Minnerij, misdaad en magie

Merkwaardige zaken uit Maastricht's onbekende verleden

Geruchtmakende ontvoering van capucijner pater

Begin 1769 vatte een capucijner monnik uit Luik, met name Charles Antoine Joseph Du Monceau, geboren te Fontaine l'Evèque in Henegouwen, het plan op van geloof te veranderen en toe te treden tot de Gereformeerde Waalse kerk.

Daar hij vreesde dat zijn kerkelijke overheden hem met geweld hiervan zouden afhouden, wilde hij naar Maastricht gaan om zich daar onder bescherming van het Staatse gezag te stellen.

Op woensdag 22 maart vertrok hij naar Daelhem, waar hij de daar wonende predikant Matile van zijn voornemen in kennis stelde. Deze raadde hem aan zo spoedig mogelijk naar Maastricht te gaan. In Daelhem woonden vele Roomsgezinden en hij zou in deze, tussen het Oostenrijkse en Luikse territoir gelegen plaats niet veilig zijn. Door tussenkomst van de predikant werd de capucijn door de Hoogdrossaard als geleide de guarde Jacques Pouriol meegegeven, met

[p. 98]

wie hij zich op 23 maart tegen drie uur in de morgen op weg naar Maastricht begaf.

In het voerstreek dorp Bernau (een der elf banken van St.-Servaas, soevereiniteit van hun Hoog Mog.) werden zij overvallen door een twaalftal gewapende boeren, die zich met geweld van de pater meester maakten. Hij werd naar het klooster der minderbroeders te Visé gebracht, vanwaar men hem naar Luik wilde overbrengen. Bij Herstal wist de pater aan zijn begeleiders te ontsnappen. Tegen 8 uur 's avonds was hij weer terug in Daelhem. Daar de luitenant-drossaard uitstedig was, werd zijn broer de landsontvanger C. de Jacoby de Cadier van het gebeurde in kennis gesteld. Op diens verzoek liet de gouverneur van Maastricht de pater door een detachement van een sergeant en tien soldaten te Daelhem afhalen.

Het gebeurde verwekte veel beroering. Het betekende een ernstige aantasting van het gezag van H.H.M. over de dorpen en banken van St. Servaas. Bovendien had de schout van Bernau Jan Pieter Paulussen hieraan zijn medewerking verleend. Men kwam ook nog tot de ontdekking, dat Paulussen nooit de bij zijn benoeming vereiste eed had afgelegd.

Op 13 april antwoordde Paulussen op de tegen hem ingebrachte beschuldigingen. Volgens zijn zeggen had een patrouille, die belast was met het aanhouden en voorgeleiden van verdachte personen, in de nacht van 22 op 23 maart twee mannen aangehouden. De een beweerde een bode te zijn van de hoogdrossaard van Daelhem, hij had echter geen papieren bij zich, de ander droeg het habijt van een capucijner monnik. Hij kon echter noch een pas, noch een ‘obedientie’ van zijn overheden tonen. Bij de ondervraging beweerde de bode van de drossaard, dat hij niet in gezelschap van de geestelijke reisde en dat hij deze toevallig had ontmoet. Paulussen verklaarde verder dat in de omtrek van Bernau meermalen vagebonden of dieven vermomd als monniken rondzwierven. De in de nacht opduikende pater, die zich niet kon legitimeren, moest hem daarom wel verdacht voorkomen. Hij had hem daarop voorgesteld hem naar het nabij-gelegen klooster van de minderbroeders te Visé te brengen. De pater was hiermede accoord gegaan. In genoemd klooster bleek

[p. 99]

dat men met een echte capucijn te doen had. Paulussen ontkende geweten te hebben dat de pater van plan was van geloof te veranderen en dat hij hem dit had willen beletten. De capucijn had hem op weg naar het klooster herhaaldelijk voor zijn hulp bedankt en gezegd dat hij hem in zijn gebeden zou gedenken.

Het door de Vice-Hoogschout van Maastricht, De Jacobi de Cadier, ingestelde onderzoek, waarbij ook de pater en de gerechtsbode werden verhoord, wierp echter een ander licht op deze affaire:

Paulussen was zelf bij de arrestatie aanwezig geweest. Hij had de guarde, die kenbaar was aan het op zijn uniform voorkomend wapen van de hoog-drossaard, met een smoesje weten af te schepen. De pater beweerde dat Paulussen hem bij de aanhouding een kinnebakslag had gegeven. Het bleek, dat de aanhouding had plaats gehad op verzoek van de pater gardiaan van het klooster te Visé. Van een vrijwillig meegaan van de pater was dan ook geen sprake geweest. Hij wist immers wat hem daar te wachten stond.

In zijn rapport vermeldde De Jacobi dat hij had vernomen ‘dat de gemelde capucijn voor de tweede maal op het Luyksche territoir was opgeligt geworden en wel toen hij met de bagagie van het regiment van Oranje-Gelderland van Maastricht versonden was’. Dit escorte bestond uit een officier en veertien soldaten.

Naar aanleiding van bovenbedoeld rapport, vroegen de Staten-Generaal op wiens grondgebied en in welke plaats deze aanhouding had plaats gehad. In de hierop betrekking hebbende documenten is hieromtrent verder niets meer te vinden.

De schout van Bernau Jan Pieter Paulussen, die eerst alle verantwoordelijkheid voor het gebeurde afwees, schreef op 16 augustus aan H.H.M., dat hij zich niet meer tegen de tegen hem ingebrachte beschuldigingen zou verzetten en verzocht ‘te dier zaak in submissie ontfangen te worden met oblatie van de gereesen kosten’. Op 26 september oordeelden de commissarissen-instructeurs te Maastricht, dat ‘gezien de beschuldigde een man van weinig middelen was, belaaden met een huisvrouw en 5 kinderen, van beroep molenaar en schout zonder tractement van een klein dorp, meer uit onweetendheid en blinden ijver, sig op versoek van de pater gardiaan

[p. 100]

van Vizet (Visé) had laten misleiden tot het aanhouden en verbrengen van vnd. capucijn, die niet behoorlijk door synen byhebbende guarde gereclameert wierd’ zij het gratie verzoek inwilligden, mits tegen betaling van een boete van 6 zilveren ducatons ten behoeve van de armen en betaling van de gerechtskosten, zoals door Paulussen was aangeboden. Bovendien moest hij zijn akte van aanstelling als schout van Bernau opnieuw aan H.H.M. ter goedkeuring aanbieden en ten overstaan van de commissarissen-instructeurs de daartoe behorende eed af leggen. De eedaflegging had plaats op 9 oktober 1769.