Minnerij, misdaad en magie

Merkwaardige zaken uit Maastricht's onbekende verleden

Katholieken contra Protestanten: Baby bijna ontvoerd aan doopvont

Begin 1767 werden de Brabantse commissarissen-instructeurs te Maastricht door het Officie van de Landen van 's Hertogenrade ervan op de hoogte gesteld, dat voor de schepenen van de Hoofdbanke van Holset, Vaals en Vijlen terecht moest staan Cunigunde Mommerts, oud 20 jaar wonend te Driesch, parochie van Wurselen op Akens gebied.

Zij bevond zich op dat ogenblik als gevangene in het oude stadhuis van Maastricht. Zij had ‘buyten pijn en banden’ de volgende bekentenis afgelegd:

Een paar dagen, nadat Sara Erffens, echtgenote van haar broer Henricus Mommerts het leven had geschonken aan een zoontje, had zij bezoek ontvangen van de vader van de Roomse koster te Vaals, die haar namens de pastoor van Vaals kwam uitnodigen ‘om als Gode of Peet te staan bij de doop van voors. broeders kind’.

Zij begaf zich naar de pastorie van genoemde pastoor waar zij een tijdje aan de deur moest wachten. Toen de pastoor eindelijk naar buiten kwam verzocht hij haar naar het huis van haar broer te gaan,

[p. 95]

maar even later riep hij haar terug en zei tegen haar ‘Het kind is reeds in de geuze-kerk, gaat nae die kerk en haal het daaruyt, brengt het bij mij dan zal ik het doopen.’ Hij liet haar door de koster naar de Gereformeerde kerk brengen.

Gedetineerde verklaarde, dat zij deze kerk was binnengegaan. Zij zag daar dat ‘de predikant beezig was het sacrament des heyligen doops aan het voors. kind te bedienen, dog dat de geheele doopplechtigheyd nog niet voleyndigt was. Zij was met een grooten ijver doorgedrongen en had het kind met geweld uyt de armen van de vroedvrouw willen rukken’. Dit werd haar belet. Men liet onmiddellijk de kerkdeuren sluiten, zodat zij niet kon ontsnappen.

Cunigunde Mommerts werd door de inmiddels gewaarschuwde gerechtsdienaren gearresteerd en weggevoerd.

Als verontschuldiging voor haar daad voerde zij aan, dat zij hiertoe door de pastoor van Vaals was aangezet, ofschoon de pastoor dit bij confrontatie met de aangeklaagde ten stelligste ontkende, hield zij voet bij stuk.

De tegen haar ingediende aanklacht luidde: ‘dat zij zig had schuldig gemaakt aan zaaken van seer kwade en pernicieuze gevolgen, strekkende tot stoornisse en bespottinge van de publicquen gereformeerde godsdienst en de bedieninge der heylige sacramenten, welke daad een seer zwaare straf verdiende’.

Zij werd door de schepenen der Hoofdbanke Holseth, Vaals en Vijlen veroordeeld ‘als voorbeeld en afschrick van anderen door den scherprechter aan de kaak (schandpaal) alhier binnen Vaals te worden vastgebonden en met twaalff roeden om den hals omhangen en zoo geduurende een uur te blijven geëxponeerd. Bannen voorts de gedetineerde ten eeuwige daagen uyt deeze Hoofdbanke, mitsgaders de drie landen van Overmaze, partage van H.H.M. Heren Staten-Generaal der Verenigde Nederlanden, alsmede het geheele district van de Generaliteit, zonder ooyt daar weder binnen te koomen, op poene van hiertegen contravenieerende en in handen van de justitie gevallende en naar exigentie van zaaken gestraft te worden en condemneeren de gedetineerde in de kosten en misen van justitie, ter taxatie en moderatie der schepenen’.

[p. 96]

In een rapport aan de commissarissen-instructeurs te Maastricht lezen wij dat te Vaals in de maand april 1770 ernstige ongeregeldheden hadden plaats gehad. Roomse inwoners van Vaals hadden tesamen met burgers uit Aken Gereformeerde burgers overvallen en mishandeld.

Om de orde te herstellen had men zelfs de hulp van militairen moeten inroepen.

Bovenbedoeld rapport vermeldt verder ‘de gewelddadige onderneeming van een aantal Aker gemeente, hetwelk de persoon van seekere Cunigunde Mommerts uyt de gevangenis tot Vaals feytelijk had bestaan weg te voeren, nadat dezelve getragt had uyt de protestante kerk tot Vaals te enleveeren een kind, aldaar ten doop gepresenteert wordende en bij die geleegenheyt in hegtenis genoomen was. Dit leevert de duydelijkse bewijzen van de verregaande stoutheyt (vermetelheid) van het Aker gemeen en is tegelijk een openbare violatie van H.H.M. territoir’.

Uit het bovenstaande moeten wij opmaken dat Cunigunde Mommerts ondanks het gerechtelijk verbod naar Vaals was gekomen en daar was gevangen gezet.

Bij de beide Hooggerechten te Maastricht werden meermalen zaken aanhangig gemaakt, die betrekking hadden op zowel van Roomse als van Gereformeerde zijde wederzijds gepleegde onwettige daden. Toch heerste hier vooral in de achttiende eeuw in grote lagen der bevolking een vrij goede verstandhouding tussen de aanhangers van genoemde godsdiensten. Wel gaf het tweeherig bestuur van onze stad met enerzijds een Rooms-katholieke vorst, de prins-bisschop van Luik en anderzijds een Protestantsgezinde overheid, de Staten-Generaal der Vereenigde Nederlanden meermalen aanleiding tot conflicten betreffende gezags- of prestigekwesties. Men moet niet vergeten dat Maastricht vóór de bezetting door de Staatse troepen een overwegend Katholieke bevolking had, waarover de Roomse geestelijkheid het voor het zeggen had. Deze heren konden zich daarbij beroepen op de talrijke vrijheden en privileges die zij in de loop der eeuwen hadden verworven. Nu werden zij gedwongen kerken aan de Gereformeerden af te staan (o.a. de St.-Jacobskapel, de

[p. 97]

St.-Jans- en de St. Mathiaskerk). Bovendien werd de macht van de geestelijken drastisch besnoeid en moesten de kloosters elke interne verandering melden. Zo werd streng erop toegezien, dat het voor ieder klooster toegestane aantal religieuzen niet werd overschreden. Wat de Katholieken het meest griefde was, dat zij als onbetrouwbare elementen werden behandeld. Zij kwamen, behalve in het leger, vrijwel nooit in aanmerking voor overheidsfuncties. Gereformeerde ambtenaren, die met een Roomse trouwden, werden zelfs uit hun dienst ontzet.

Roomse priesters, die gemeend hadden dat zij in bepaalde omstandigheden de nieuwe wetten zouden mogen negeren, werden voor de rechter gedaagd. In de dossiers van dergelijke rechtszaken vindt men vaak onthullende bijzonderheden over de toenmalige toestanden en samenleving in Maastricht.