg naar het kantoor, bij een boekverkooper in het raam Heine's Buch der Lieder had zien liggen en het gekocht had, en zich niet had kunnen bedwingen, maar dadelijk aan 't lezen was gegaan - en toen sloeg hij het boek open en las ons eenige zulke heerlijke gedichten voor, als ik nooit vroeger gehoord heb, vooral een sonnet An meine Mutter, en toen hij gedaan had, stond hij op, en trad op mama toe en legde het boek op haar schoot, en smeekte haar, half lachende en half in ernst, het van hem aan te nemen, en hem dus te bewaren voor de nadeelige gevolgen van verdere ‘uitspattingen’ op het kantoor, waar hij den moed niet had naar de prijzen van koffie of suiker te kijken, als zulk een boek binnen zijn bereik was. ‘Dan ter belooning,’ eindigde hij, ‘als ik de prijscourant der effecten voor u van buiten kan opdreunen, mag ik 's avonds hier nog een versje lezen - niet waar? Dat zal kostelijk wezen!’ En zonder op antwoord te wachten, draaide hij zich om, ging aan de ronde tafel zitten bij de lamp en schetste in mama's album een caricatuur van zich zelven, als schooljongen, met mama, keurig geteekend, als Minerva, hem de les overhoorende, terwijl ik niet weinig gevleid, - op den achtergrond, - eventjes zichtbaar ben, - het boek van Heine wegnemende.

Toen papa in de kamer kwam beloofde hij heel plechtig beterschap, en sedert dien tijd schijnt het beter op het kantoor te gaan. Alleen met Frans wil het niet lukken.

Wilders is er achtergekomen, - hoe, dat weet de hemel, - dat mijn broeder hem den naam van saltimbanque gegeven heeft. In plaats van zich daarover kwaad te maken, lacht hij er om, geeft hem groot gelijk, en, in zoover de beleefdheid jegens ons dat toelaat, houdt hij hem gedurig voor den gek, - totdat Frans kwaad wordt, eindelijk driftig uitvalt, - en het daarna tot eene soort van verzoening komt, die er geene is. Mama is er heel bedroefd over en doet haar best, zooals zij altijd gedaan heeft, om overal vrede en rust te stichten; - maar ik vrees dat het haar ditmaal niet gemakkelijk zal vallen; - vooral omdat papa maar half tevreden is met den ommekeer in het gebruik van onze avonden. Muziek, declameeren, gesprekken over allerlei onderwerpen, vooral de kunsten betreffende, welke papa zoo geringschat, en waarvan Frans niets begrijpt en waarmede Wilders dweept, worden in ons salon gehoord, dat anders zelden van iets anders weergalmde dan de praatjes van den dag, die in de mode zijn, of van ernstige

[p. 197]

gesprekken tusschen papa en mama, waarbij ik zwijgende zat te luisteren, - of niet te luisteren, - en in plaats van een geregeld partijtje, waarbij die malle jongen niet stil zitten kan, worden we vergast op allerlei prettige invallen van onzen jongen vriend. - Ge kunt begrijpen hoe innemend hij gevonden wordt, als ik u zeg, dat hij zelfs de gave heeft om, als hij zelf opgewonden is, wat haast altijd het geval is, - bijna iedereen mede te slepen, - zoodat de avond dikwijls voorbij is eer men er aan denkt.

Wat mijzelve betreft, lieve vriendin, ik denk dikwijls, dat ik er iets moois om geven zou, zoo'n broeder te hebben als Wilders. Ge ziet dus, dat er niets anders achter steekt. Hij behandelt mij geheel en al als eene zuster en dat vind ik alleraardigst van hem, - vooral omdat onze omgang zoo ongedwongen en geheel vrij van alle gekheid is. Onder de dames onzer kennis maakt hij nog al opgang: hij is zoo uiterst beleefd en in den waren zin hoffelijk, - en daarbij hoegenaamd niet laf. Onlangs waren de beide dametjes Janssen hier met hare tante en het zou me niet verwonderen, als de jongste, Adèle, eenigen indruk had gemaakt op het hart van onzen vriend; - want hij roemt hare schoonheid zeer en heeft me al drie schetsjes van haar kopje laten zien; - dat is een vreemde smaak zult gij zeggen, - want ik vind haar volstrekt niet mooi, - zoozeer nietsbeteekenend, - niet waar? Maar, de smaken verschillen, - en ik wacht me ten dezen opzichte mijn gevoelen aan den saltimbanque te zeggen, die me heden weder zooveel tijd gekost heeft, en u de verveling berokkend heeft van dezen al te langen brief van

Uwe liefhebbende vriendin,

Ida.