De kus van de ijzeren maagd

En andere merkwaardige, historische en scandaleuse geschiedenissen uit vroeger eeuwen

Zelfmoord van een kanunnik in een Maastrichts hotel in 1780

In de middag van 6 november 1780 arriveerde in het hotel De Helm een vreemdeling, die om logies vroeg. Het hotel De Helm, ook wel bekend als Le Heaume en nu nog als Du Casque, was gelegen op de hoek van het Vrijthof en het toen nog smalle Helmstraatje.

De vreemdeling deelde aan de eigenaresse, de weduwe Maria Christina Touns, geb. Schrack mede, dat hij afkomstig was uit Mechelen en Gerard heette. Maar een halfuurtje later kwam hij haar zeggen, dat hij een verkeerde naam had opge-

[p. 119]

geven en dat zijn werkelijke naam De Raymond was, onder welke naam hij ook in het hotelregister tekende. In de loop van de middag brachten twee mannen de op twee paarden geladen bagage van de vreemdeling. De daaropvolgende dag brachten twee andere mannen, die later een broer en de zwager van Christina Vossen, een overleden dienstbode van De Raymond, bleken te zijn, de rest van de inmiddels met het marktschip aangekomen bagage. Zij logeerden die nacht bij Tossaint aan de Kersemarkt, waar De Raymond 's avonds met hen soupeerde.

De nieuwe gast gebruikte het middagmaal die dag op zijn kamer. De twee volgende dagen dineerde hij met de andere gasten in de eetzaal, zonder echter tegen iemand een woord te zeggen. Overdag bezocht hij het koffiehuis van Claesens, waar hij tevens de krant las. De volgende avond soupeerde hij, nu alleen, bij Tossaint.

Tegen de avond van de tweede dag van zijn verblijf in ‘De Helm’ zei de Raymond, dat hij niet kwam souperen en dat

[p. 120]

hij niet gestoord wenste te worden. De knecht merkte tegenover mevrouw Touns hierover op: Het schijnt dat dien heer van sinnen is een lange nacht te maken, vermits hij niet wil komen souperen en de sleutel van syn kamer afgetrocken heeft.

Toen De Raymond de volgende dag noch aan het ontbijt, noch aan het diner was verschenen stuurde mevrouw Touns de huisknecht naar zijn kamer om te informeren of hij soms iets nodig had. Nadat de knecht op herhaald kloppen geen antwoord kreeg en hij had bemerkt, dat de sleutel van binnen uit het slot was getrokken, liet de hierover ongerust geworden hotelhoudster de deur door de huisknecht met een passe-partout openen. De kamer bood een lugubere aanblik: Raymond zat dood in een stoel, waaronder een grote plas bloed lag.

Uit de verklaringen van mevrouw Touns, de knecht Johan Rommen en de door het Brabantse Hooggerecht met de lijkschouwing belastten stadsdokter L. Misotten en stadschirurg J. Lucy blijkt, dat Raymond werd gevonden hangende in een stoel tussen de schoorsteen en het bed, zijn hoofd bijna op de vloer en de benen onder de tafel geklemd, waardoor het lichaam niet uit de stoel kon vallen. Onder het hoofd lag op de vloer een plas bloed. Onder de afhangende rechterhand lag een afgeschoten zakpistool en bij de linkerhand een nog geladen pistool. Tegen de schoorsteenmantel stond een uit een zgn. degenstok getrokken degen met de punt naar boven. Onder de tafel lagen twee afgeschoten kogels. Het bleek dat Raymond zich aan de rechterzijde door het hoofd had geschoten. De kogels hadden dit aan de linkerzij de verlaten. Daar de hersenen zwaar beschadigd waren moest de dood onmiddellijk zijn ingetreden. De kamersleutel lag op de tafel.

De knecht verklaarde, dat hij, toen hij de vorige dag in de stal werkzaam was tegen half zes een schot meende te hebben gehoord, maar daar hij verder niets meer had vernomen meende hij, dat op straat spelende kinderen dit lawaai hadden gemaakt.

Uit de in opdracht van het Hoge Brabantse Gerecht ingestelde onderzoek, meende men te moeten aannemen, dat de

[p. 121]

overledene gehandeld had in een vlaag van hevige krankzinnigheyt of phrenesis (razernij). Zij beslisten dat de dode in der stilte dag sonder pompe (lij kstatie) mog worden ter aerde bestelt op het kerckhof van de St. Jacobsparochie onder welke hij overleden is.

Ook het Luikse Hooggerecht stelde naar deze zelfmoordaffaire een onderzoek in. Hierbij werd vastgesteld, dat de overledene een kanunnik van het kapittel van de O.L. Vrouwekerk te Huy, met name Philip Marie de Raymond was. Het bleek dat hij van Luikse nativiteit was en dus onder de jurisdictie van het Luikse Hooggerecht ressorteerde. Na een door de Luikse Hoogschout ingediend protest over het wederrechtelijk optreden van het Brabantse gerecht inzake een Luiks onderdaan werden alle bescheiden en rapporten over deze affaire aan het Luikse Hooggerecht overhandigd. Het Brabantse Gerecht declareerde daarbij tevens de kosten van het gerechtelijk onderzoek, de verzegeling van de sterfkamer, de lijkschouwing en het inkisten van het lijk, in totaal 74 gulden. De officier van het Luikse gerecht gaf opdracht tot het verbreken van het zegel aan de kamerdeur en het maken van een inventarisatie van de door De Raymond achtergelaten eigendommen, waarop voorlopig beslag werd gelegd. Bij de nagelaten papieren bevond zich ook een laatste wil van de overledene, waarin hij zijn dienstbode Marie Louise Brouck tot universele erfgename benoemde. Over dit document zal, zoals wij zullen zien een strijd ontstaan met erven van een vroegere dienstbode van de kanunnik.

Daar Marie Brouck haar aanspraken op de erfenis binnen 12 weken moest indienen, verzocht zij het Luikse Hooggerecht om uitlevering van de in hun bezit zijnde laatste wil van de overledene.

Daar er inmiddels twijfels waren gerezen omtrent de geestesgesteldheid van De Raymond op het ogenblik van de zelfmoord liet het Luikse gerecht, alvorens over het verzoek van Marie Brouck te beslissen door haar officier G. Somya een nieuw onderzoek instellen naar de omstandigheden waaronder De Raymond zelfmoord had gepleegd.

Genoemde informant overweegt in zijn rapport, d.d. 4 december 1780, dat voor het geval zou blijken, dat de kanun-

[p. 122]

nik zijn daad bij volle verstand had gepleegd, dit vooral voor de geestelijkheid een groot schandaal zou betekenen. De overledene had dan niet in gewijde aarde mogen worden begraven en zijn goederen zouden kunnen worden geconfisceerd.

Niettemin meende hij uit de verklaringen van enige door hem gehoorde getuigen te moeten opmaken, dat De Raymond nooit tekenen van krankzinnigheid had getoond en dat hij integendeel altijd een man van verstand was geweest. Bovendien wees alles erop, dat hij zijn daad zorgvuldig had voorbereid: Hij was om 5 uur naar zijn kamer gegaan, had medegedeeld, dat hij niet kwam souperen en te kennen gegeven, dat hij niet gestoord wenste te worden. Hij had zich in de kamer ingesloten en de sleutel op de tafel gelegd. Hij had twee pistolen met 2 of 3 kogels geladen en bovendien, zoals informant vermeldt om syn slag niet te missen een moordpriem uyt een stock getrocken en bloot naest zich gestelt om hem uyt de pijn te helpen indien syn 2 schooten niet goed getroffen zouden hebben. Informant ziet dit als teken van een, zoals hij zegt rampsaligen vrije geest off wanhoopigen booswigt, dat erop duidt hoedaanig syn heymelyck leven is geweest. Hij vervolgt Inderdaad, na eenige jaaren militair te syn geweest en om goede revenuen (inkomsten) canunnik geworden, in syn huys neemen eene weduwe met haare dogter, dese dogter naer (na) de dood van haare moeder veele jaarera behouden en deselve in den jaare 1779 sonder wettige oorzaake universeele erffgenaem maecken, doet niets goeds vermoeden. Dit alles zou hebben geleid tot een schroomelijck eynde hetgeene de hayren doet te berge staan, eynde van een wanhoopige Judas...

Van haar kant vreesde de als erfgename aangewezen Marie Louise Brouck, dat indien het Luikse gerecht de conclusie van informant zou volgen, beslag zou worden gelegd op de nalatenschap van de overledene.

Ook het kapittel over de O.L. Vrouwe kerk te Huy zou met een dergelijk schandaal niet zijn gediend. Aan de hand van verschillende getuigenverklaringen trachtten zij te bewijzen, dat De Raymond vóór zijn daad tekenen van geestesgestoordheid had getoond. De cafetier Wijnandus

[p. 123]

Claessens verklaarde dat De Raymond, toen hij op de dag vóór zijn dood bij hem in het koffiehuis was, hij aen desselfs verwilderde oogen en ongemeene manier van doen bemerkte dat iets aen syn verstand moeste haaperen.

W.A. Bachiene, professor astronomie en geographie en predikant van de Nederduitse Gemeente te Maastricht, verklaarde dat De Raymond op woensdag 8 november tegen 3 uur bij hem kwam. Hij maakte een zeer verwarde indruk. Zijn verwilderde oogen, ongemeene gesten en geduurige draeyingen van syn geheele lichaem verwekten de indruk dat er iets met zijn verstand niet in orde was. Zijn bezoeker vroeg hem of hij Frans verstond. Toen hij antwoordde dat dit niet het geval was, haalde de ander een papier uit zijn zak en bleef daarmede zonder een woord te zeggen daar staan. Bachiene verwees hem naar professor Roux, predikant van de Waalse Gemeente waarop zijn bezoeker in ‘Hoog-duits’ antwoordde Ick ben daer geweest, aber hij was nich te houys. Hij adviseerde hem het nog maar eens te proberen, maar de ander bleef daar maar staan, steeds de zelfde woorden herhalend. Daar de predikant de avonddienst moest verzorgen verzocht hij zijn bezoeker hem te excuseren wanneer hij oock eyndelijck naer (na) eene ongemene buygingen vertrocken is.

Het blijkt dat deze en andere getuigenverklaringen het Luikse Hooggerecht hebben bewogen de beslaglegging op de goederen van de overledene op te heffen.

De inventarislijsten van de te Maastricht aanwezige goederen vermelden o.a. een kist vol muziekstukken, een aantal gouden en zilveren horloges, zilveren tafelserviesstukken, lepels, enz. gouden munten, diverse juwelen, als ringen, manchetknopen, tabaksdozen van goud of zilver, sommige versierd met edelstenen, een fluit in foedraal, zeer veel bovenen onderkleding en een aantal papieren, waaronder zijn eigenhandig in de Franse taal geschreven laatste wil, waarvan de vertaling luidt: In naam van de Vader, de Zoon en de H. Geest. Ik heb overdacht dat het aardse leven vergankelijk is en niets duurzamer is als het eeuwige leven. Om deze reden heb ik deze laatste wil gemaakt en Marie Louise Brouck, mijn dienstbode, als mijn universele erfgename be-

[p. 124]

noemd. Dit is mijn laatste wil, gedaan te Huy deze 3 augustus 1779. Dit testament werd door het kapittel van de O.L. Vrouwekerk te Huy op 17 december 1780 als echt erkend. Hierbij bevond zich ook een papiertje waarop vermeld Ik heb de gele japon met bloemen van wijlen mijn lieve moeder vóŕ mijn vertrek uit Huy aan Louise geschonken ondertekend De Raymond.

Wij zullen niet uitvoerig ingaan op de stijd, die tussen Marie Louise Brouck en de erven van een vroegere dientbode met name Christina Vossen over deze erfenis werd gevoerd. Namens laatstgenoemde werd aanspraak gemaakt op haar loon over 8 jaren, 80 pattacons (320 gulden Maastrichtse koers) en een vergoeding voor kleren e.d. ten bedrage van 800 gulden. Dit schijnt in der minne te zijn geregeld.

Verder werd door Marie Brouck opheffing gevraagd en verkregen van een door overste Marnette van het regiment dragonders van graaf van Bylant, op goederen van De Raymond gelegd beslag. Hij beweerde aan hem in 1742 150 ducaten te hebben geleend, waarvan hij 50 ducaten door de levering van een paard had terugbetaald.

Een zekere chevalier De Heusch, die als gewezen coadjutor van de door De Raymond verworven prebende, hem een gouden kruis had geleend, doch dit nooit had terug ontvangen, liet hierop beslag leggen. Na verzet hiertegen van zijde Marie Brouck moest De Heusch hiervoor een cautie storten. Wat betreft de financiele toestand van De Raymond valt het op, dat zich bij zijn nagelaten effecten, naast vele kostbaarheden ook een vijftal lommerdbriefjes bevonden. Bij zijn papieren schijnt men niets te hebben gevonden, dat een verklaring van zijn zelfmoord zou kunnen geven.