De kus van de ijzeren maagd

En andere merkwaardige, historische en scandaleuse geschiedenissen uit vroeger eeuwen

Ambachtsmeester beschuldigd van zilverfraude

De regerende meester of gouverneur van het Goud- en zilversmedenambacht was niet alleen belast met de administratie en het toezicht op het handhaven der privileges, maar hij kon ook als keurmeester worden benoemd.

Tot genoemd ambacht behoorden tot 1666 ook de grofsmeden. Volgens de vanaf 1 februari 1666 geldende statuten had de keurmeester de suyvere keur en het bewerken van het

[p. 125]

goud en silver sorgvuldighlijk naar (na) te neemen en daarop ingevolge de ambachtsstatuten visiteeren.

Er was een regerend meester en keurmeester van Brabantse en een van Luikse zijde. Zij waren om beurten gedurende een jaar hoofd. Zij werden bijgestaan door enige door de leden gekozen ouderlingen. De grote en de kleine keur bestonden uit een meesterteken, het stadwapen (voor Maastricht een ster) en een jaarletter.

De gedurende vele jaren van Brabantse zijde als regerend meester optredende Jan Gerlach van Gendt, blijkt een paar malen door leden van het gilde te zijn beschuldigd van frauduleuze handelingen bij de uitoefening van zijn ambt. Een en ander gaf aanleiding tot langdurige procedures, waarbij niet alleen de Maastrichtste Raad, maar ook het laaggerecht, de commissarissen-déciseurs en zelfs de Staten-Generaal waren gemoeid.

Op 13 januari 1783 beschuldigden de Luikse meester en de ouderlingen van het ambacht de regerende meester en keurmeester Van Gendt van frauduleuze handelingen.

Zij wezen erop dat ook in 1770 een dergelijke klacht tegen deze meester was ingediend. Deze klacht was destijds ingetrokken met het oog op de goede naam van Van Gendt en diens gezin. De zaak was toen in der minne geschikt. Van Gendt werd nu ervan beschuldigd het ambacht met onkeurbaar zilver te hebben aangevuld. Bovendien zou hij aan jonge meesters grote hoeveelheden onkeurbaar zilver voor keurbaar verkocht en ter bewerking gegeven hebben. Uit bij de aanklacht overgelegde getuigenverklaringen blijkt, dat Van Gendt:

1e.	Aan meester Willem Haenen 64 oncen zilver leverde, dat na bewerking, door keurmeester Tilman Bauduin was afgekeurd, waarna het in bijzijn van de ouderlingen in stukken werd geslagen. Toen Haenen zich hierover bij Van Gendt beklaagde antwoordde hij, dat hij het zilver maar opnieuw moest bewerken, waarna hij het wel zou goedkeuren. Dit was toen inderdaad gebeurd.
2e.	Aan Henricus Dresens een ronde staf zilver overhandigde met de opdracht er twee soeplepels van te maken. Toen Dresens opmerkte dat hij dit zilver niet ter keur kon

[p. 126]

	brengen, zei Van Gendt dat hij dit toch maar moest doen. 3e. Aan de weduwe Bekkers 130 oncen zilver verkocht. De hiervan vervaardigde 6 vorken en 6 lepels werden door hem van de keur voorzien, maar later door een andere keurmeester afgekeurd. Op een speciaal hiervoor gehouden vergadering moest Van Gendt zich hiervoor verantwoorden. De vervaardigde stukken werden gebroken. Van Gendt moest niet alleen de kosten van de vergadering, maar ook het fatsoeneren van de lepels en vorken ad. 2 schellingen per stuk betalen.
4e.	Aan Adam Jansen en Johannes Muller een hoeveelheid zilver verkocht, dat hij nadat dit gebleken was onkeurbaar te zijn, moest terugnemen.
5e.	Zekere Nicolaas Smits, die gedurende anderhalf jaar bij hem werkzaam was, had opgedragen de op de zilveren krammen van een paar sporen voorkomende keur, eraf te halen en deze op de sporen te solderen.

De aanklagers gaven toe dat bij een in de winkel van Van Gendt ingesteld onderzoek, de daar aanwezige stukken van een keur waren voorzien, maar insinueerden dat Van Gendt elders in zijn huis wel een partij ongekeurd goud en zilver zou hebben verborgen. In een request aan de Maastrichtse raad verzette Van Gendt zich tegen deze beschuldigingen en verzocht om een nader onderzoek.

Hierop kwamen zijn beschuldigers met een rapport van beide pensionarissen, waarin erop werd gewezen dat volgens de statuten in dergelijke zaken geen beroep kon worden gedaan op burgemeesters en gezworenen en dat ook het laaggerecht in deze niet bevoegd was. De bewering van Van Gendt, dat de tegen hem getuigende personen niet onder ede waren verhoord, beschouwden zij als een poging van hem om de zaak op de lange baan te schuiven, waardoor hij de verkoop van wat zij noemen kwaed silver kon voortzetten.

Zij wezen erop, dat Van Gendt toen hij in 1770 op dergelijke, maar toen niet zo grove misbruiken was betrapt niet alleen een boete van 12 ducaten moest betalen, maar hij tevens bij notariële akte verklaarde, dat hij zolang hij meester was geen ambachtskist mocht hebben. Hij kon toen geen enkel bewijs van zijn onschuld leveren en zij waren ervan over-

[p. 127]

tuigd, dat hij dit ook nu niet zou kunnen doen. Zij vroegen sluiting van zijn winkel en herkeuring van de in beslag genomen stukken.

Bovengenoemd request werd op 24 maart 1783 voor nader onderzoek verwezen naar het laaggerecht. Dit onderzoek schijnt wel erg lang te hebben geduurd, want eerst op 24 februari 1786 werd hierover rapport uitgebracht. Wij komen hierop nader terug.

Intussen had ook Van Gendt niet stil gezeten. Op 15 december 1783 diende hij een request bij de magistraat in, waarin hij protesteerde tegen het door de Luikse meester Houdoucq in zijn jaarafrekening opnemen van een bedrag van 900 gulden, inzake de kosten van de tegen hem gevoerde procedure. Dergelijke kosten mochten volgens hem alleen uit de kas van het ambacht worden betaald indien het gehele ambacht en de burgemeesters en gezworenen hiertoe toestemming hadden verleend, hetgeen in dat geval niet was gebeurd.

Hij vroeg dit bedrag uit de afrekening te royeren en de schuldigen te straffen.

Op 14 februari 1786 wendde Van Gendt zich met een request tot de raad. In verband met de verwijzing naar het laaggerecht in saecke, die hij suppl. heeft moeten uitstaen tegen sommige quaedwillige en syn verderff soeckende lieden syner ambagte verzet hij er zich tegen, dat de oudburgemeester Olieslagers, die hij als zijn doodsvijand beschouwt, als rechter in genoemd gerecht zitting neemt. Hij had vernomen, dat men hem bij genoemde heer zo zwart had gemaakt, dat hij bij wijze van spreken, reeds door hem veroordeeld was. Hij zegt niet te twijfelen aan zijn rechtvaardigheid, maar vreest toch, dat hij door anderen zo tegen hem was ingenomen, dat dit voor hem nadelig zou zijn. Hij verzocht daarom de heer Olieslagers zich als rechter te willen absenteren.

Van hun kant maakten de aanklagers van Van Gendt bezwaar tegen het zitting nemen door de Brabantse vice-hoogschout in genoemd gerecht, omdat diens zoon P. van Slijpe als advocaat voor Van Gendt optrad.

In zijn memorie van 13 februari 1786 reageerde de vicehoogschout hierop met de medeling, dat ofschoon hij de verdachtmaking, dat hij als rechter niet onpartijdig zou zijn,

[p. 128]

hatelijk en ongegrond vond, hij om elke schaduw van partijdigheid te vermijden in deze zaak niet als rechter zou optreden.

Op 20 februari 1786 brachten burgemeesters en gezworenen eindelijk rapport uit betreffende het hen op 24 februari 1783 door de Maastrichtse raad opgedragen onderzoek, inzake de op 13 januari 1783, door enige leden van het goud- en zilversmedenambacht tegen de regerende meester Johan, Gerlach Van Gendt ingebrachte beschuldigingen.

In het op grond van dit rapport door het laaggerecht op 21 februari 1783 gewezen vonnis, werd overwogen, dat van de beschuldigingen het onder 1 en 2 vermelde door beschuldigde werd toegegeven. Hij had de daardoor ontstane schade en kosten in 1782 vergoed. Het onder 3 en 4 genoemde was wel bewezen, maar aangezien ook andere meesters en ouderlingen om toerbeurten in de keurkamer aanwezig waren, moesten ook zij hieraan schuldig worden verklaard. Het onder 5 vermelde weet beschuldigde aan een onoplettendheid van een der knechten. Verder werd in het vonnis overwogen:

1e.	Bij de in 1770 tegen Van Gendt aanhangig gemaakte zaak waren allen schaden en kosten door hem vergoed. Hierbij was overeengekomen, dat van deze kwestie in de toekomst nooit tegen hem gebruik mocht worden gemaakt.
2e.	Het bewijs van de op 24 maart tegen aangeklaagde ingebrachte beschuldigingen, was niet in voldoende mate geleverd.
3e.	De winkels van de daarbij betrokken jonge meesters hadden ook moeten worden onderzocht, waarbij hun medeplichtigheid zou zijn gebleken. Daar de geldende statuten van het ambacht tegen dergelijke misbruiken geen strafmaatregelen vermelden, wordt geadviseerd de statuten zo te wijzigen, dat deze misbruiken in de toekomt kunnen worden bestraft.

Tenslotte vermeldt het vonnis, dat aangeklaagde ernstigleyk zal worden gelast zig voor dergeleyke mesuses (misbruiken) tegen de goede politie strijdende, voor het toekomende te wagten en dat insgelijx aan meesters en ouderlingen van het goud- en silversmitsambagt serieuseleyk zal worden gerecommandeert om in het vervolg, zo in het keuren van goud

[p. 129]

en silver, als in het visiteeren der winkels, met meerdere oplettentheyt conform hare ambagtsstatuten te werk gaan, condemneerende de voornoemde geïnsinueerde (beschuldigde) in de helft der costen, etc.

Op de raadsvergadering gehouden op 21 augustus 1786 wordt bezwaar gemaakt tegen de betaling door het bestuur van het goud- en zilversmedenambacht uit de kas van het ambacht, van een bedrag van 1115 gulden en 8 stuivers, voor gerechtskosten, honoraria advocaten, vergaderingen etc. inzake het door enige leden tegen Van Gendt gevoerde proces. Bovendien bleken twee vergaderingen, althans niet op kosten van het ambacht, nodig te zijn geweest. Zij hadden gratis door meesters en ouderlingen moeten zijn bijgewoond. Het zal van de beslissing van de commissarissendéciseurs over genoemd proces afhangen of genoemd bedrag in de kas zal moeten worden teruggestort.

De commissarissen-déciseurs van Brabantse zijde hadden het vonnis van het laaggerecht slechts voorwaardelijk ondertekend. Zij meenden, dat dit vonnis in strijd was met de stadsrecessen en met de gewone rechtspraak. Zij wilden het oordeel van hunne Hoog-Mogenden hierover afwachten. In de Resolutiën van de Staten-Generaal lezen wij, dat H.H.M. naar aanleiding van het op 4 september door hun commissarissen-déciseurs te Maastricht gevraagde advies door hun gedeputeerden ter plaatse een onderzoek lieten instellen.

Na ontvangst van hun rapport deelden hunne Hoog-Mogenden op 15 september aan de commissarissen-déciseurs mede, dat zij in de ondertekening van het vonnis berustten. Zij wezen er echter op, dat de indivieze raad zijn beslissing slechts met kleine meerderheid had genomen. Aan bovenbedoelde resolutie van H.H.M. kon daarom voor de toekomst geen enkel recht worden ontleend.

Op 16 september 1790 wendde Van Gendt zich als suppliant met een request tot de Brabantse comissarissen-déciseurs. Hij zette hierin uiteen hoe hij de Luikse keurmeester F. Houdoucq ervan had beschuldigd, dat hij van slecht zilver vervaardigde stukken van de keur had voorzien. Van de hierop in beslag genomen voorwerpen werden enkele stuk-

[p. 130]

ken ter keuring naar Den Haag gezonden. Aldaar werd be vonden, dat daarmede niet alleen openbare fraude was begaan, maar het werk crimineel was. Hangende het onderzoek werd Hourdoucq verboden in de keurkamer te komen. Hierop liet Hourdoucq Van Gendt bij notariële akte verbieden de keurkamer te betreden. Daar gebleken was dat Hourdoucq hiervoor van niemand toestemming had verkregen, protesteerde Van Gendt hiertegen bij het laaggerecht. Dit protest werd aan Hourdoucq medegedeeld, maar daar hij wel voelde, dat hij in het ongelijk stond reageerde hij niet hierop. Intussen zat Van Gendt met een nieuw proces. In zijn request schrijft hij dat hij suppliant die reeds door een proces van het ambagt, hem onregtveerdig aangedaen sooals niet onduyster ten voorschijn komt uyt de resolutie van H.H.M. van 15 september 1786, bijnae geheel geruïneert was, alsoo het ambagt tegens hem uyt de ambagtscasse geprocedeert heeft, sonder daertoe de noodige authorisatie van den indiviesen raad ooyt te hebben konne te voorschijn brengen, het selve proces op syn costen tegen voors. Hourdoucq niet en kan uytvoeren, alhoewel hij sulx ter uytroyinge der fraudes, graag doen wilde, niettegenstaende dese saek het ambagt eigentlyc raakt en strekt tot het gemeene best, so van voors. ambagt als het publicq.

Aangezien in twee jaar tijds in deze zaak niets was gebeurd verzocht suppl. de indivieze raad om toestemming het proces tegen Hourdoucq op kosten van het ambacht te mogen voortzetten. Hiertegen bleken zich de zelfde personen, die destijds tegen hem hadden geprocedeerd zich te verzetten, zodat hij dit proces, dat toch in het algemeen belang was, niet zou kunnen voortzetten.

In zijn request vraagt suppl. daarom hem in deze te willen ondersteunen.

De commissarissen-déciseurs stelden de zaak voor onderzoek in handen van de magistraat, tevens verzochten zij de statuten van het ambacht zo te willen wijzigen, dat dergelijke disputen in de toekomst voorkomen zouden worden.

Op 23 juli 1792 werden inderdaad nieuwe statuten van het goud en zilversmedenambacht goedgekeurd.

Hierin werd onder andere de aanstelling vermeld van over-

[p. 131]

dekens, die niet als meester of keurmeester mochten optreden. Alleen zij mochten visitatie uitoefenen bij ambachtslieden, waarop verdenking rustte. Er werd tevens omschreven op welke wijze misbruiken zouden worden gestraft. Ook werden nauwkeurige voorschriften gegeven voor het gebruik en het bewaren van de keurstempels.

Ondanks de tegen hem gevoerde procedures blijkt Van Gendt vele jaren regerend meester en keurmeester te zijn geweest. Wij vinden hem als zodanig vermeld in de raadsbesluiten van de jaren 1770 tot en met 1794.

Op 30 juli 1792 weigerde hij een aanstelling tot overdeken van Brabantse zijde. In zijn plaats werd toen G. L'Herminotte en van Luikse zijde D. Bauduin benoemd.