Minnerij, misdaad en magie

Merkwaardige zaken uit Maastricht's onbekende verleden

In Maastricht werd ook een bokkerij der berecht

Op 9 december 1773 werd door de Brabantse Hoogschout te Maastricht vonnis gewezen tegen Leonardus Dahmen, geboren te Schoonoort, Lande van Gulik oud ca. 55 jaar, laatst gewoond hebbend te Maastricht, van beroep molenmaker, timmerman en hekselsnijder. In het vonnis wordt o.a. verwezen naar de getuige-verklaring van Martinus Schröders van 2 november voor het Hooggerecht der Stad en Vrijheid Valkenburg. Op 26 oktober was beklaagde met genoemde Schröders geconfronteerd. Tevens werd overlegd een uittreksel van de ‘bekentenisse van Matthijs Schieffers, bij scherper examen gedaan op den kasteele tot 's Hertogenrade op 10, 11 en 13 januari 1772 en diens zonder turtore afgelegde bekentenis’. Op 16, 19 en 20 november werd Dahmen onder ‘scherper examen’ verhoord. Daar hij halsstarrig weigerde te bekennen werd gelast hem ‘door territie (dreiging met), en apprêtens (toepassing) van de torture (pijniging) tot bekentenis te induceeren’. Op de pijnbank had Dahmen ten slotte bekend. Op 1 december had ‘recollectie’ (voorlezing) van de bekentenis plaats ‘buyten banden van yser en sonder appartiens torture’. Dit werd dan als een ‘vrijwillige’ bekentenis beschouwd! Hieruit vernemen wij het volgende:

Dahmen had op 6 december 1772 deelgenomen aan een diefstal bij Ritzen te Wijnandsrade. Hij zou reeds 12 á 13 jaren geleden met stelen zijn begonnen. Nadat hij te Aken wegens een begane diefstal

[p. 66]

gevangen had gezeten, ging hij, in plaats van zijn leven te beteren, als ‘lith van de Godlooze bende geweldige nagtdieven en onmenschelijke kneevelaars, dewelcke nu eenen geruymen tijd, binnen de aangrensende en naburige landen gegrasseert (gewoed) hebben, assisteeren bij den geweldigen diefstal met huysbraek gepleegt in het land van Terheyden bij Martinus Schröders, in de nagt tusschen 19 en 20 January 1762. Alwaer eenige deezer Godvergeetene nagtdieven huys en deuren met geweld geopent en geforceert hebbende, daer inne geraekt zijn, de menschen op het allerwreedste gebonden, gekneevelt en mishandelt hebben en eyndelijk deselve van al hun geld, goederen en draegbaere effecten berooft en bestoolen hebben, waervan hij gedaegde, bij het vuur staende, ooggetuygen is geweest. In voorts huys gekoomen zijnde, nadat de deure reeds opengebroken was geworden en dat deselve gestoolene goederen door hun in pakken zijn worden verdeelt. Dat hij met zijn complicen verjaegt zijnde geworden door het kleppen der klokke te Berg, met drie derselven de vlugt genoomen heeft en te saemen met de pakken gegaan zijn na Gen Houbrigt (Genhout?), dat hij des sontags daer aan volgende uyt handen van Miesel, een der complicen, ses schellingen (1 schelling is zes stuivers) voor zijn gedeelte uyt de gestoolene goederen genooten en ontfangen heeft. Soo als de gedetineerde heeft geconfessert en bekend geassisteert te hebben en voor de deure geduurende anderhalf uur op schiltwagt te hebben gestaen ten tijde zijne complicen beezig waeren met rooven, plunderen en steelen binnen het huys van Henricus Ritzen te Wijnandsrade in de nagt tusschen den 19 en 20 April 1762, in welck huys met geweld is worden ingebrooken en de menschen deerlijck mishandelt. Uyt welcken diefstal de gedetineerde voor zijn gedeelte uyt handen van Cretzer, een der complicen, ontfangen en genooten heeft dry schellinge. En dus sig soo volgens preuve (bewijzen) ter acten berustende als eygene confessie pligtig gemaekt aen twee onderscheydene gequalificeerde diefstallen, ingewikkelt in een bende en vereeniginge met een groot getal geweldige dieven en geene swaerigheyt gemaekt uyt den gestoolene buyt zijne aandeelen te trekken en daerinne te participeeren...’

[p. 67]

Verder blijkt uit zijn bekentenis, dat hij ‘volgens zijn voorgeven beschonken zijnde, met opzet is toegegaen naer de capelle genaemt St.-Leenders Capelle (waarschijnlijk de St. Leonarduskapel te Heerlen), alwaer hij op het feest van St. Leendert sig tot perpetreeren (voortzetten) van alle euveldaden met een gruwel eedt, bij deze bende gebruykelijk, heeft verbonden, de Goddelijke Majesteyt afsweerende, den duyvel aenneemende en in desselfs naem na het doen van den eedt, broot en drank, dewelcke hem gegeeven wierden heeft genuttigt.’ (bedoelde eed werd afgelegd op de ‘dode hand’ -de gedroogde hand van een terechtgestelde. Soms moest de beëedigde hierbij een voet op een kruisbeeld zetten of op dit kruis spuwen. Het vonnis gaat verder met: ‘Dusdat den gedetineerde niet anders een Godvergeeten, Godverlaeten en overgegeeven booswigt kan worden aengemerkt, gehoorende tot een talrijke bende, door eenen ongehoorden eedt aan elkanderen verbonden, omtrent welcke het algemeen belang van 's lands en deese stadsingezeetenen ende veyligheyt derselver persoonen en besittingen volstrekkeleyk vordert, dat deselve soo veel mogelijk uyt de menschelijke samenleeving worden uytgeroeyt... soo is het dat scheepenen van de Hoogen Brabantsen Geregte... regt doende, condemneeren gedetineerde en beclaegde om gebragt te worden ter plaetse daer men gewoon is crimineele justitie te doen en aldaer aen de scherpregter overgelevert zijnde, door denselve met den koorde te worden gestraft, dat er den doot na volgt en dat voorts desselfs doode lighaem in een keeten geklonken, anders ten exempel en afschrick op het ordinaire galgevelt sal worden en blijven gehangen...’.

De lichamen van de gehangenen bleven meestal geruime tijd - soms maanden - aan de galg. Er is een geval bekend, dat in Maastricht het gedroogde overblijfsel van een gehangene eerst na twee jaren van de galg werd afgenomen. Dahmen is er overigens nog betrekkelijk genadig van afgekomen: vele andere bokkerijders werden geradbraakt of vóór het ophangen de rechterhand afgekapt. Sommigen van hen werden levend verbrand.

Het aantal terechtstellingen liep in de honderden, tot 1776 zeker 500. Alleen al in het gebied van Valkenburg werden van 1773 tot

[p. 68]

1776, 104 bendeleden ter dood gebracht. Soms werden er 6 tot 10 op één dag terechtgesteld. Vooral de massa-executies trokken een enorme menigte. Het afschuwelijke schouwspel en het gehuil van de geradbraakten of verbranden schijnen de vele vrouwelijke toeschouwers niet te hebben afgeschrikt. Onder de toeschouwers bevonden zich ook veel kinderen.

Pastoor Sleinada (A, Daniels) vermeldt in zijn, in 1779 gedrukte boekje over de bokkerijders ‘Nagtdieven en knevelaere binnen de Landen van Overmaeze’, waarvan in 1971 een facsimile-druk verscheen, op p. 53:

‘Binnen de Stad Maestricht gehangen den 11 Xber (december) 1773 Leonard Dae. gebortig uyt het Ryk van Aeken, deese hadde binne Aeken veele Jaeren in de processie gedraegen het beelt van Keyser Carel den Grooten.’ Niettemin was ook hij een bokkerijder.