Minnerij, misdaad en magie

Merkwaardige zaken uit Maastricht's onbekende verleden

[p. 89]

[Tweeherigheid van Maastricht leidde tot tal van conflicten - godsdienstige perikelen]

Roomsen tegen Protestanten in de 17e en 18e eeuw

Onder het toenmalige tweeherige bestuur van Maastricht heerste hier vrijheid van godsdienst. Er heeft echter tussen de Roomse en Protestantse geestelijkheid steeds een zekere naijver bestaan, die vaak aanleiding gaf tot soms ernstige conflicten. Hierbij moest meermalen een beroep worden gedaan op tussenkomst van de overheden, door de Protestanten op Hunne-Hoog-Mogenden leden van de Generale-Staten en door de Rooms-katholieken op de prins-bisschop van Luik. De gevolmachtigde ministers van beide machthebbers moesten dan maar de zaak in 't reine zien te brengen.

Vele geschillen ontstonden door een wat al te ijverige zieltjesjagerij door Roomse geestelijken. Enerzijds trachtten zij met soms minder fraaie methoden Protestantse stadgenoten tot de Roomse godsdienst over te halen, anderzijds traden zij meermalen met geweld op tegen geloofsgenoten die van godsdienst wilden veranderen. Zij ontzagen zich zelfs niet de aspirant-bekeerlingen te ontvoeren en in een klooster op te sluiten. Meerdere resolutiën van de Staten-Generaal, vooral uit de 17^e en 18^e eeuw hebben op dergelijke gevallen betrekking.

Wij ontlenen hieraan onder andere het volgende:

In 1742 werd bij de Hoofdbank van Beek in het land van Valkenburg, gebied van H.H.M. het volgende geval aanhangig gemaakt:

Op 26 februari 1742 was Catharina Severeyns, dienstbode van Mattheijs Boomhouwers en zijn vrouw, allen behorende tot de Gereformeerde godsdienst, zoals aan de drossaard was gemeld; ‘Op eene geweldige en tumultueuse wijze’ uit de woning van haar werkgever te Beek weggesleept en naar het buiten het territoir van H.H.M. gelegen stadje Munster-Geleen overgebracht.

De ontvoering zou het werk zijn geweest van de pastoor van Beek en enige vrienden van Catherina. Laatstgenoemde zou hebben ge-

[p. 90]

zegd, dat zij haar woonplaats had verlaten, omdat zij, ‘gedrongen door haar conscientie tot de Rooms-katholieke godsdienst wilde overgaan’.

De predikant van Beek had bij de drossaard aldaar aangifte van de, volgens hem wel degelijk geweldadige, ontvoering gedaan. Deze liet aan de bij de ontvoering betrokken vrienden van Catherina Severeyns een schrijven overhandigen, waarmee hij hen gelastte haar onmiddellijk ten huize van Boomhouwers te laten terugkeren. De pastoor van Beek werd schriftelijk gelast hieraan zijn medewerking te verlenen, opdat zoals de drossaard eraan toevoegde: ‘men niet genootsaakt soude syn middelen van constrainte (dwang), hetsy door het sluyten van de kerke of anderssints te gebruyken’.

Ook de moeder van het ontvoerde meisje eiste haar terugkeer, omdat zij haar te jong vond om van religie te veranderen. Bovendien moest zij nog onderwijs volgen.

Toen de ontvoerders aan zijn bevel geen gevolg wilden geven, liet de drossaard op aan de ontvoerders behorende goederen beslag leggen. Dit tot meerdere zekerheid bij de tegen hen in te leiden gerechtelijke procedure. Hij verklaarde hiertoe over te gaan: ‘ingevolge H.H.M. cessive resolutiën tegen paapsche stoutigheeden en tot mainteneeringe van den gereformeerden dienst en derselven praedikanten genomen’.

Uit een door de drossaard ontvangen rapport bleek ‘dat Catherina Severeyns de handen van haerder detenteurs door list ontvlught synde, sigh onder de Heerlijckheyt Leuth, territoir van H.H.M. hadde geretireert, der selve van daar op 5 deeser naar Maastricht hadde doen transporteren, alwaar der selve bij gereformeerde menschen in veyligheyt was gestelt’.

De drossaard wendde zich hierop tot H.H.M. met het verzoek om toestemming tot het nemen van maatregelen tegen de schuldigen aan de ontvoering en tegen degenen die daaraan hadden meegewerkt of niets hadden gedaan om dit te beletten. Hij vroeg tevens: ‘de placaten tegen paapsche stoutigheeden welcke scheenen by de ingeseetenen in vergeetenheyt gekomen te syn, weeder opnieuw te doen publiceren ter beteugeling van dergelycke onordentelyckheeden’.

[p. 91]

Hij voegde er aan toe, dat het z.i. ook zou helpen, als H.H.M. hare ‘Hooghe Officieren’ zou toestaan en bevelen bij dergelijke voorvallen de publieke Roomse godsdienst voor enige tijd te verbieden en de kerk te sluiten.

H.H.M. antwoordden hierop dat zij met de publicatie van de plakkaten, eventueel verbeterd of ‘geampliceert’ accoord gingen.

Ook de Brabantse commissarissen-instructeurs te Maastricht kregen meermalen dergelijke gevallen te behandelen. Zo ontvingen zij op 8 april 1633 een klacht van de Nederlandse Hervormde kerkeraad te Maastricht. Deze deelde hierin mede dat, toen op 30 maart uit de omliggende plaatsen een groot aantal mannen en vrouwen zich, zoals zij schreven: ‘tot het gehoor van Gods heilig woord in de kerk van Matthijs(sic) gekomen tot Maastricht en dat de mispriester van het Luyksche dorp Pruyst (Breust?) die persoonen had doen opteekenen om schrik, gevangen en gespannen te worden, aan te jagen.’