De kus van de ijzeren maagd

En andere merkwaardige, historische en scandaleuse geschiedenissen uit vroeger eeuwen

Redoute was trefpunt van deftig Maastricht

Een redoute was in de 17e eeuw een vrijliggend vierkant bouwwerk, dat als wijkschans deel uitmaakte van de vestingwerken. In de 18e eeuw noemde men redoute (afkomstig van het Italiaanse ridotto) de plaats waar men bals en andere feesten gaf. Later werd met redoute het feest zelf aangeduid. Men sprak b.v. van ‘het organiseren van een gecostumeerde redoute.’

Tegen het einde van de 18e eeuw waren dergelijke redoutes ook te Maastricht in zwang gekomen. Op 30 juni 1777 besloot het stadsbestuur het groot aantal kermissen in de verschillende parochies te vervangen door één, twee weken durende, kermis in de maand september. De in mei gehouden St. Servaaskermis bleef echter gehandhaafd. De septemberkermis werd op de tweede zondag van september ingeluid door de klokken van de twee parochiekerken. Er werden ossen- en paardenmarkten gehouden en in de hal van het stadhuis stalden de winkeliers hun waren uit. In de feestelijk geïllumineerde straten der stad werden volksfeesten georganiseerd.

Bij die gelegenheid introduceerde de Franse theaterdirecteur Clairville hier gemaskerde en niet gemaskerde bals. Deze begonnen om 10 uur 's avonds en duurden tot in de vroege

[p. 58]

morgenuren. Dames hadden vrij entree, de heren betaalden 4 schellingen of namen à raison van 10 gulden een abonnement op alle bals. Behalve de officieren, moesten de danslustigen bij de ingang hun wapens afgeven. Men kon daar bij de heer Pasquier maskers en costumes kopen of huren. In de lokalen was ook gelegenheid tot hazardspel en er waren alle soorten dranken verkrijgbaar.

Clairville organiseerde ook z.g. redoutes, waarop men zich met dans, spel of musiceren kon vermaken. Deze redoutes begonnen om 5 uur en eindigden om 9 uur 's avonds. Dergelijke redoutes hadden hier ook gedurende de franse bezetting in 1748 plaats.

Daar de schouwburg toen tamelijk ver buiten het centrum van de stad was gelegen, werden de redoutes in het Hof van Tilly en later in de achterzaal van het hotel ‘De Wintmolen’ aan de grote staat gehouden.

Na het in gebruik nemen van de schouwburg aan de Bredestraat in 1788, werden de redoutes gehouden in de parterre-zalen van dit gebouw, bij de tegenwoordige Maastrichtenaar nog steeds bekend als ‘de redoute’.

Enige bijzonderheden over een bal in deze redoute in de vorige eeuw vernemen wij uit een artikel in de Momus Annalen van maart 1844. Gezien de sarcastische toon van dit artikel menen wij dat de anonieme schrijver ervan niet geheel onbevoordeeld was. Hij vertelt o.a. het volgende:

De heren moesten in rokcostuum zijn gekleed, met lakschoenen en glacé-handschoenen. Bij de ingang van de zaal ontving men een danskaart, een z.g. calpin. Men ging volgens schrijver in het iewat bouwvallige lokaal, door een tochtige gang, waaraan de niet bepaald reukloze toiletten waren gelegen. Door een klein deurtje kwam men eerst in een onverwarmd zaaltje, waarbij men moest oppassen niet de nek te breken over een paar houten trapjes. In dit zaaltje kwamen vrijende koppeltjes zich tussen de dansen verpozen. Ertegenover bevond zich een buffet. Schrijver zegt hierover: ‘Men kan er thee à descrétion, om niet krijgen. Er zijn ook dampachtige mengsels verkrijgbaar, die men tevergeefs voor punch of warme wijn zoude houden, indien de knecht, die ze u overhandigt, u daarvan niet verwittigde.

[p. 59]

Geloof echter niet dat u deze gratis worden toegediend, evenmin als de glaces en de broodjes, die van vóór de tiendaagsche rusie schijnen te dateeren....’

Door twee smalle deurtjes kwam men in de gezellige keurige, welingerichte balzaal, met zijn overheerlijke gladde dansvloer en het goed geplaatste balorkest.

Aan de linkerzijde bevonden zich de kabinetjes, waar men een kaartje kon leggen of zich door papa Zeguers een maaltijd kon laten opdienen. Schrijver zegt hierover:

‘Gij kunt er goed zitten, mits gij het ongeluk niet treft voor eene niet sluitende raam te komen, die u een stijven nek bezorgt; gij kunt er coteletten, salade en oesters krijgen; ook teringachtige kippen, van welke men niet met zekerheid kan zeggen of zij hunnen natuurlijken, of wel eenen geweldadigen dood zijn gestorven...’.

Het lijkt ons dat de schrijver hier overdrijft: het geslacht Zeguers stond van vader op zoon bekend als uitstekende restaurateurs, zowel van de schouwburg als van het restaurant in het stadspark.

De bezoekers deelt schrijver in twee klassen: patriciers en plebejers. Onder de eerstgenoemden telt hij de leden van de adel en ook hen, zoals hij schrijft ‘wier kwartieren ijsselijk, ontzettend gering in getal zijn, - verschgebakken nobelen, dateerende van de Belgische omwenteling... De patriciers of hoogadelijken, vormen in de redoute, als het ware eene “redoute” of verschansing, waarvan de bolwerken hoofdzakelijk bestaan uit neus-ophalen en voorhoofdfronzen, waarop de aanvallen van de plebejers van zelve afstuiten...’

Over de adelijke dames zegt schrijver, dat ‘zij met voorbedachten rade, wat minder goed gekleed zijn dan op particuliere partijen omdat het maar een redoute is!!...’

Om elf uur was het bal ten einde, er begon dan een sauve qui peut, waarbij een ieder het eerst zijn koetsier trachtte te bereiken.