Van de Schelde tot de Weichsel. Deel 1: Frankrijk - Zuid-Nederland - Noord-Nederland

[p. 7]

Zuid-Nederland.

Jan Knobbels en Litte zijne vrouw voor de rechtbank. (Kortrijk.)

Manske en Threse zijn op de rechtbank. De zaak van Jan Knobbels en van Litte zijne vrouw wordt opgeroepen.

Manske. Tjeemenisters⁽¹⁾, 't e⁽²⁾ Jantens' wuf....Litte kris⁽³⁾ lik⁽⁴⁾....

Threse. Die franke⁽⁵⁾ tote⁽⁶⁾?....Kik ne keer naor heure vein⁽⁷⁾: hi e were potje-rol⁽⁸⁾.

Manske. Hi en⁽⁹⁾ doe, hi en doe: hi e roo⁽¹⁰⁾ omdat hi mee en ei ip zit⁽¹¹⁾.

Threse. Wad ein ze gedaon? Ein ze gestaule?

Manske. Moei-je da vraoge? Litte ei heur mule geroer en Jante e z'en pendoeringe gedraai⁽¹²⁾....maor zwiigt liever 'ne keer en horkt, wa da de getugen zeggen.

Eerste getuige. 'k Weune ekik nu al sedert drie jaor in eulder partje⁽¹³⁾ mee min joengens: mine vein e doo, menheere de presiden. 'k Weune zuste⁽¹⁴⁾ nevens eulder deuregat en 'k hoore ol wa da der daor gebeur. 'k En wil der kik gee kwao van zeggen; maor 'k gao 't toch zeggen lik of⁽¹⁵⁾ 'et e. Jante e 'nen dronkelap en hi e olsan⁽¹⁶⁾ 'nen dronkelap gewis. Oes hi de zaoterdag mee zin ortjes⁽¹⁷⁾ thuus kom, es't er e kot⁽¹⁸⁾ van ól de duvels. Litte, die aorme sloore, die weirkt en slaoft g'heele daogen deure voor heur schaopkes van kinders en heure vein lat ze maor keriotten⁽¹⁹⁾. Wa da Litte uut heure mon onspaor⁽²⁰⁾, da gao Jante verture-

(1) Tjeemenisters, basterdvloek.

(2) 'Te, het is.

(3) Kris, krijscht, schreeuwt, weent.

(4) Lik, gelijk.

(5) Frank, onbeschaamd.

(6) Tote, tuit, mond, bek, hier overgedragen op de geheele vrouw.

(7) Vein, veint, vent, man.

(8) Potje-rol, korte schilderende uitdrukking voor stapeldronken.

(9) En, niet.

(10) Roo, rood.

(11) Mee en ei ip zitten, een ei op hebben, gelijk eene hen, die een ei moet leggen, daarna: verlegen zijn.

(12) Eene pendoeringe draaien of geven, afrossen, wellicht van Pandoer, Hongaarsch krijgsman. (Geroer, gedraai, later gewis, gebeur enz., voor geroerd enz.)

(13) Partje, poortje, de ingang tot een steegje. Met a: zoo ook hoort men te K. lapt voor loopt.

(14) Zuste, juist (Fr. juste).

(15) Lik of, zooals.

(16) Olsan, al aan, steeds. Volgens Snellaert van al's hands.

(17) Ortjes, oortjes, centen, geld.

(18) Kot, leven, schandaal; oorspr. kot, akelig hol. Een zelfde overgang als in: 't Is net eene Jodenkerk.

(19) Keriotten, kariotten, wroeten, lastig werken als iemand, die met een kruikar, chariot, moet arbeiden.

(20) Onspaor(t), ont-, uitspaart.

[p. 8]

lutten. Nu, enfin, horkt, 'k en kan 't ol nie zeggen: 't e te vele, menheere de presiden. En 'k en zoe daor ol nie van spreken, da'k hier nie en mostege....maor zoo e kolf⁽¹⁾ van 'ne vein dadde en ei-je nog nooi gezien. 't E nu Dissendag drie weke geleen: 't wa in ol da slich were, oes 't dao zoo koed⁽²⁾ wa. Litte wa en bitje mee mi kommen koetten. Heur joengens waoren ol in bedde, en me⁽³⁾ zaten bi miin stove⁽⁴⁾, toen ol mee eene keer z'ip Littens deure busschen⁽⁵⁾. 't Wa Jante die t'huus kwamp en hi en kostege nie in. Zeere⁽⁶⁾! 't e Jante!’ zei Litte, en ze kwamp geloopen. Jante ston daor were dronke, maor dronke! en hi begostege tegen zi wuf ip te gaan en maktege z'uut voor ol da leelik e. Ge zoedt er bescham van gewis ziin. En da kot⁽⁷⁾ e da wel en heure⁽⁸⁾ gedeur. G'heel partje ston uut. Jante e heur van olles verwete en hi e ip 't einde de kotereire⁽⁹⁾ gepak en ol wa da der in huus wa, sloeg hi in gruzelmenten. Litte kristege en heur joengens kristegen. G'had er compassie mee g'het. Kik, menheere de presiden, 't en e nie voor 't een of 't ander, maor da doet iets an miin herte, oes ik er nog op peize. En heur manije⁽¹⁰⁾ (hoe heet 'et ook were, da schaop? - Stantje, jao!) bloettege en ferm, wei-je! - E nie⁽¹¹⁾, Litte? -

Litte (weenend). Och, 'k e ol zoo vele ofgezien mee die vein, da'k zoe wille doo ziin....Hi verteir ol wa dat hi win en oes hi thuus kom, 't e ton⁽¹²⁾ nog olsan slaon en smitte⁽¹³⁾....Kaotje weet 'et.

Eerste getuige. Jeik⁽¹⁴⁾ zeker! En dat e daor gedeur mee Jante, toe da de sempetter⁽¹⁵⁾ gekommen e en dat hi e proses gemakt e, en Jante e 't wel verdien, maor, menheere de Presiden, Litte e 'et nie gedaon....

Tweede getuige. 'k Moete ekik hier kommen en 'k wee 'kik van nie! e jao, 'k weune 'kik daor wel vlakke vooren, maor minsche⁽¹⁶⁾ trekt eens da nie an. 'k Was ekik in huus en ben ekik in huus gebleve. 'k Zeg ekik ezoo voor miin redens⁽¹⁷⁾: vechte ze, lat ze vechte. Ma 'k ben toch bli, da'k hier moete kommen. Ge moet weten, Jante e ol gepak, dat hi in huus ha, en e 't bute gesmete, zuste lik te groffelinge⁽¹⁸⁾, allez, waar da 't vliege wilde en hi e gesmete mee en teele⁽¹⁹⁾, daor te kluffe⁽²⁰⁾ in miin veisterkassine⁽²¹⁾ da 't kletstege en 't er ziin vuf rutte gebrauke - gao Jante miin rutte moete betaole?

De deurwaarder. G'het gedaon, zet u van achtere.

Tweede getuige. Miin rutten....

De deurwaarder. Zet u van achtere, zegge 'k u!

Derde getuige (politiebediende), Menheere de presiden, 't e daor olle

(1) Kolf, kalf, lobbes.

(2) Koed, koud, evenals zoe voor zou, koetten voor kouten.

(3) Me, we.

(4) Stove, soort van kachel.

(5) Busschen, geweldige slagen toebrengen, maar enkel gezegd van slagen, die gedruisch maken.

(6) Zeere, haastig, gauw wat.

(7) Kot, zie boven.

(8) Heure, uur.

(9) Kotereire, koteraere; ijzer waarmee men kotert, pookt.

(10) Mani-je, manneke, ventje.

(11) Enie, is ('t) niet?

(12) Ton, toen, hier dan.

(13) Smitte, smijten, slaan.

(14) Jijk, je-ik, ja ik.

(15) Sempetter, garde champêtre, veldwachter.

(16) Minsche trekt eens da nie an, ik trek mij dat niet aan. Minsche, mensche, men. Eens, voor zich, dat bij de Vlamingen onbekend is. Wijst eenen persoon in 't algemeen aan.

(17) Ik zeg voor mijne redens, ik zeg, wat mij betreft, (je dis moi, pour ma part). Reden - meening.

(18) Tc groffelinge smiiten, te grabbel gooien (jeter à la gribouillette).

(19) Teele, aarden bak (verwant met tegel en 't Fr. tuile).

(20) Te kluffe in, midden in, van klieven?

(21) Veisterkassine, vensterraam (Fr. châssis).

[p. 9]

daoge ruse, olle daoge kommen mi de minsche zeggen: sempetter, loop zeere, loop! ze vechte were bi Litte. 'k Zoe der wel den g'heelen dag moeten bi ziin. Maor over drie weke, 't was te vet. 'k Hoore mooschen⁽¹⁾ en brieschen in Jantens partje. 'k Zegge zoo in miin eigen: 't e daor were kerremesse. Jao, 't wa were Litte, die in stikke lag⁽²⁾ met heure vein. Litte had hem in ziin anzichte geskart⁽³⁾, en Jante trok zi wuf bi heur haor. En verwitte⁽⁴⁾, verwitte, da ze deien olle twee! dadde en e-je nog nooi van uw leven gehoor. 'k Zei-je tegen Jante: toe, Jante, lat uw wuf nu gerus en gaot in uw huus lik ne fraoie vein: 't e nu genoeg. En Jante schiet ip tegen mi en begostege: wa wei-je en wa zoe-je gi; wa gao u dad an? Zuk 'ne kernut lik gi! ge keun in miine zak! Allez, hier bute, posternel⁽⁵⁾, da ge ziit. En Jantens wuf ston daor ook te tieren: 'k zei-je heur van te zwiigen en van heure vein liever en bitje te lamoezen⁽⁶⁾. Maor 't wa wel, 'k kreeg ze olle twee ip den nekke. 't Waren lik gestampte duvels!...

Jan. Meneere de presiden, mag ekik ook wa zeggen?

Litte, tot haren man. Zwiig Jante, lat 'et mi zeggen. Meneere de presiden, mag de sempetter hem in ons huus moeien? Mag hi g'heele daogen in ons partje staon kiiken en loeren, wa da m'uutrechten? Os miine vein drinkt, 't e mee zi gel. We ziin winder⁽⁷⁾ zoo treffelijk os iemand....zoe-je nie....

De deurwaarder. Ussst! wei-je zwiigen?

Derde getuige (politiebediende). Os ze mi gildig verweten an, 't wa ton 'en bitje gestil. Maor da wuf van nevens Littens deure, Kaotje daor, en da es ook en kwao mule! e er heuren haok willen inslaon⁽⁸⁾, en Jante e nog 'ne keer begunnen, en z'ein der tons ol onder een gevochte, Jante, Kaotje, Litte....'k e tons gezei: nu moei-je staoken; 't e tiid da 't uut e! En 'k e ze kik willen skeen⁽⁹⁾, maor ze ziin ip mi gesproengen....

Jan. Dadde en gink hem nie an....

Litte. Miine vein mag mii slaon....

Derde getuige (politiebediende). En z'ein mi geslegen da'k en paone ooge⁽¹⁰⁾ ha....

Litte. En hi e mi ook geslegen: hi e miin mitse van miin hoof gesnik⁽¹¹⁾ en in de greppe⁽¹²⁾ gesmete. 'k E ze daor 's anderendags vinde tjoolen⁽¹³⁾....

Threse tegen Manske. Jao, z'ein gevochte....g'het 't ton nog gegrat⁽¹⁴⁾....'t e wel bestidt⁽¹⁵⁾ voor Litte. De Juze gaot 't heur bakken⁽¹⁶⁾! maor 't e nog jammer van Jante....

(1) Mooschen, wroeten, futselen, hier: gerucht maken, twisten.

(2) In stikke met iemand liggen, ruzie hebben met iemand, gebroken hebben met iemand.

(3) Geskart, skarten, krabben.

(4) Verwitte, verwijten.

(5) Posternel, poesjenel, (Fr. polichinelle), windmaker.

(6) Lamoezen, stillen, sussen, streelen, (van 't Fr. l'amour?)

(7) Winder, wijlieder, wijlui.

(8) Ziinen haok in iets slaon, zich met iets bemoeien.

(9) Skeen, scheiden.

(10) Paone(n) ooge, blauw oog. Paone, fluweel.

(11) Gesnik, gesnuk, rukken met eenen snuk of schok. Ons snikken.

(12) Greppe, greb, goot.

(13) Tjoolen, gezegd van een ding, dat niet op zijne plaats, in den weg of verloren ligt, van dolen.

(14) Gegrat, gegraon, geraden (Fr. deviner.) Verg. gegeten.

(15) 't E wel bestidt, besteed, wel verdiend.

(16) Iemand iets bakken, geven of meegeven: jouer un tour à quelqu'un.

[p. 10]

Manske. Och, heere, wa schild hem dadde. Hi gaot hi daor deure lik Lamen⁽¹⁾ deur de vitsen⁽²⁾. Maor, wacht maor toe t' aven....'t gaot ip Littens en torre beijaarden⁽³⁾!

(Medegedeeld door Mr. Alb. Fredericq, advocaat te Gent.)

(1) Lamen wordt gezegd van een' luien, vadzigen, onbehendigen, ongevoeligen vent: 't is 'ne Lamen! (lamme). Zoo wordt gezegd:
Alle name
Zijn God bekwame
Uitgeweird (uitgezonderd)
Manten en Lamen.

(2) Vitsen beteekent eene vlek op het vel, ook nog zekere soort van erwten, die men aan het vee geeft. Door iets gaan lik lamen door de vitsen, beteekent, zich aan iets weinig gelegen laten liggen, onverschillig zijn voor 't geen gebeurt.

(3) Ip heuren torre beyaarden, wekkeren, zij zal er van lusten. Wekkeren, carillonner.