Minnerij, misdaad en magie

Merkwaardige zaken uit Maastricht's onbekende verleden

Luiks-Brabants conflict door liefdesaffaire van een kanunnik

De tweeherigheid van de stad Maastricht is steeds een bron geweest van conflicten tussen Hunne Hoog-Mogenden en de prins-bisschop van Luik alsmede tussen hun Hooggerechten in deze stad. Welke vormen een dergelijke tegenstelling kon aannemen, blijkt uit een incident uit het jaar 1740. De teksten van de hierop betrekking hebbende diplomatieke correspondentie, rapporten, resoluties en andere documenten zouden een boekdeel kunnen vullen. Wij ontlenen daaraan het volgende:

Begin januari 1740 was te Maastricht aangekomen de heer François de Vorster, kanunnik van de St. Pieterskerk te Mainz en subdiaken van de O.L. Vrouwekerk aldaar. Hij wilde hier in dienst treden van het Staatse leger. Hij was vergezeld door Marie Agnes Jacobs, die hij als zijn echtgenote uitgaf, haar vader en haar zuster. Direct na zijn aankomst had hij en zijn gezin zich gemeld bij de Brabantse magistraat om zich te stellen onder de protectie van H.H.M. Hij had een paar kamers gehuurd bij de schrijnwerker Johan Baptist Crahay aan de Tongersestraat. Zijn zogenaamde schoonvader en schoonzuster woonden bij hem in. De geestelijke kledij had hij verwisseld voor deftige burgerkleding en aan zijn zijde droeg hij een degen.

Nadat de provinciaal van Mainz had vernomen waar De Voster zich bevond, zond hij de heren Van den Stein uit Mainz en Xaverius Blees uit Aken naar Maastricht met de opdracht hem over te halen naar Mainz terug te keren. Indien hij dit zou weigeren, zouden zij

[p. 22]

de hulp van de Luikse magistraat moeten inroepen. Daar De Vorster te kennen had gegeven, dat hij er niet aan dacht terug te keren, wendden de heren zich tot de Luikse stadhouder J.S. Essers, die zich bereid verklaarde er voor te zorgen, dat De Vorster, goedschiks of kwaadschiks, naar Mainz zou terugkeren. Daar het niet mogelijk was iets tegen hem te ondernemen, zolang hij zich op Staats gebied bevond, werd een zekere Nicolaas Hougardy, kapitein bij de genietroepen van H.H.M., met wie De Vorster enigermate bevriend was geraakt, tegen een geldelijke beloning ertoe overgehaald hem op Luiks gebied te lokken. Hougardy begaf zich naar De Vorster om hem uit te nodigen met hem naar St.-Pieter te wandelen om naar het ijs te gaan kijken. De Vorster voelde hier niet veel voor, maar hij liet zich ten slotte toch overhalen. Op woensdag 20 januari verliet hij in gezelschap van Hougardy en Jacobs de O.L. Vrouwe-poort om naar St.-Pieter te wandelen. Toen zij bij het huis van Burgemeester Stas waren aangekomen, dat gelegen was op Luiks gebied tussen twee wachtposten binnen de fortificaties, werden zij uitgenodigd daar een glaasje te komen drinken. De Vorster had zijn glas nog niet aan de mond gebracht, toen plotseling een aantal gewapende mannen de kamer binnenstormden, zich van hem en Jacobs meester maakten en hen in aparte vertrekken opsloten. Bij de overvallers bevonden zich ook de Luikse stadhouder Essers, de schout van St.-Pieter Ekeler, en de heren Van den Stein en Blees. De volgende dag legde men De Vorster een akte ter ondertekening voor, waarin hij verklaarde geheel vrijwillig naar Mainz terug te keren. Ondanks dat hij, tot tranen toe bewogen, bleef volhouden, dat dit geenszins zijn bedoeling was, wist men hem op de een of andere wijze te dwingen het stuk te ondertekenen. Hierna werd hij in plaats van langs de gemakkelijke weg door de stad, te voet met levensgevaar over het ijs naar de overzijde van de Maas gebracht, waar hij plaats moest nemen in een daar wachtende koets, die daarop onder begeleiding van twee gewapende ruiters in de richting Aken wegreed.

Terwijl op maandag 25 januari het Brabantse Hooggerecht vergaderde om de ontvoering van De Vorster, die van Brabantse geboorte was, te bespreken, liet stadhouder Essers, ofschoon hem dit bekend

[p. 23]

was, een inval doen in de woning van De Vorster. Hij legde beslag op alle eigendommen van De Vorster en Jacobs en liet zich de sleutels van de koffers en van de kamers overhandigen. Daarna liet hij Jacobs en zijn dochters onder ‘pretext van plagie’ arresteren en onder geleide van de Luikse hellebaardier Jan Brant en gerechtsbode Peters op klaarlichte dag, ten aanzien van de bevolking, tussen bewapende soldaten naar het nieuwe stadhuis brengen. Hier werden zij echter opgewacht door de Brabantse Vice-Hoogschout Abraham van den Heuvel en de Brabantse schepenen. Zij wezen Essers erop, dat hij een ernstige inbreuk had gepleegd op de jurisdictie van H.H.M. Zij eisten onmiddellijke invrijheidstelling van de gearresteerden en overgave van de sleutels. Toen hij dit weigerde, liet de Vice-Hoogschout, zowel Essers als de hellebaardier arresteren en in het stadhuis opsluiten. Van het gebeurde werd door de Brabantse en de Luikse gerechten gezamelijk een verslag opgemaakt.

Op grond van dit verslag werd H.H.M. toestemming gevraagd de gearresteerden in detentie te houden, totdat De Vorster naar Maastricht zou zijn overgebracht, en tegen de overige deelnemers aan de overval een strafvervolging was ingesteld. Daar kapitein Hougardy niet tot het garnizoen van Maastricht bleek te behoren en hij dus niet voor de krijgsraad kon verschijnen, zou ook hij gerechtelijk worden vervolgd.

Op 26 januari ontvingen H.H.M. van de prins-bisschop van Luik een in scherpe toon gesteld protestschrijven over het gebeurde. De bisschop beweerde, dat zowel De Voster als vader en dochters Jacobs van Luikse geboorte waren en dus onder zijn jurisdictie vielen. Hij eiste onmiddellijke invrijheidsstelling van de stadhouder en hellebaardier.

Nadat het Luikse Hooggerecht erin had toegestemd, dat De Vorster naar Maastricht zou worden teruggebracht, werd door H.H.M. een vrijgeleide voor zes weken verleend, waardoor hij zou zijn gevrijwaard van vervolging door het Hoog Officie.

Nadat De Vorster te Maastricht was teruggekeerd deelde de Vice-Hoogschout aan Essers en de hellebaardier mede, dat H.H.M. als een geste van vriendschap tegenover de prins-bisschop, had goedge-

[p. 24]

vonden, dat zij tegen betaling der gerechts-en gevangenschapskosten in vrijheid zouden worden gesteld. Aanvankelijk weigerden zij de kosten te betalen en moesten ze dus in hechtenis blijven, maar op zaterdag 24 februari bleken zij van gedachten te zijn veranderd en konden zij na betaling van de kosten in vrijheid worden gesteld. H.H.M. zonden aan de prins-bisschop een in vriendelijke, maar besliste toon gesteld antwoord. Zij wezen erop, dat wanneer zijn stadhouder hem niet de ware gang der gebeurtenissen opzettelijk had verzwegen, hij zeker niet een dergelijk protest schrijven aan H.H.M. zou hebben gericht. Zij voegden de bewijzen bij van de Brabantse nationaliteit van de door Essers gearresteerden. Ofschoon Essers op ernstige wijze inbreuk had gemaakt op de jurisdictie van H.H.M. wilden zij, als bewijs van consideratie en vriendschap van verdere vervolging der schuldigen afzien.

Wat De Vorster betreft blijkt, dat hij op 8 oktober 1740 nog niet met de dochter van Jacobs was gehuwd. Op die dag werd in de St. Catharijnekerk te Maastricht gedoopt: Franciscus Anton de Vorster, ONWETTIGE zoon van Fransciscus Sebastiaan de Vorster en Marie Agnes Jacobs.

De Vorster, die inmiddels als cadet had dienstgenomen in het regiment van overste Elias van het Maastrichtse garnizoen, was natuurlijk zijn prebenden te Mainz kwijtgeraakt. Hij heeft hier in vrij armoedige omstandigheden verkeerd.