Minnerij, misdaad en magie

Merkwaardige zaken uit Maastricht's onbekende verleden

Nederlands-Luiks conflict over ontvoerde non

De tweeherigheid van Maastricht gaf vooral in de 17^e en 18^e eeuw vele malen aanleiding tot vaak hooglopende onenigheden tussen de Staatse en de Luikse overheden. Een voorbeeld hiervan vinden wij in een affaire die begon als een doodgewone civiele vordering, maar uitmondde in een conflict, waarmede de beide Hooggerechten, de Brabantse en de Luikse commissarissen-déciseurs en commissarissen-instructeurs en tenslotte de Staten-generaal van de Verenigde Nederlanden en de prins-bisschop van Luik waren gemoeid.

Het begon met een verzoekschrift van de op 17 mei 1669 te Maastricht geboren Mechteld Cloots aan de Brabantse commissarissen-déciseurs. Zij vermeldde daarin, dat zij enige tijd geleden, tegelijk met zekere Helena Genotte, genaamd Potesta, uit het klooster van de Sepulchrijnen genaamd ‘Les Bons Enfants’, waarin zij vanaf 1687 verbleef zonder opgave van redenen was ontslagen. Men had

[p. 112]

geweigerd haar de door haar ingebrachte dotatie en goederen te restitueren, zoals dit bij Helena Genotte had plaats gehad. Men had wel getracht haar met mooie woorden en betaling van 100 pattacons te paaien. Zij riep de hulp van de commissarissen-déciseurs in, om de overste van genoemd klooster te bewegen tot terugbetaling van haar ‘dote’, alsmede van een bedrag van 875 gulden die haar zuster, de weduwe van Servaas Hermans voor haar als alimentatie had betaald sinds zij uit het klooster was verwijderd. De overste van het klooster stelde de vicaris-generaal te Luik van het gebeurde in kennis. Hij gaf de zaak in handen van de Luikse commissaris-déciseur baron de Rost. Deze gaf de moeder-overste opdracht geen gevolg te geven aan het verzoek van zijn Brabantse collega's.

Op 23 november 1700 overhandigde de zaakgelastigde van de prinsbisschop te Den Haag aan H.H.M. een memorie waarin van het gebeurde de volgende lezing werd gegeven: ‘Mechteld Cloots had ongeveer twee jaar geleden het klooster ‘Les Bons Enfants’ met toestemming van haar overste verlaten om naar de baden te Aken te gaan. Zij had daar haar intrek genomen bij haar zuster, waarna zij weigerde naar het klooster terug te keren. Zij droeg nog steeds haar kloosterkleding en vervulde regelmatig haar godsdienstplichten. Zij was dus nog kloosterlinge en daardoor gehoorzaamheid verschuldigd aan haar bisschop. Daar o.a. volgens de wetten van 1632 kloosterlingen te Maastricht onder de jurisdictie van de prinsbisschop van Luik vielen, hadden de commissarissen-déciseurs van H.H.M. geen recht zich met deze zaak te bemoeien.

Bij schrijven van 11 december 1700 lieten H.H.M. hierop antwoorden, dat de bisschop van Luik zelfs gedurende de Spaanse overheersing, binnen Maastricht geen enkel recht kon uitoefenen over geestelijke corporaties. Zo kunnen alléén H.H.M. prebenden en dispensaties verlenen.

De zonder redenen uit het klooster ontslagen religieuze was ‘daardoor tot de uyterste armoede geredigeert’. Zij moest zich wel tot de wereldlijke rechter wenden om terugbetaling van haar dotatie.

Alleen hij kon voor haar ‘als synde een arme en miserabele persoon ten eerste instantie haare saaks voor het uyterste resort brengen’.

[p. 113]

In een uitvoerige uiteenzetting wordt de jurisdictie van de prinsbisschop in gevallen als deze betwist, verder wordt vermeld dat ‘naer exact onderzoek niets tegen het leven van gemelde Mechteld Cloots was voorgecomen, ende sy bovendien betuygt heeft van voornemend te syn om haer te doen onderwijsen in de gereformeerde religie, ende dat sy het geestelijck cloosterleven abandonneerde, waardoor dan compt te vervallen het geallegneerde, dat sy noch geestelyck soude sijn...’.

H.H.M. verklaarden verder ‘blijvende by het maintien van haar recht en jurisductie, niet van meyninge te syn iets was de doen ten nadeel van dat van den Heer Corvorts (keurvorst) van Ceulen als bisschop ende prince van Luyck’. Zij voegden eraan toe dat dit alles als antwoord was bedoeld aan degenen die de jurisdictie van H.H.M. betwistten.

De toenmalige prins-bisschop van Luik was Jozef, Clemens van Beieren (1694-1724).

Het verdrag van 1632, waarop de bisschop zich meermalen beriep, heeft betrekking op het feit, dat tot dat jaar de bisschop van Luik te samen met de hertog van Brabant over Maastricht regeerden. Na de verovering van deze stad door prins Frederik Hendrik in 1632 traden de Staten-Generaal der Verenigde Nederlanden in de rechten van Brabant. De bevoegdheden van de bisschop en de hertog waren in 1288 vastgelegd in de 23 artikelen van de ‘Oude Caerte’, maar na 1632 waren er voortdurend geschillen over de jurisdictie over kloosters en geestelijken tussen de Roomse bisschop en de Calvinistische Staten-Generaal.

Het conflict tussen de Staatse en Luikse instanties te Maastricht, betreffende de uit het klooster ‘Les Bons Enfants’ getreden begijn Mechteld Cloots, nam in 1702 een dramatische wending:

Op 4 juli van dat jaar liet de Luikse stadhouder Pasquier Mechteld Cloots door gerechtsdienaren, vergezeld van enige soldaten van het garnizoen, uit de woning van haar zuster weghalen en naar Luik overbrengen. Nadat de Staten-Generaal hiervan in kennis waren gesteld droegen zij hun Vice-Hoogschout de Quade op alle nodige maatregelen te nemen om te verkrijgen dat de ontvoerde non weer in

[p. 114]

haar woning te Maastricht zou worden teruggebracht. Zij vroegen generaal-majoor Goor, wie voor de medewerking van soldaten van het garnizoen aan deze actie verantwoordelijk was.

De generaal-majoor antwoordde op 19 juli, dat op een door de stadhouders Pasquier en Meunen ‘en forme’ ingediend verzoek door commandant De Wilde hiervoor schriftelijk toestemming was gegeven.

Op 20 juli liet Vice-Hoogschout de Quade de gerechtsboden Peter Vogels en Gusthoven, die aan de ontvoering hadden deelgenomen, in het stadhuis gevangen zetten. Hetzelfde lot zou de Hoogschout De Montaigne en de stadhouder Pasquier zijn beschoren, wanneer beiden zich op dat moment niet in Luik hadden bevonden.

Op 21 juli gaven H.H.M. het bevel laatstgenoemden bij hun terugkomst te Maastricht, zonodig met militaire hulp te arresteren en hen zolang gevangen te houden, totdat de kloosterlinge weer in haar woning was teruggebracht. H.H.M. gaven te kennen ‘dat sy geensints verstaan dat buyten haer kennis en consent jemandt uyt een burgerhuys en uyt haer stadt Maestricht met geweldt sal werden weghgevoert en dat hem Vice-Hoogschout niet onbekent behoorde te wesen het recht dat H.H.M. in de stadt Maestricht over de kloosters en geestelycken competeert, soodat selfs geen veranderinge van geestelycken aldaer mocht worden gedaen als met haer consent, daerop hij naer behooren reguard sal hebben te nemen. De generaal-majoor Goor sal werden gelast aan gemelde Vice-Hoogschout desnoodts tot executie van H.H.M. beveelen en de voorstand van haer reght de behulpsame en stercke handt te bieden’.

Op 16 mei schreef de ‘Conseil privé’ van de prins-bisschop aan de Staten-Generaal, dat zij Mechteld Cloots naar Luik hadden laten overbrengen, omdat zij in Maastricht een scandaleus leven leidde. H.H.M. hadden door het laten arresteren van degenen, die aan bedoelde overbrenging hadden meegewerkt hun bevoegdheid overschreden. De prins-bisschop had het volste recht op te treden tegen een ongehoorzame kloosterlinge, die overigens niet, zoals zij beweerde uit het klooster was weggejaagd, maar daaruit was weggelopen.

[p. 115]

Het schrijven gaf een uitvoerig overzicht van de wetten en privileges in de loop van de eeuwen door keizers en koningen aan de prinsbisschop verleend, waaraan hij zijn jurisdictie in gevallen als deze ontleende. De ‘conseil-privé’ sprak de hoop uit dat deze kwestie in der minne zou worden geschikt, daar zij niets liever wenschten dan met H.H.M. in volmaakte vriendschap en goede verstandhouding te leven. H.H.M. bleken het hiermede niet eens te zijn. Zij antwoordden niet te kunnen begrijpen ‘hoe men het in dezen tijd kon bestaan in naem van de prins-bisschop van Luik ten deele clandestien, ten deele met geweldt, een inwoondere van Maestricht wegh te voeren buyten voorweetens, veel minder consent van H.H.M. ofte den gouverneur aldaer’. Zij verlangden dat Mechteld Cloots ‘weer geheel vrij en vranck in de plaats waaruit sy ontvoerd werd, terugkeert en dat dergelycke attentaten in de toekomst niet meer souden voorkomen’.

Op 29 augustus ontvingen H.H.M. een schrijven van Hubert Jacques de Montaigne, Luiks Hoogschout en commissaris-instructeur. Hij voerde daarin aan, dat hij het ongeluk had gehad van de regering te Luik de opdracht te ontvangen zich van Mechteld Cloots meester te maken. Ingevolge de door hem afgelegde eed moest hij dit bevel wel opvolgen. Hij vernam dat H.H.M. dit geval hoog hadden opgenomen en zelfs zijn stadhouders en bedienden had laten arresteren. Hij verklaarde naar Luik te zijn gegaan, waar hij ‘met de uyterste moeyte en naer langdurigh aenhouden by het Dom-kapittel had geobtineert permissie om de genoemde bagyn weer naer haer woonplaets te brengen, zoals oock was geschiedt. Sy was nu weer in het huys van haer suster’. Hij vroeg om vrijlating van de gearresteerde stadhouder en boden.

H.H.M. stemden hierin toe. Zij verklaarden van verdere strafvervolging te willen afzien.

In de overlijden-registers van de St. Catharijnekerk te Maastricht vinden wij vermeld, dat Della Mechteld Cloots daar op 11 februari 1727 was begraven. Er staat bij vermeld, dat de overledene afkomstig was uit het klooster van de Penitenten. De vermelding ‘Della’ (Domicella) duidt erop, dat zij uit een gegoed burgerlijk gezin stamde.

[p. 116]

Het bovenvermelde geval is slechts een van de vele conflicten, die haar oorzaak vonden in de na de verovering van Maastricht door Frederik Hendrik in 1632, door de Staten-Generaal ten gunste van de Gereformeerden getroffen maatregelen, waardoor de macht van de Roomse geestelijkheid sterk aan banden werd gelegd.