De kus van de ijzeren maagd

En andere merkwaardige, historische en scandaleuse geschiedenissen uit vroeger eeuwen

Reis naar Maastricht in 1615; hele onderneming

Een der oudste beschrijvingen van een reis naar Maastricht vinden wij in de Voyage de Philippe de Hurges à Liège et à Maestricht en 1615. De Hurges (1585-1643) was een schepen uit de stad Doornik, tevens raadsheer en advocaat-fiscaal van de koning. Hij maakte reizen door België, Nederland, Frankrijk, Duitsland en Italië.

In bovengenoemd werk beschreef hij zijn reis van Doornik naar Maastricht met uitvoerige bijzonderheden over de plaatsen, die hij op die tocht passeerde. Daar hij in iedere plaats slechts korte tijd, meestal slechts enige uren verbleef, ontleende hij, zoals hij zelf vermeldt, zijn beschrijvingen van kerken en andere monumenten, grotendeels aan werken

[p. 26]

van tijdgenoten. Hij moet zeer belezen zijn geweest, vooral op het gebied van kunst en geschiedenis. Zijn werk is doorspekt met Griekse en Latijnse citaten.

Daar wij een beeld willen geven van het dagelijkse leven uit die tijd, zullen wij alleen vermelden wat de Hurges hierover uit eigen waarneming vertelt.

Hij vertrok op 31 augustus 1615 vanuit Luik per boot naar Maastricht. Voor zijn plaats in de roef betaalde hij 6 sous, de hut in de achtersteven kostte 5 en een plaats op het open dek 4 sous.

Hij bevond zich daar in het gezelschap van een aantal kanunniken, monniken, kloosterzusters, raadsheren, kooplieden, katholieken, hugenoten en... hoeren, bijna allen afkomstig uit Luik of Maastricht. Laatsgenoemden waren op dergelijke reizen altijd sterk vertegenwoordigd. Zij kwamen er hun geluk beproeven, zolang zij nog jong en mooi waren en geslachtsziekten of de gevolgen daarvan hieraan geen einde maakten.

Maastricht langs de Maas te zien.

De meeste reizigers probeerden de lange reistijd zo aangenaam mogelijk door te brengen: Sommigen bespeelden een of ander instrument, waarbij enige passagiers hen met zang begeleidden. Anderen maakten de dames het hof, lazen hun brevier of baden de rozenkrans. De conversatie was zeer levendig en voor die tijd, vooral op godsdienstig gebied zeer vrij.

De Hughes maakte kennis met een paar zeer belezen rechtsgeleerden, waarmede hij zich over geschied- en oudheidkun-

[p. 27]

dige onderwerpen zo goed had onderhouden, dat de heren besloten in het hotel te Maastricht gezamenlijk een kamer te nemen. Hij maakte ook kennis met een kanunnik van de O.L. Vrouwe kerk met name de Dimy, die aanbood hem de voornaamste bezienswaardigheden van de stad te laten zien, hetgeen dankbaar werd aanvaard. Als wij de Hurges geloven was de bootreis op de Maas niet zonder gevaar. Het waterpeil was op dat ogenblik zo laag, dat het schip verschillende malen op in de rivier voorkomende grintplaten vastliep. Gelukkig konden de krachtige trekpaarden het vaartuig weer lostrekken, want anders hadden de passagiers door het water naar de oever moeten waden.

Dit zou, indien het schip in het midden van de stroom zou lekstoten levensgevaarlijk zijn! Terwijl de rivier daar zeer ondiep was had zij bij de oevers soms een diepte van 10 à 12 voet. Er bevonden zich in de rivierboden diepe kuilen. Hierdoor ontstonden sterke draaikolken, waarin zelfs de meest ervaren zwemmer tenonder zou gaan.

Wanneer het pad, waarover de paarden die het schip trokken liepen, door rotsen of andere hindernissen werd onderbroken, moesten de paarden, deels zwemmend, deels lopend naar de andere oever worden overgebracht. Zij toonden hierbij geen angst en gehoorzaamden gedwee aan de bevelen van de voerman, die halfnaakt op een der ongezadelde paarden zat. Een zweep of een stok kwam hierbij niet te pas.

Door dit alles duurde de reis van Luik naar Maastricht inplaats van de normale vier uren, nu ruim zes uren. Tegen zes uur kwam men eindelijk te Maastricht aan. Direct na het aanleggen sprongen een groot aantal van de op de kade wachtende ‘caymans’, zoals de schrijver ze noemt, aan boord. Hij bedoelt hiermede de opdringerige kerels, die tegen een kleine vergoeding de bagage van de reizigers naar diens hotel willen brengen. Hij zegt hierover: ‘Indien men hier op ingaat, doet men er goed aan ze voor zich uit te laten lopen en ze niet uit het oog te verliezen want anders zou men het kunnen meemaken, dat de kerels, overigens zonder betaling, met de bagage er tussen uit gaan.’

‘Men moet ook niet zonder meer ingaan op de door hen aanbevolen hotels. Dit zijn meestal slecht befaamde herber-

[p. 28]

gen, waarvan de eigenaars deze klantenwervers goed belonen. Men dient van te voren goed te informeren, welke goede hotels er in de stad aanwezig zijn. U zoudt anders wel eens terecht kunnen komen in een of ander bordeel, waarvan de eigenaars, evenals een groot aantal hoertjes, de reizigers aan de kade opwachten.’ Men ziet dat het werkterrein van deze dames (het Bat!) in de laatste drie en een halve eeuwen niet veel van plaats is veranderd.

Na hun aankomst begaven de reizigers zich naar de nabijgelegen stadspoort (de Onze-Lieve-Vrouwepoort), waar een dertigtal goed geklede en bewapende soldaten de wacht hielden. Aan een loketje moesten zij opgeven wat hun nationaliteit, plaats van herkomst, reisdoel, duur van verblijf en naam van hun hotel was. De antwoorden werden met hun naam op een formulier genoteerd.

De Hurges nam zijn intrek in hotel ‘Le Moulinet’ (de Windmolen). Dit hotel was destijds gelegen op de hoek van het Vrijthof en de toen veel smallere Helmstraat. De oude kelders van dit hotel liggen nu gedeeltelijk onder deze straat. Vóór het invallen van de duisternis maakte onze reiziger nog een kleine wandeling door de stad. Hij zag het aflossen van de wacht, bestaande uit 180 man van de burgerwacht en 225 soldaten van het garnizoen dat 900 man sterk was.

Het avondmaal aan de table d'hôte kostte, buiten de wijn 12 sous. Er werden flinke stukken vlees opgediend, maar ze waren slecht toebereid. De lichtrode wijn, die naar men zei een plaatselijk produkt was, was waardeloos. De Hurges hield zich maar liever aan de hier populaire Rijnwijn, die inderdaad van goede kwaliteit was.

Aan tafel maakte hij kennis met enige Luikse edellieden en de Akense Kanunnik Lornius. Toen deze vernam dat de Hurges de volgende middag naar Aken vertrok, was hij zo vriendelijk hem introductiebrieven voor een collega en voor de gemeente-secretaris aldaar mee te geven.

De Hurgges zegt, dat men hem te Luik al ervoor had gewaarschuwd, dat men in sommige bedden van ‘Le Moulinet’ slecht sliep vanwege de overvloedig daarin voorkomende wandluizen. Hij had het ongeluk in een dergelijk bed terecht te komen.

[p. 29]

Hij werd niet alleen gedurende de hele nacht door het ongedierte geplaagd, maar moest de volgende morgen ook nog zijn kleren, die hij bij gebrek aan dekens had opgelegd, ontluizen.

Er moet naderhand in dat hotel wel het een en het ander zijn verbeterd, want in de 18e eeuw stond het bekend als een der beste hotels van Maastricht. Er logeerden vele vorstelijke en hooggeplaatste personen. Ook de befaamde avonturier graaf Cagliostro verbleef er enige tijd. Hij gaf in de grote zaal van het hotel z.g. ‘magische’ voorstellingen, die toen veel opzien baarden.

De daarop volgende ochtend begaf de Hurges zich, na in de Sint Servaaskerk de mis te hebben bijgewoond, naar de O.L. Vrouwe kerk, waar hij kanunnik de Dimy ontmoette, die, zoals hij had beloofd, hem de voornaamste bezienswaardigheden van de stad zou tonen.

De Hurges was vol bewondering voor de vestingwerken en vooral voor de prachtige stadspoorten. Hij besteedde veel aandacht aan de vestingwerken van Wyck, die hij zeer sterk vond. Hier bevond zich een bolwerk, waarin de soldaten van het Maastrichtse garnizoen hun toevlucht namen als de bevolking van de stad in opstand kwam. Daar woonde ook de militaire gouverneur van Maastricht. Dit bolwerk bevond zich, volgens een door de Hurges getekend stadsplan in de nabijheid van de Sint-Martinuskerk.

De Hollanders hadden verschillende malen tevergeefs getracht zich bij verassing van Wyck meester te maken. In 1594 hadden zij hierbij de ladders, waarmede zij 's nachts de muren hadden willen beklimmen, maar die hiervoor te kort bleken te zijn, achtergelaten. De Hurges beweert deze ladders te hebben gezien in de Sint-Servaaskerk, waar ze als teken van dank aan de muren aan de linkerzijde van het koor waren opgehangen. Over de maasbrug zegt hij dat ze bestond uit 10 bogen. Met het oog op de scheepvaart, waren de twee middelste bogen breder dan de overige. De brug was 38 voet breed en had stenen borstweringen. De twee laatste bogen aan de Wyckerkant bestonden uit houten balken, die in tijden van oorlog konden worden weggenomen. Aan de beide uiteinden van de brug stond een vierkante wachttoren.

[p. 30]

De Hurges maakte van de brug een nauwkeurige, maar niet erg artistieke tekening. Na de verbouwing van de brug in 1683 onder leiding van Franciscus Romanus is het aanzien van de brug aanzienlijk veranderd.

Op weg naar de Sint-Servaaskerk kwam hij voorbij een terrein, dat hij als volgt beschrijft:

‘Dicht bij de oude wallen van de stad, ongeveer in de buurt van de Limevillen (Leemkuilen) en de Tuneenberger (Tweeberger) poort, ziet men een uitgestrekt weiland, vierkant van vorm, geheel omringd door een lage muur, niet hoger dan 3 voet. In het midden van dit weiland, waarop vele olmen en andere schaduwgevende bomen staan, bevindt zich een mooie fontein, die men de Sint-Servaasfontein noemt.’

Hij geeft een uitvoerige beschrijving van de fontein met het beeld van Sint-Servaas in bisschopsornaat. Uit vier engelenkopjes spoten in de wijdgeopende bekken van vier bronzen dolfijnen stralen helder water. Hij vervolgt: ‘Het grote waterbekken is achthoekig van vorm, iedere zijde is 8 voet lang. Men daalt er langs acht witmarmeren treden af. Er staat ongeveer 5 voet water in. Dit is zo helder, dat men de erin geworpen muntstukken op de bodem ziet liggen. Het bekken is omringd door een marmeren ballustrade, gesteund door hoge pilaren, waarop leeuwen zijn geplaatst, die om beurten de wapens van onze vorsten, of die van de prins van Luik dragen. De pelgrims drinken het water om genezing te verkrijgen van de ziekten, waarvoor zij hun toevlucht nemen tot Sint-Servaas, met name droge of ingevreten schurft. Vanuit de fontein lopen verschillende, met het waterbekken verbonden rechtlijnige kanalen in verschillende richtingen over het weiland. Deze dienen ter bevochtiging van het linnen, dat men daar in grote hoeveelheden uitspreidt om te bleken.’

Dit ‘weiland’ is het tegenwoordige Vrijthof!

Schrijver vermeldt elders, dat ook verschillende van de zeven in de Maas gelegen eilanden als linnenbleek werden gebruikt.

De Hurges die een vurig verzamelaar was van fossielen en gesteenten, waaraan hij in zijn werk een tiental pagina's wijdt, heeft ook over de Sint-Pietersberg geschreven. Dit ge-

[p. 31]

deelte van het manuscript van zijn beschrijving van Maastricht is echter verloren geraakt. Hij noemt de berg de Hunnenberg, een benaming die men ook in andere beschrijvingen wel tegenkomt. Volgens schrijver dankt de berg deze naam aan het feit, dat Attila daar eens met het Hunnen leger kampeerde.