Minnerij, misdaad en magie

Merkwaardige zaken uit Maastricht's onbekende verleden

Gouverneur Lowendal was een kleurrijk man

Graaf Ulric Fréderik Woldemar Lowendal, in 1748 benoemd tot gouverneur van Maastricht en stimulator van het theaterleven in deze stad, werd op 1 april 1700 te Hamburg geboren. Zijn vader Woldemar, baron van Lowendal was groot-maarschalk en minister van de koning van Polen. Lowendal trad op dertienjarige leeftijd als gewoon soldaat in Poolse dienst.

Een jaar later was hij reeds kapitein in het regiment van Staremberg. Na een korte succesvolle dienst in het Deense leger, nam hij in Hongarije met zijn compagnie grenadiers, onder het opperbevel van prins Eugenius, deel aan verschillende veldtochten en aan de verovering van Belgrado.

In dienst van de keizer sloeg hij de aanvallen van de Spanjaarden op Sicilië en Sardinië af. In 1721 keerde hij terug naar Polen, waar Frederik August II hem tot kolonel van de infanterie en de bereden garde en in 1728 tot veldmaarschalk en inspecteur-generaal van de Saksische infanterie benoemde. In 1730 belastte de koning van Pruisen hem met de opleiding van jonge officieren. Na de oorlog in Polen (1733), nam hij in 1743 onder prins Eugenius deel aan de veldtocht langs de Rijn.

Tsarina Anna van Rusland wist hem over te halen als luitenant-generaal in haar dienst te treden. Nadat hij op 8 augustus 1739 het Turkse leger had verslagen, benoemde de tsarina hem tot opperbevelhebber van het Russische leger, in welke hoedanigheid hij deelnam aan de strijd tegen Zweden en Finland. Daar hij het niet eens

[p. 158]

was met de door keizerin Elisabeth van Rusland ingevoerde hervormingen nam hij ontslag uit de Russische dienst.

Mede op aandringen van zijn oude krijgsmakker, de graaf van Saksen, ging hij op 1 september 1743 in op het hem door Lodewijk XV gedane voorstel, als luitenant-generaal van het leger in Franse dienst te treden. Al spoedig onderscheidde hij zich in verschillende veldtochten. Bij de inname van Freiburg werd hij door een geweerkogel vrij ernstig gewond. In de veldtocht van 1745 veroverde hij achtereenvolgens de steden Gent, Oudenaarde, Ostende, Nieuwpoort, Leuven en Namen. In 1747 veroverde hij het hele gebied gelegen tussen de Schelde en de zee.

De grootste roem verwierf hij door de onneembaar geachte vestingstad Bergen-op-Zoom, na een beleg van slechts twee maanden, op 15 september 1747 tot overgave te dwingen. Men schreef zijn buitengewone militaire successen toe aan een geheime, door hem uitgedachte strategie. Na de verovering van Bergen-op-Zoom zou maarschalk van Saksen tegen Lodewijk XV hebben gezegd: ‘Sire, er is geen tussenweg. Men moet Lowendal ophangen of hem tot maarschalk bevorderen’. Dit laatste gebeurde op 23 september 1747.

Na de verovering van Maastricht door de Fransen op 7 mei 1748 benoemde de koning Lowendal tot militair gouverneur van deze stad. Het schijnt dat Lowendal te kampen had met geldgebrek. Op 17 juni vroeg hij al een voorschot op zijn 10 mei ingegane traktement ten bedrage van 1100 gulden per kwartaal. De kosten van zijn huisvesting bedroegen 3000 gulden per maand. Lowendal was een hartstochtelijk liefhebber van het theater. Hij bracht zijn eigen troep acteurs onder directie van d'Orval mee. Hij liet met spoed de manege in de Jekerstraat ombouwen tot schouwburg en in de Batterijstraat een nieuwe manege inrichten. Op 19 mei had al de eerste voorstelling plaats.

De eerste danseres van het gezelschap, mademoiselle Auguste, was niet alleen de lieveling van het Maastrichtse schouwburgpubliek, maar ook de geliefde van Lowendal. Zij vergezelde hem op zijn reizen. Hoe geliefd zij was bleek o.a. bij het vertrek van het regiment huzaren van Berchini. Zij boden haar als afscheidscadeau een met

[p. 159]

diamanten versierde snuifdoos aan.

Op 28 oktober 1748 vertrok Lowendal met zij dulcinea voorgoed naar Frankrijk. Hij werd op 16 december opgevolgd door graaf De Courtens. In Parijs woonde hij in een hem door de koning ter beschikking gesteld appartement in het palais du Luxembourg. Lowendal was zeer belezen. Men zegt dat hij vloeiend Latijn, Deens, Duits, Engels, Italiaans, Russisch en Frans sprak. Hij was erelid van de academie van Wetzlingen. Zijn beminnelijkheid, geestigheid en rechtschapenheid maakten hem overal bemind. Hij overleed op 27 mei 1755. Hij was tweemaal gehuwd geweest en had verschillende kinderen.

Een aardige anecdote over Lowendal als hoveling aan het te Fontainebleau verblijvende Franse hof, waar hij een diner van koningin Marie Leczinska bijwoonde, vertelt Casanova in zijn ‘Histoire de ma vie’.

‘Ik zag de koningin van Frankrijk zonder blanketsel met een grote muts en een oud en vroom voorkomen, twee nonnen die op de tafel een bord met verse boter plaatsten, bedanken. Zij nam plaats, de tien of twaalf daar rondwandelende hovelingen gingen op een afstand van tien schreden in een halve cirkel voor de tafel staan. Ik voegde mij bij hen. Allen bewaarden een diep stilzwijgen. De koningin begon te eten. Zij keek niemand aan en hield haar ogen strak op haar bord gericht. Zij had een gerecht gegeten. Daar zij het naar haar smaak had gevonden vroeg zij hiervan nog meer. Hierbij liet zij haar ogen over de aanwezigen gaan, kennelijk om iemand te zoeken, die zij rekenschap van haar snoeplust kon geven. Zij vond er een, die zij als volgt aansprak. “Mijnheer de Lowendal”.

Bij het noemen van deze naam zag ik een knappe man, twee duim groter dan ik, het hoofd buigen. Hij maakte drie schreden naar de tafel en antwoordde: “Madame”.

“Ik geloof dat deze boven alle andere verkiesbare ragout een kuikenfricassee is”.

“Ik ben van dezelfde mening, Madame”.

Na dit op de meest serieuse toon gegeven antwoord, ging de koningin door met eten. De maarschalk trad drie passen terug en hernam

[p. 160]

zijn plaats.

Verlangend als ik was deze beroemde krijgsman, die Bergen-op-Zoom had veroverd, te leren kennen, was ik verheugd hiertoe bij deze gelegenheid te zijn gekomen. Door de koningin geraadpleegd over de kwaliteit van een fricassee gaf hij zijn mening op dezelfde toon als waarop men in de krijgsraad een doodvonnis uitspreekt’.

Aldus Casanova.