Minnerij, misdaad en magie

Merkwaardige zaken uit Maastricht's onbekende verleden

Reis naar Maastricht moest von der Trenck bijna met de dood bekopen

Tweehonderdvijftig jaar geleden, op 16 februari 1726 werd te Königsberg Friedrich von der Trenck geboren, neef van de beroemde kolonel der Pandoeren, Franz von der Trenck. Over het avontuurlijke leven van baron Friedrich von der Trenck zijn tal van meer of min geromantiseerde beschrijvingen geschreven. Hij zelf publiceerde ‘Die Denkwürdigkeiten des Freihern Friedrich von der Trenk’.

In deze uit drie delen bestaande mémoires wordt het met de waarheid niet zo nauw genomen. Trenck baarde destijds veel opzien door de spectaculaire wijze, waarop hij uit verschillende gevangenissen wist te ontkomen.

Hij genoot aanvankelijk als ordonnans van Frederik de Grote, diens vertrouwen. Hieraan kwam onverhoeds een einde, toen Frederik ontdekte, dat Trenck een liefdesverhouding had met zijn zuster,

[p. 143]

prinses Amelie van Pruisen. Onder beschuldiging van landsverraderlijke activiteiten werd hij op bevel van de koning op 28 juni 1745 opgesloten in de vesting Glatz, waaruit hij echter in 1746 wist te ontsnappen. In 1754 zat hij gevangen in de vesting Maagdenburg. In 1763 werd hij op voorspraak van keizerin Maria Theresia in vrijheid gesteld. Wij zullen hem niet volgen op zijn avontuurlijke reizen door geheel Europa, maar iets meer vertellen over zijn verblijf in onze kontrijen.

In 1765 bezocht hij met veldmaarschalk Laudon de baden te Aken en te Spa. In hetzelfde jaar trad hij te Aken in het huwelijk met de jongste dochter van de oud-burgemeester De Broë. Uit dit huwelijk werden 11 kinderen geboren, waarvan er in 1787 nog 8 in leven waren. Vanuit Aken dreef hij met Engeland, Frankrijk en Holland een levendige handel in Hongaarse wijn.

Hij was een hartstochtelijk jager. Van de Paltser keurvorst had hij de beschikking gekregen over een in het Guliks gebied gelegen jachtterrein. Bovendien had graaf De Mérode-Westerloo hem zijn kasteel en zijn jachtuitrusting vrij ter beschikking gesteld. Hij jaagde hier vaak met Engelse vrienden, op wier buitengoederen in Schotland en Ierland hij vele zomers als gast doorbracht.

Door zijn eigengereid optreden lag hij te Aken voortdurend overhoop met de wereldlijke en kerkelijke overheden. Door enkele door hem gedemonstreerde goocheltrucs, zoals het z.g. opvangen met de hand van een door een pistool afgevuurde kogel, werd hij vanaf de kansel als tovenaar gebrandmerkt. Een door hem gepubliceerd boek ‘Der Mazedonische Held’ werd door de geestelijkheid verboden. In het te Aken verschijnend liberale weekblad ‘Der Menschenfreund’ schreef hij in 1772 artikelen, waarin hij de spot dreef met vooroordelen in de Roomse godsdienst, met aflaten, met de gierigheid van de geestelijkheid, de luiheid en twistzucht van de Katholieke geestelijken, die zelfs in de kerk ruzie maakten. Zijn ergste tegenstander was de Jezuïtenpater Zünder, die hem vogelvrij wilde verklaren en zijn geschriften wilde laten verbranden. Zünder had een aantal studenten en burgers opgezweept de tegenover het stadhuis gelegen woning van Trenck te gaan bestormen en te plunderen.

[p. 144]

Trenck's echtgenote was met de kinderen de stad uit gevlucht. Toen Zünder met zijn aanhang voor de woning van Trenck verscheen werden zij daar opgewacht door Trenck en zijn twee jagers, met ruim tachtig geladen geweren, waarop de opgeruide menigte in allerijl het plein ontruimde. Trenck vertelde, dat hij toen hij enige dagen later tegelijk met Zünder deelnam aan het blussen van een brand in een Akense woning, Zunder ‘per ongeluk’ met een leren blusemmer om de oren had geslagen. Trenck beweerde, dat door de geestelijken meerdere aanslagen op zijn leven waren gepleegd. Zo werd hij op zekere dag op weg naar Maastricht in een holle weg beschoten. Een andere keer werd hij door drie gewapende monniken overvallen, waarvan hij er een zwaar had verwond. In 1774 werd zijn rijtuig overvallen door een achttal straatrovers, die hij met zijn sabel op de vlucht had gejaagd. Trenck beweerde, dat kort daarop een dezer kerels werd opgehangen en dat deze voor de rechter had verklaard, dat zijn biechtvader hem een volle aflaat had beloofd als hij Trenck van kant zou maken.

Trenck beweert, dat zijn geschriften, hem veel geld opbrachten, maar de geestelijkheid tekenden hem bij de keizer als een onruststoker en gevaarlijk individu af, waardoor hij in ongenade viel. Het Akener weekblad werd verboden. Hij kreeg hoge onenigheid met het stadsbestuur van Aken. Hij wees hun gerechtsdienaren de deur, waarbij hij zich beriep op zijn onschendbaarheid als majoor in dienst van hare majesteit de keizerin van Oostenrijk, hetgeen door Wenen werd ontkend. Hij begaf zich zelf naar Wenen. Gedurende zijn afwezigheid moest zijn vrouw 300 goudguldens boete betalen. Er werd beslag gelegd op een bedrag van 3300 Thaler in geld en een wijntransport ter waarde van 3800 Thaler. Deze wijn was volgens hem terecht gekomen in de kelder van een broer van de rechter. De 40.000 gulden die hij met zijn wijnhandel had verdiend, waren door wanbetalingen van zijn Londense klanten erbij ingeschoten, hetgeen voor hem het einde van deze handel betekende.

In een aantal kranteberichten stelde hij de praktijken van de in Spa opererende valsspelers en oplichters aan de kaak. De prins-bisschop van Luik, die volgens Trenck 40% van de winst van de speelbanken

[p. 145]

te Spa opstreek, vreesde dat door dergelijke berichten vreemdelingen zouden worden afgeschrikt. De bisschop zou hem een jaargeld van 500 louis-d'or hebben aangeboden, als hij uit Spa zou wegblijven. Hij zou verder 3% van de winst krijgen als hij een bepaalde kolonel als propagandist voor de speelbanken zou aanwerven. Trenck zegt dit te hebben geweigerd. Men zou hem toen met excommunicatie hebben gedreigd.

Trenck was verschillende keren in Maastricht. Met prins Karel van Zweden, de broer van de toenmalige koning van Zweden bezocht hij o.a. de onderaardse gangen van de St. Pietersberg.

In 1791 bevond Trenck zich te Parijs, waar hij deelnam aan allerlei politieke intriges, waarbij hij in conflict kwam met Robespierre. Hij werd beschuldigd van samenzwering tegen de regering. Op 14 juli 1794 viel hij tegelijk met een dertigtal anderen, waaronder de dichter André Chénier onder het mes van de guillotine.