De kus van de ijzeren maagd

En andere merkwaardige, historische en scandaleuse geschiedenissen uit vroeger eeuwen

[p. 91]

Een noodlottig duel in 1719

Duels kwamen, ondanks de hierop staande strenge straffen, in de 17e en 18e eeuw nogal eens voor.

Zo doodde de Franse dirigent Fages van het opera gezelschap van Clairville in 1775 op de Kommel bij een duel de acteur Dubuisson.

Een duel dat een vrij ingewikkelde procedure tot gevolg had, vond plaats op zondag 12 maart 1719.

Uit de voor het Brabantse Hooggerecht afgelegde verklaringen van de getuigen Johan Soreel, hospes van de bij de O.L. Vrouwepoort gelegen herberg Bonne Femme, diens echtgenote, zijn twee dochters en de knecht Andries Smeesters kunnen wij ons een beeld vormen van hetgeen zich die zondagavond aldaar heeft afgespeeld.

In de gelagkamer zaten de kornet Cotshauzen, luitenant La Hault, de uit Maaseik afkomstige luitenant Lenssen en luitenant Corner van het regiment van baron van Wassenaer. Zij hadden de gehele avond, af en toe in het gezelschap van de vrouw van de waard en diens twee dochters, wijn gedronken en wat liedjes gezongen.

Op een gegeven moment vroeg Lenssen La Hault om een snuifje. Laatstgenoemde, die evenals de andere officieren tamelijk beschonken was, hield hem zijn snuifdoos voor, maar vóórdat de ander er gebruik van had kunnen maken, zei La Hault: ‘Da haest dich, ick moet gaen pissen,’ waarop hij met de doos in zijn hand naar achteren ging. Toen hij na zijn terugkomst Lenssen een snuifje aanbood zei deze: Ick vinde mij wel geafronteert, dat ghy my een snuifken presenteerende tegen my seyde, dat ghy waeter moest gaen aflaen, waarop La Hault antwoordde: Myn lieven vrind ick hebbe dat niet geseyd om u te afronteeren, nogh te offenseeren. Maar de ander bleef op wrevelige toon, terwijl hij daarbij met driftige bewegingen aan zijn hoed trok, de woorden Ick moet gaan pissen herhalen. Tenslotte riep La Hault geërgerd uit Parbleu, waarom soeckt ghy krakeel tegen my, wy syn toch twee goede vrienden. Ge moet de La Hault's toch kennen, als ick u heb beledigd, vraag ich hiermede excuus. Kompt laet ons een glas wijn drincken als twee broeders. Hierop hadden zij aangestoten, waarbij La Hault

[p. 92]

uitriep Allons broeder, op de gesontheyt van de Maestrichtenaers, waarop de ander zei En de Wyckenaers dan, dit syn immers oock eerlycke luyden.

Tegen twaalf uur, de andere gasten waren toen reeds alle vertrokken, maakten ook La Hault en Lenssen aanstalten om weg te gaan. De knecht die hen tot aan de poort vergezelde hoorde La Hault zeggen Compt dan broeder, compt camareaet het is onsen tyt, het is laet, laet ons gaen, waarop de ander uitriep Ick moet eerst pissen.

Even daarna zag de knecht beiden gearmd in de richting van de O.L. Vrouwe poort lopen. Hij had daarna de buitenpoort gesloten. Ongeveer een kwartier later werd luid op de poort geklopt. Het bleek een soldaat van de wacht te zijn, die brandewijn en azijn kwam vragen voor een man die daar, naar hij meende was flauw gevallen. De knecht ging voorzien van een lantaarn met hem mee. Hij zag, dat het luitenant Lenssen was, die daar op de grond lag. Hij bleek zwaar te zijn gewond. Men zond direct iemand om de chirurg Davignon te halen en liet ook de pastoor van de O.L. Vrouwe kerk waarschuwen. Doch de hulp van beiden kwam te laat. De gewonde was reeds overleden.

Wat er zich tussen beide officieren na hun vertrek uit de herberg heeft afgespeeld kan niet worden vastgesteld. Zij moeten in de Helstraat nabij het Achter het Minderbroedersstraatje, de degens gekruisd hebben. Bij de lijkschouwing stelde de chirurg Frambach vast, dat Lenssen door een degenstoot tussen de derde en vierde rib was getroffen. Het wapen was met zo'n kracht door het hart gestoten, dat de spits aan de rugzijde door het wambuis naar buitenstak. Het is onbegrijpelijk, dat de getroffene zich noch tot nabij de Bonne Femme heeft kunnen voortslepen, zijn hoed lag hier vlak voor de poort.

Van La Hault was geen spoor te bekennen. Het bleek, dat hij de volgende morgen bij het openen van de poorten, de stad hals over kop had verlaten. Hij zond aan de burgemeester een brief waarin hij bekende Lenssen te hebben gewond.

La Hault werd door het Brabantse hooggerecht gesommeerd zich voor dit gerecht te komen verantwoorden, doch hij gaf

[p. 93]

aan de vier keer herhaalde sommatie geen gevolg. De openbare aanklager beschuldigde hem van manslag. Hij wees erop, dat het slachtoffer bekend stond als een rustig en vreedzaam persoon, terwijl La Hault als twistziek en kwaadaardig werd beschreven. Bovendien zou de zwaar beschonken Lenssen tegen de meer nuchtere La Hault bij het tweegevecht geen schijn van kans hebben gehad.

De vader van de gevluchte, de luitenant-overste Bernard La Hault, betwiste de jurisdictie van het Brabantse hooggerecht, omdat zijn op 18 januari 1694 in de St. Martinuskerk te Wyck gedoopte zoon Johan Louis, volgens hem van moederszijde van Luikse geboorte was. Hij trachtte dit aan de hand van geboorteakten uit de parochies Bemeten en Keer te bewijzen. Van Brabantse zijde werd echter aangetoond, dat in de overgelegde uitreksels van de geboorte-registers de grootmoeder en moeder ten onrechte als Luiks werden vermeld.

Zoals bekend was destijds de nationaliteit van de moeder beslissend voor die van haar kinderen.

Het Brabants gerecht had ook getracht beslag te leggen op de erfrechten van beklaagde, doch dit kon worden verhinderd door overlegging van het testament van Bernard La Hault. Hieruit bleek, dat de erfenis ten goede kwam aan de langstlevende huwelijkspartner. Op 28 juli 1719 veroordeelde het Brabants hooggerecht Johan Louis La Hault wegens manslag tot verbanning uit de stad Maastricht, op straffe, dat hij bij ongeoorloofde terugkeer in deze stad met het zwaard zou worden ter dood gebracht.

Op 22 mei 1724 werd hem door hunne Hoog Mogenden gratie verleend. In de Resolutiën van de Staten-Generaal wordt op genoemde datum vermeld, dat op request van Johan Louis De La Hault, licentiaet, hem pardon wordt verleend en dat: het vonnis moge worden te niete gedaen... ter bede van suppliant hebben geabsolveert en quytgescholden bij desen onsen brieve de straffe des doots, waarin hij suppl. bij vonnis van het Hooggerecht van Brabant is gecondemneert. Hij mocht in Maastricht blijven wonen en over deze zaak moet eeuwig stil swygen door rechters en andere betrokkenen worden bewaard. Suppliant moest alle gerechtskosten

[p. 94]

betalen en de omgang en het gezelschap van bloedverwanten van de neergeslaegene ingevolge de voorwaarden, waarop zij hem vergiffenis hadden geschonken, vermijden. Bovendien werden alle officieren, rechters en justitiedienaren bevolen de verleende gratie te doen gedogen, rustelyck, vreedelyck en eewiglyck genieten en gebruycken, sonder hem te doen off laeten geschieden, nu off in de toekomende tyden eenig hinder, letzel off moeyenisse...