Minnerij, misdaad en magie

Merkwaardige zaken uit Maastricht's onbekende verleden

Tsaar Peter bezocht in 1717 Maastricht

Over het verblijf van Tsaar Peter de Grote (1672-1725) in ons land in 1697 leerden wij vroeger op school in de geschiedenisles. Het Tsaar-Peterhuisje te Zaandam is nog altijd een toeristische attractie. Men beweert dat hij bij een bezoek aan het Gevangenpoortje in Den Haag de werking van enige hem daar getoonde folterwerktuigen wilde laten demonstreren op een der leden van zijn gevolg. Hij zou toen niet hebben begrepen waarom dit door de Nederlandse begeleiders beleefd maar beslist werd afgewezen.

Bij zijn tweede bezoek aan West-Europa reisde de Tsaar, na een langer verblijf in Frankrijk, naar Aken. Van daar begaf hij zich op 27 juli in een rijtuig met vier paarden naar Maastricht. Te Gulpen, waar de Tsaar het middagmaal gebruikte, werd hij opgewacht door een aantal officieren en vijftig dragonders van het garnizoen te Maastricht, die hem op zijn reis naar Maastricht begeleidden.

Bij Chaan (Scharn) werd zijne Majesteit verwelkomd door de militaire gouverneur van Maastricht, generaal baron Daniel Wolfgang De Dopf, door commandant generaal de Vilattes en de meeste officieren van het garnizoen. Zij escorteerden de tsaar naar de stad. Bij hun aankomst aldaar werden door honderd kanonnen ieder drie saluutschoten gelost.

De tsaar wilde geen gebruik maken van het door baron De Dopf aangeboden logies in diens woning. Hij nam zijn intrek bij baron de

[p. 152]

Crassier, (andere bronnen noemen de familie Varens) die in de voormalige Bokstraat naast het Koolpoortje woonde. Dit poortje vindt men nu ingebouwd in de achtergevel van Vroom en Dreesmann Achter het Vleeshuis.

Het valt te betwijfelen of generaal De Dopf erg rouwig was over de weigering van de tsaar. Het herbergen van een gast, die de hier geldende begrippen op het gebied van etiquette en hygiëne aan zijn laars lapte en die op soms zeer despotische wijze kon optreden, was niet bepaald een pretje.

Na het diner gaf de tsaar de wens te kennen het fort op de Sint-Pietersberg te bezichtigen. De gouverneur bracht hem in zijn koets erheen. Hun aankomst aldaar werd begroet met drie saluutschoten van de kanonnen. Na de bezichtiging van het fort en de onderaardse gangen, maakte de hoge gast onder begeleiding van officieren van het garnizoen te paard een rondgang langs de vestingwerken.

's Avonds had in het stadhuis een feestmaaltijd plaats, aangeboden door de Maastrichtse magistraat, waaraan ook de dames van de gastgevers aanzaten. Het feest zou worden besloten met een bal, dat echter door de tsaar niet werd bijgewoond. Hij had een vermoeiende dag achter de rug en begaf zich vroeg naar bed.

De daarop volgende morgen woonde de tsaar in gezelschap van beide hoogschouten en burgemeesters der stad in een op het Bat ingerichte loge de verovering van de zogenaamde ‘Burcht’ bij. Dit was een sportief spel, dat geen slecht figuur zou slaan op het tegenwoordig in trek zijnde ‘Spel zonder grenzen’. Het dagtekent al uit de tijd van Karel V, die het schippersgilde hiervoor zelfs een privilegie gaf. Het werd opgevoerd bij het bezoek van vorstelijke personen o.a. op 3 juli 1538 bij de blijde inkomst van Cornelis van Bergen, prins-bisschop van Luik.

In de Maas was op een stevige paal, ongeveer zes meter boven de waterspiegel een houten zeskantige toren of burcht gebouwd, waaraan enige aan beugels hangende ladders waren bevestigd.

De burcht werd door twee man verdedigd tegen de aanvallen van in witte hemden en broeken geklede schippers. Na een signaal, gegeven door twee kanonschoten, gingen de in kleine bootjes gearriveerde

[p. 153]

schippers tot de aanval over. Om het ‘echter’ te doen lijken losten ze enige geweerschoten en wierpen de verdedigers handgranaten, die op het water ontploften.

Nadat de schippers op een klein houten platform onderaan de paal waren geklommen, moesten ze een der ladders zien te pakken te krijgen om daarlangs de burcht binnen te klimmen. Dit was echter niet zo eenvoudig, daar de verdedigers door een toestel de burcht snel konden laten ronddraaien. Daardoor moest degene die aan een ladder hing, deze door de middelpuntvliedende kracht al spoedig loslaten. Tot grote hilariteit van de toeschouwers kwam hij in het water terecht.

Na ongeveer twee uur wist een vreemdeling, met name Hendrik Knap de burcht te ‘veroveren’. Voor deze prestatie ontving hij het burgerrecht van de stad en werd hij toegelaten tot het schippersambacht. De aanvallers werden beloond met 500 gulden en 7 tonnen bier.

Gedurende dit schouwspel werd de tsaar een flinke lunch voorgezet. Als wij moeten geloven wat advocaat Bernard hierover vertelt moet het schouwspel de tsaar maar matig hebben bevallen. Hij zou de loge vóór afloop van het spel hebben verlaten.

Zijne majesteit begaf zich daarna met baron De Dopf naar diens kasteel te Neercanne, waar hem een schitterend diner werd aangeboden. Na afloop van de maaltijd maakte het gezelschap een wandeling door de prachtige tuinen van het kasteel en het nabijgelegen bos. Bernard geeft hierover een andere lezing. Hij zegt:

‘De vorst bevond zich niet op zijn gemak, ondanks de eerbewijzen van generaal De Dopf. Hij stond plotseling van tafel op, begaf zich naar de stad en vertrok daarop direct naar Holland’.

Andere bronnen vermelden dat de tsaar na afscheid te hebben genomen van zijn gastheer en de magistraat bij de Maasbrug aan boord ging van het jacht De Bing. Onder driedubbele salvo's van de kanonnen was hij stroomopwaarts vertrokken.

Gouverneur De Dopf overleed het daaropvolgende jaar op 25 april, na een kortstondige ziekte, naar men beweerde mede tengevolge van de vermoeienissen ondergaan bij het bezoek van de tsaar.