Minnerij, misdaad en magie

Merkwaardige zaken uit Maastricht's onbekende verleden

[p. 154]

Anarcharsis Cloots, rijk revolutionair van Maastrichtse afkomst

Op zekere dag in 1779 kreeg de Maastrichtse boekhandelaar en drukker Jean-Edme Dufour bezoek van een eigenaardig heerschap. Hij stelde zich voor als baron Anacharsis Cloots. Hij overhandigde Dufour een manuscript, dat hij onder de titel ‘Certitude des preuves du Mahométisme’ wilde laten drukken. Dufour vroeg echter zo'n lange levertijd, dat Cloots besloot het werk te Amsterdam te laten drukken. Daarin schijnt hij niet te zijn geslaagd, want het boek werd in 1780 te Londen gedrukt onder het pseudoniem ‘Ale-Gier Beer’.

Uit een door de heer Jan Verzijl in de Limburgsche Leeuw van sept.-okt. 1952 gepubliceerde genealogie van Cloots blijkt dat hij van Maastrichtse afkomst was. Een van zijn voorvaderen, Antonius Cloot(s), werd op 21 augustus 1599 als ‘Thonis Cloet van Lymborch’ burger van Maastricht. In 1609 was hij molenmeester van de Bisschopsmolen aan de Stenenbrug. Hij wordt in 1610 vermeld als waard van ‘In de Reype’ aan de Houtmarkt en in 1619 als eigenaar van het pand genaamd ‘Dat Walt’ aan de St. Jorisstraat (nu Grote Staat) hoek Vijfharingstraat. Hij was kerkmeester van St. Mathias, in welke kerk hij op 20 oktober 1624 werd begraven.

Een van zijn kleinzonen, Paulus Cloots, geboren te Maastricht op 26 januari 1633 vestigde zich te Amsterdam, waar hij op 15 oktober 1705 werd begraven. Deze tak van de familie telde onder haar leden verschillende succesvolle zakenlieden. De op 1 november 1692 te Amsterdam geboren Egidius Joseph Cloots, was bij zijn overlijden op 6 mei 1726 eigenaar van het kasteel ‘Goudenstein’ aan de Vecht. Zijn zoon Thomas Francis Cloots, Heer van Gnadenthal, geboren te Amsterdam 21 december 1720, verkreeg in 1756 van keizerin Maria Theresia een erfelijke baronnentitel. Hij huwde

[p. 155]

op 18 november 1748 te Tegelen met Alida Jacoba de Pauw, een nicht van Jan de Witt. Zij overleed te Roermond op 30 oktober 1797.

Van de acht uit dit huwelijk geboren kinderen noemen wij: 1e. Jean Baptiste, baron de Cloots de Gnadenthal, geboren op het slot Gnadenthal bij Kleef op 24 juni 1755. 2e. François Jean Adrien, baron de Cloots, geboren 20 augustus 1760, overleden 21 juli 1795. Hij erfde het slot Gnadenthal. De uit zijn huwelijk met Marie Alexandria Ferdinanda van Dael zu Eyll geboren dochter Françoise Cornelie Marie, huwde met Arnold Johan Antoon baron van Hövell tot Westerflier, heer van Wezeveld. Het slot kwam in het bezit van de familie van Hövell tot Westerflier, die het, naar wij menen, nog bezit. Jean Baptiste Cloots kreeg een gedegen Franse opvoeding. Hij leerde nooit goed Duits. Na zes jaren humanistische studie, volgde hij een militaire opleiding aan de militaire akademie voor jonge edellieden van Frederik de Grote te Berlijn. Er mocht daar geen Duits worden gesproken. Hij voelde niets voor een militaire loopbaan en ging zich geheel aan de filosofische studie wijden. In 1767 erfde hij een vermogen van 100.000 pond rente. In de jaren 1771-1775 maakte hij reizen door Frankrijk, Holland, Zuid Europa, Noord Afrika en Engeland.

Na zijn terugkeer te Parijs werd hij daar een trouwe gast in alle bekende salons. Hij verkeerde vooral in kringen van vrijgeesten als Voltaire, Rousseau, Franklin en andere aanhangers van de ‘moderne’ filosofie. De naam Anacharsis nam hij aan als huldeblijk aan een skytische filosoof, die 600 jaar voor Christus verre reizen maakte. Cloots voelde zich geroepen de wereld te hervormen. Hij schreef een groot aantal werken, waarin hij zijn ietwat verwarde ideeën lanceerde. Hij was een fantast, een naïeveling en een geboren dupe van handige avonturiers. In 1786 toonde hij een grote bewondering voor de zich noemende Castriotto, prins van Albanië, generaal van de Montegrijnen en patriarch van de Griekse kerk, die door zijn optreden in Nederland, vooral te Amsterdam groot opzien baarde. Zijn werkelijke naam was Stiepan Zannowich. Hij was de zoon van een schoenhandelaar uit Budva. Hij was een der meest fantastische

[p. 156]

avonturiers uit de 18^e eeuw. In 1786 bood hij bij de toen dreigende oorlog met Oostenrijk de Nederlandse regering een leger van 10.000 Montegrijnen aan. Hij was zelfs verschillende malen de gast van de prins van Oranje.

Deze Zannowich had het in 1775 klaar gespeeld te Amsterdam de kooplieden Chomel en Jordan o.a. voor een grote partij diamanten op te lichten. Daar hierbij de Venetiaanse gezant te Napels was betrokken, gaf dit geval aanleiding tot een jarenlang conflict met de Venetiaanse republiek, dat in 1784 dreigde over te slaan tot een oorlog tussen de Venetiaanse en de Nederlandse republiek. In 1795 was dit geval nog steeds niet afgedaan.

De zogenaamde prins Castriotto maakte een ruim gebruik van de welgevulde beurs van zijn bewonderaar Cloots. Toen hij eindelijk door de mand viel, kostte het Cloots de grootste moeite niet als medeplichtige te worden gearresteerd. Zannowich pleegde op 31 mei 1786 in de gevangenis te Amsterdam zelfmoord.

Bij het begin van de Franse revolutie bevond Cloots zich te Parijs. Hij stortte zich vol enthousiasme in de revolutionaire beweging. In de vergaderingen hield hij gloedvolle redevoeringen, die veel indruk maakten. Hij propageerde het idee van een wereldrepubliek, een soort verenigde naties. Hij noemde zich zelf ‘L'Orateur du genre humain’ (De redenaar van het menselijk geslacht) en de persoonlijke vijand van Christus. Hij wilde zelfs ballonnen naar de planeten sturen en een kosmische regering vormen.

In 1792 werd hij lid van de nationale conventie en in 1794 plaatsvervangend ‘commissair des douzes’. Zijn in 1793 gelanceerd plan voor een wereld-grondwet en een verklaring der mensenrechten werd afgewezen. Zijn activiteiten brachten hem in conflict met Robespierre. Deze deed in de nationale vergadering een felle aanval op de adellijke revolutionair met een inkomen van 100.000 pond rente, die door zijn plannen voor een wereldrepubliek het Franse volk in de hele wereld gehaat zou maken.

Cloots werd met Hébert en een aantal anderen gevangen genomen. Op 24 maart 1794 werden zij beschuldigd van activiteiten tegen de staat en ter dood veroordeeld. Cloots bleef tot het laatste ogenblik

[p. 157]

zijn rol als hervormer en filosoof volhouden. Bij de guillotine verzocht hij als laatste van de groep te worden terechtgesteld, omdat hij nog even over een bepaald idee wilde nadenken. Hij stierf zoals hij had geleefd: als een naïeve, menslievende fantast!