De kus van de ijzeren maagd

En andere merkwaardige, historische en scandaleuse geschiedenissen uit vroeger eeuwen

Door Fransen in 1748 in ere herstelde gehangen spion toch niet zo onschuldig

In een reisverhaal uit 1784, in 1786 verschenen onder de titel L'Homme sans fapon, ou Lettres d'un voyageur allant de Paris à Spa, vertelt de Franse advokaat en journalist A.J. Havé in de brieven uit Maastricht (waarvan in ‘De Maasgouw’ 1970/74 een Nederlandse vertaling van mijn hand verscheen) o.a. het volgende:

Baron d'Aylva, Staatse gouverneur van Maastricht, aan wiens herinnering men lof verschuldigd, is, had gedurende de belegering een man laten ophangen, die hij ervan verdacht een Franse spion te zijn.

Na de verovering van Maastricht aangesteld als Gouverneur van de stad, werd von Löwenthal van de zaak op de hoogte gebracht. Hij verontachtzaamde niets om de waarheid aan het licht te brengen. Hij overtuigde zich ervan, dat de dode geen enkele verbinding had gehad met wie dan ook van het Franse leger en dat hij geestesgestoord was. Om de geest van het slachtoffer, zover het in zijn macht lag, rust te geven, zond Löwenthal een detachement om het lichaam van de ongelukkige, dat nog aan de galg hing, weg te halen. Hij liet het de vaandelgroet brengen en beval het de laatste eer te bewijzen. Hij liet deze plechtigheid vergezeld gaan van een algeheel eerherstel van de overledene en liet dit in naam van de koning, onder wiens macht de stad toen stond, bekend maken.

[p. 187]

Tot zover het verhaal van Havé.

Over hetzelfde geval vermeldt in een ‘Kroniek van Maastricht’ een onbekend auteur, in ‘De Maasgouw’ van 1895 het volgende:

1746. Den 14 Juny werd eenen burger van Maastricht beschuldigd wegens landveraderij, alhier opgehangen.

1748. 14 Juny is het lichaam van de burger, welke over twee jaren (sic) opgehangen was, van de galg afgenomen en bij de paters Bogaarden begraven.

(De redactie tekende hierbij aan, dat die twee jaren wel twee dagen zullen moeten zijn, doch uit het volgende zal blijken, dat hier wel degelijk sprake is van twee jaren.) Uit een handschrift van G.A. Collette (Colletanea-deel V p. 859/870) verneemt men over deze spionnengeschiedenis nog het volgende:

Uit het vonnis van de Auditeur-militair van het garnizoen van Maastricht tegen de beklaagde Simon Aldenhoven, geboren te Gimmenich in het land van Limburg, 54 jaar oud, burger en inwoner van Maastricht blijkt het volgende:

In de verhoren buyten pijn en banden van ijzer, bekende de aangeklaagde, die als marketender (soetelaer) in het geallieerde leger handel dreef, dat hij verleden jaar in handen van de Fransen was gevallen, die hem naar de provoost van de Maarschalk van Saxen hadden gebracht. Daar werd hem door enige Franse officieren voorgesteld om in dienst van de koning van Frankrijk te treden. Beklaagde had dit afgewezen onder het voorwendsel, dat hij hiervoor te oud was. Toen hem daarop werd voorgesteld om voor de Fransen te spioneren, was hij hierop ingegaan, omdat hij het dienen van de koning verkoos boven een langdurige gevangenschap. Hierop had men hem in vrijheid gesteld en naar de kapitein van de gidsen Duvergé gebracht. Deze had hem erop gewezen, dat hij beloofd had als een spion te zullen optreden, waarop beklaagde hem had gevraagd wat hij dan doen moest. De kapitein had hem ter zake onderricht en hem daarna een croonstuck geschonken.

Beklaagde was in de afgelopen vastentijd in Maastricht teruggekeerd, waar hij een oude kennis ontmoette, die, naar zijn kleding te oordelen aan lager wal was geraakt. Toen hij

[p. 188]

hem hieromtrent vragen stelde en uit het antwoord van de ander bleek, dat deze inderdaad in armoedige omstandigeheden verkeerde, had hij het plan opgevat hem als medeplichtige bij de spionnage te betrekken. Hij zei tegen de oude kennis, dat hij wel een middel wist om veel geld te verdienen. Toen deze, nieuwsgierig geworden, vroeg wat de ander hiermede bedoelde, vertelde hij hem van de spionnage voor de Fransen. Hij stelde voor samen naar kapitein Duvergé te gaan, die hem wel een proefopdracht zou geven. Hij zou met dit werk zeker 50 stuivers per dag kunnen verdienen. Hij beweerde dat er geen gevaar aan verbonden was, daar hij nooit brieven zou hoeven over te brengen, omdat alle berichten mondeling zouden worden doorgegeven. Hij voegde eraan toe, dat kapitein Duvergé hem, indien hij de proefopdracht goed uitvoerde, zeker als spion in dienst zou nemen. Beklaagde zou zich naar Sint Truiden begeven, waar de ander hem zou komen mededelen, wat hij van belang had ontdekt. Hij was ervan overtuigd, dat deze die behalve Frans, ook Duits, Latijn en Italiaans sprak gemakkelijk in het leger van de geallieerden zou kunnen infiltreren, waarna hij hem van troepenbewegingen e.d. op de hoogte zou kunnen stellen. Hij waarschuwde hem echter nooit tweemaal dezelfde weg te nemen, zulks om ontdekking te voorkomen. Hij zou hem wel wijzen welke wegen hij moest nemen, daar hij de streek goed kende.

Beklaagde trachtte nog een tweede persoon als medeplichtige te engageren. Hij had de betrokkene ontmoet in een huis, genaamd ‘De Meloen’, waar hij met hem een paar glaasjes had gedronken. Toen hij vernam dat de ander voor zaken naar Brabant moest gaan, stelde hij hem voor met hem mee te gaan aangezien hij daar veel geld zou kunnen verdienen. Toen de ander hem vroeg wat hij hiermede bedoelde, liet hij hem eerst onder ede beloven, dat hij, hetgeen hij hem zou mededelen, absoluut geheim zou houden.

Daarna deed hij hem dezelfde voorstellen als aan eerstgenoemde medeplichtige: hij zou met hem naar Brussel gaan om hem daar kennis te laten maken met de maarschalk van Saxen of met kapitein Duvergé. Daarna zou gedaagde terugkeren naar Sint Truiden, waar hij de berichten van zijn me-

[p. 189]

deplichtigen, die naar mate van hun belangrijkheid zouden worden beloond, wilde afwachten, Laatsgenoemde deed alsof hij op het voorstel inging. Hij zei vernomen te hebben, dat eerstdaags een aantal kanonnen en een partij munitie zou worden overgebracht naar Breda. Gedaagde beweerde, dat met de overbrenging van dit bericht een hoop geld te verdienen was en dat de Fransen niet op een dukaat of zo keken, doch het geld met handenvol weggaven.

Hij voegde eraan toe dat de ander niet behoefde mee te gaan en dat hij alléén naar Brabant zou gaan. Daar hij Duvergé niet had aangetroffen, moest hij onverrichterzake terugkeren. Hij beweerde, dat wanneer zij met hun tweeën waren gegaan zij tot het Franse leger hadden kunnen doordringen en dat zij dan de eerste twee maanden niet hadden behoeven terug te keren.

Op 24 mei 1746 begaf hij zich opnieuw op weg om contact met het Franse leger te zoeken, maar buiten de Brusselsepoort werd hij, door zijn kameraad verraden, gevangen genomen.

Na het hierboven vermelde te hebben bekend, werd hij door het militair gerecht veroordeeld dat hij: in een keten geklonken op het ordinaire galgevelt, andere ten exempel en affschrick sal worden gehangen, welk vonnis op 15 juni 1746 bij de oude Wyckerpoort werd voltrokken.

Na inneming van Maastricht door de Fransen op 7 mei 1748 gaf graaf de Löwenthal aan de cellebroeders en paters begaarden bevel het lijk bij de galg te gaan afhalen en dit plechtig in de begaardenkerk te begraven. Bij weigering dreigde hij 60 man op descretie in het klooster te legeren.

Op 11 juni werd het uitgedroogde rif van de galg genomen, in een eiken doodskist gelegd, bedekt met een rouwekleed en onder geleide van een compagnie soldaten naar de stad gedragen. Bij de Wyckerpoort werden zij afgehaald door de paters begaarden. Vóór de kist werden het Kruis en vier sink-kersen gedragen. De stoet werd vergezeld door een rouwsleper en dertig mannen in rouwmantels.

Een grote menigte was toegestroomd om het schouwspel te aanschouwen. Onder het luiden der klokken en het gezang der paters baande de stoet zich moeizaam een weg door de

[p. 190]

overvolle straten van Wyck en Maastricht naar de begaardenkerk in de Witmakerstraat, waar de deelnemers plaats namen op de rouwbanken om de solemnele mis bij te wonen. Aan het offertorium namen niet alleen de mannen in de rouwmantels, maar ook vele andere personen deel. Na de dienst werd de overledene, uitgeleid door duizenden nieuwsgierigen, in de ommegang van het klooster ter aarde besteld.

Stadsbeeld met galg en rad.