De kus van de ijzeren maagd

En andere merkwaardige, historische en scandaleuse geschiedenissen uit vroeger eeuwen

[p. 88]

Maastrichtse chronique scandaleuze

Maastricht in 15e en 16e eeuw zedeloos, onveilig en oproerig

Vanaf de 13e eeuw had Maastricht een tweeherig bestuur, namelijk v an de hertog van Brabant en de prins-bisschop van Luik. Volgens de ‘Oude Caerte’ van 1283, werd de stad door beide souvereinen als een indivisies (onverdeeld) gebied bestuurd. Genoemde vorsten hadden ieder hun eigen schout en schepenen. Verder bestond de Raad uit burgemeesters en gezworenen van Brabantse en van Luikse zijde. Vanaf 1379 mochten de Brabantse en Luikse ingezetenen door de 13 toen bestaande gilden een burgemeester en vier gezworenen laten kiezen. Ingevolge een privilegie van 1413 werden de schouten en schepenen van beide souvereinen uit de burgers gekozen. In 1579 werd door Parma de keuze van de bestuurders opgedragen aan de commissarissen-déciseurs.

In de 16e eeuw waren er vaak hooglopende oneenigheden tussen de burgemeesters en de gilden. De oorzaak hiervan was gewoonlijk het in gedrang komen van de burgelijke priviliegies of vrijheden.

Zo mocht een burger niet in zijn woning worden gearresteerd zonder dat de burgemeester hiertoe toestemming had verleend. Dit mocht bovendien alleen gebeuren als het een halsmisdaad betrof.

In 1539 leidde dit tot een ernstig conflict tussen de Brabantse schout jhr. Gerrit van Goer en de Raad. De schout had bevel gegeven de Maastrichtse burger Pieter Frambach te arresteren en hem in verband met een tegen hem ingeleide criminele procedure, gedurende drie uren in het Dinghuis gevangen te houden. De Raad van Gezworenen, die juist aan het vergaderen was, verzette zich tegen deze arrestatie, omdat niet was bewezen, dat het hier een halsmisdaad betrof.

De schout wilde toch tot gevangenneming van Frambach overgaan, waarop van alle kanten burgers kwamen aanlopen, om dit te beletten. Toen bleek dat de schout geweld wil-

[p. 89]

de gaan aanwenden werd de noodklok geluid, waarop een groot aantal gewapende burgers naar het marktplein stroomden.

Het kwam tot een bloedig treffen tussen de burgers en de schout en zijn gerechtsdienaren, waarbij schout de Goer en burgemeester Remigius Prent het leven verloren.

In een met de gilden belegde spoedvergadering drong de raad erop aan, dat de gilden hun invloed zouden doen gelden om aan de wanordelijkheden een einde te maken. De gemoederen waren echter zo verhit, dat de burgers niet voor rede vatbaar bleken. Zij wilden de lijken van de schout en de burgemeester zelfs vierendelen.

Nadat men er tenslotte in was geslaagd de rust te herstellen, kwam het tot nieuwe ongeregeldheden, doordat de burgers zich verzetten tegen de arrestatie van de gezworenen, die ervan werden beschuldigd de veroorzakers van de onlusten te zijn geweest. De beschuldigden wisten zich echter door overhaaste vlucht aan hun arrestatie te onttrekken.

De landvoogdes Maria van Hongarije bleek over het gebeurde zeer gebelgd te zijn. De prins van Oranje en de prins-bisschop van Luik kwamen naar Maastricht om de orde te herstellen en een onderzoek naar de oorzaak van de onlusten in te stellen. Zij waren zeer ontstemd, omdat men de veroorzakers van het oproer niet onmiddellijk had laten arresteren. Zij velden over Maastricht een streng oordeel, dat echter in 1540 enigermate door de broer van de landvoogdes, keizer Karel V werd verzacht. De stad moest aan beide vorsten een boete van tweeduizend goudgulden betalen. Als boetedoening voor het doden van de burgemeester en de schout moesten de avond van de feestdag van St.-Maarten in de straten en op de pleinen van de stad grote vuren worden ontstoken. Dit gebruik heeft zich nog langen tijd gehandhaafd. Tegen het einde van de 15e eeuw schijnt de veiligheid in Maastricht veel te wensen te hebben overgelaten.

De gilden eisten strenge maatregelen tegen de veelvuldig voorkomende moorden en moordaanslagen. Op 22 oktober 1487 verbood de Raad het dragen van wapens aan iedereen, die hiertoe niet was gemachtigd.

Ook bleek er sprake te zijn van een ernstige zedenverwilde-

[p. 90]

ring. Er heerste zo'n losbandigheid, dat men er voorlopig maar genoegen mee moest nemen, dat zelfs openlijk tentoongespreide ongeoorloofde omgang tussen gehuwde partners slechts licht werd bestraft.

Op 9 februari 1481 kwam hierin echter een verandering. Burgers, die zich schuldig maakten aan overspel moesten voor straf een pelgrimstocht maken naar Rotsemadoer (Roccamadour) gelegen in Zuid-Frankrijk en twee mark boete betalen. Ofschoon zo'n wandelingetje van ruim 2000 kilometer de lust naar ongeoorloofde sex-activiteiten wel wat zal hebben bekoeld, schijnt die straf toch niet voldoende effect te hebben gehad. In 1504 werd namelijk bekend gemaakt, dat iedere man of vrouw die zich aan overspel had schuldig gemaakt gedurende drie uren op de treden voor de Landscroon (ongeveer waar in de Grote Staat nu de ingang van V. en D. is) met een halsband aan een schandpaal bevestigd, tentoongesteld zou worden. Tweemaal per jaar werd door twee schepenen en twee gezworenen van buurt tot buurt een enquête gehouden, waarbij iedere burger verplicht was te vertellen of een van zijn buren iets ten laste kon worden gelegd. Er werd niet alleen een onderzoek ingesteld naar gepleegde misdaden, maar ook naar het gedrag en het privéleven van de burger, of men de sacramenten, de heiligen of de geestelijken had geminacht, in de vasten verboden spijzen had gegeten, gevloekt of ruzie gemaakt had of zich aan toverij of waarzeggerij had schuldig gemaakt.

De resultaten van het onderzoek werden in een geheim register genoteerd. De burgemeester werd van eventueel ontdekte halsmisdaden in kennis gesteld. Hij moest voor de bestraffing van de misdadigers zorgdragen.

Na de komst van de hervorming werden ook diegenen gestraft, die niet strikt overeenkomstig de wetten van de R.K. kerk leefden.

Het aanleggen van geheime persoonsregisters door de C.I.A. en onze B.V.D. is dus ook al niets nieuws.

Het bovengenoemde register hebben wij in de archieven niet kunnen vinden. Het moet een pracht van een ‘Chronique scandaleuse’ zijn geweest!