Verzameld werk (2 delen)

(1951-1952)–J.H. Leopold– rechtenstatus



[pagina 388]
Derde bedrijf
[pagina 389]

Zesde tafreel Gerechtszaal Op de estrade der rechters wacht de bode op het binnenkomen van het gerechtshof. Onder het volk, dat komt om aanklachten in te dienen, de prins Samsthanaka in een schitterend kleed Prins Gebaad in water, vloeistof, vocht en nat, heb ik in park en bosch en woud gezeten bij vrouwen, meisjes, maagden, jongedochters, fier op de pracht en welstand van mijn leden. Ik draag mijn haar in krullen, in een vlecht, gekuifd, loshangend of in schommellokken, wiss'lend, afwiss'lend, nu eens dit dan dat, een geestige onrust en een speelsch vernuft zoo ben ik, ik de prins Samsthánaka. - Ik heb, als wormen in een lotosknop, gezocht naar leegte en leegte ook gevonden, hier in mij zelf. Wie was het, wie ook weer, die ik de schuld wou geven van dit dwaas, dit jammerlijk bedrijf?... Ik weet het thans. Op Carudátta wordt het afgeschoven, Zijn armoe doet ook een verzonnen kwaad terstond geloof en gretigen ingang vinden. De zetels staan gereed, de rechters komen, Hier zet ik mij en wacht een oogenblik. Bode De heeren rechters zullen zitting nemen! Rechters met gildemeester, griffier en anderen komen op
[pagina 390]
Rechter Gij, Heeren Gildemeester en griffier! Bezwaarlijk is het ambt des rechters, gansch in de gedachten, in de handelingen van anderen vervat, afhankelijk van wisselvalligheid, dat af moet gaan op des gedings verwarring; onbewezen vermoedens worden voorgebracht; verzwegen de eigen schuld; voorliefde, vijandschap doorvlamt het woord en hitte van den strijd, waar samenstaat in hachlijken balans partij, tegenpartij, belangendienst, invloed en vorstengunst. En valt ten laatste het scheidend vonniswoord, dan is gemeenlijk elk der gedaagden gram en onvoldaan en niemand prijst het oordeel van den rechter. En toch, hoe veel verlangend is zijn ambt! Het wetboek moet hij kennen, alle paden van de ontduiking weten na te gaan, zijn woord moet treffend zijn, hij zelf gelaten bij vriend en vijand eender van gedrag, den boozen schrik, den zwakken toevluchtshaven, den grooten ontoegankelijke rots, voor hun beloften doof, onaangerand door vreesbedreigingen ook van den troon, en eindelijk niet tot een wetsverklaren en tot der rechtspraak uiterlijken gang en regelmatigheid zich zelf bepalend maar innerlijk verband en samenhang in alles nagaand, met zijn hart aanvaardend der dingen heiligste waarachtigheid.
[pagina 391]
Gildemeester Ook in de hoogste deugden zijn gebreken en in het maanlicht zelf is duisternis. Rechter Bode, ga thans en vraag met luider stem, wie er een aanklacht in te dienen heeft. Bode tot het volk Het hoog gerechtshof kondigt af en vraagt, wie er een aanklacht in te dienen heeft. Prins Ik, man van aanzien, ik, een god op aarde, ik, prins Samsthánaka, de Koningszwager, ik wensch hier zelf een aanklacht in te dienen. Bode tot den rechter De prins Samsthánaka komt met een aanklacht. Rechter De prins als eerste? Dat verkondigt onheil als zonsverduistering bij vroegen morgen. tot de bode Zeg, dat hij voorkomt. Bode tot den prins Heer, de rechtbank wacht u. Prins Míj gaat het wel; of ik dat ú zal wenschen, staat ter beschikking van mijn willekeur.
[pagina 392]
Rechter ter zijde Een kiesche groet. luide Gelieve plaats te nemen. Prins De grond behoort aan mij en ik neem plaats waar mij behaagt, tot den griffier hier legt zijn hand op het hoofd des rechters hier zet zich op den grond hier ga ik zitten. Rechter Hebt gij een aanklacht? Prins Ja. Rechter Van welken inhoud? Prins Vergun, dat ik het fluistere in uw oor. Ik ben geboren uit zeer hoog geslacht, mijn vader is schoonvader van den Koning; de Koning is een schoonzoon van mijn vader; ik ben de zwager van den Koning; hij, de Koning, is mijn zusters man. Rechter Dat alles is ons bekend en niet ter zake dienend. Geboorte geldt hier niet; de vetste grond draagt soms het meeste onkruid. Zeg uw aanklacht.
[pagina 393]
Prins Ik spreek. Ook als ik iets misdreven had, laat mij de Koning ongestraft. Welnu, hij dan, mijn zusters echtgenoot, hij heeft uit overgroote liefde aan mij geschonken het schoone park Pushpakarándaka om er te wandlen, rond te gaan, te spelen. Ik kom er dagelijks en zie er toe of er gewied wordt en gesnoeid, tot dat door noodlot's toedoen ik er moest ontmoeten het lichaam van een vrouw, het doode lijk. Rechter Is het bekend, wie de ontzielde was? Prins Hoe zou het niet? Het pronkjuweel der stad, een vrouw met kostbaarheden volgehangen, met goud en sieraad overladen. Hoort! terwille van haar geld is onverhoeds Vasantaséna in het eenzaam park vermoord, verwurgd door onbekenden dader, maar niet door mij... na half te hebben uitgesproken legt hij zijn hand op de mond Rechter O, droevig plichtverzuim der stadsbewakers! - Gildemeester, schrijver, gij hebt het ook gehoord: maar niet door mij. Laat dat voorloopig worden opgeteekend.
[pagina 394]
Prins ter zijde O wee! zooals een al te gretig eter verslik ik mij aan eigen gulzigheid. luid Griffier, ik heb gezegd: door mij gezien, maar niet door mij vermoord. Waartoe dat schrijven? hij verscheurt het protokol Rechter Hoe weet gij, dat zij om haar geld gewurgd is? Prins Dat weet ik uit haar opgezwollen hals en het gemis van voet- en vingerringen. Gildemeester Volkomen juist. Prins ter zijde Goddank, ik ben herleefd. Rechter tot den bode Ga, roep de moeder van Vasantaséna. Bode tot het volk De moeder van Vasantasena! tot de moeder van Vasantaséna Volg mij, de rechtbank wenscht uw tegenwoordigheid. Moeder Heil u, achtbare Heeren des gerechts! Rechter Dank, moedertje.
[pagina 395]
Prins Dank, oude koppelaarster! Rechter Zijt gij Vasantaséna's moeder? Moeder Zeker. Rechter Waar is uw dochter? Moeder Bij een vriend in huis. Rechter Hoe heet die vriend? Moeder ter zijde Dat gaat toch al te ver. luid Al is men rechter, zoo iets vraagt men niet. Rechter Niet ik, maar het geding zelf vraagt het u. Gildemeester Er steekt geen kwaad in, zeg het ons gerust. Moeder Hoe? het geding? welnu dan, heeren rechters, De koopman Carudátta is zijn naam, bij hem geniet mijn kind haar jonge jaren.
[pagina 396]
Prins Gij hoort het! laat dat worden opgeteekend! Den koopman Carudátta klaag ik aan. Gildemeester Dat hij haar vriend is, is toch geen vergrijp. Rechter Laat men den koopman Carudátta roepen. Bode tot het volk De koopman Carudatta, de Brahmaan! achter de schermen herhaald Carudatta komt op, ter zijde Is 't uitgekomen, dat ik Árjaka den herder met mijn draagstoel heb gered? De vogels schreeuwen, trillen doet mijn oog en dwars kroop er een giftslang op den weg. Bode Heer, wil mij volgen naar het hoog gerecht. Rechter ter zijde Zoo is het aangezicht der zonde niet. Carudatta Heil u, achtbare rechters en beambten! Rechter Wees welkom. Bode, zet een zetel neer. Prins Wel ja, een zetel voor den moordenaar.
[pagina 397]
Rechter Wij wenschen, edele Carudátta, dit te weten: is u de dochter dezer oude vrouw wellicht bekend? Carudatta Van welke oude vrouw? Rechter Van deze hier. Carudatta tot Vasantasena's moeder Eerbiedig groet ik u. Moeder Mijn zoon, ik wensch u allen voorspoed. ter zijde Waarlijk, mijn meisje weet haar keuze goed te doen. Rechter Spreek, is de bajadere uw vriendin? Carudatta zwijgt beschaamd Prins De valschaard zwijgt uit angst. Hier staat een man, een hooggeborene, die weet te spreken. Rechter De zaak is vol verstoring. Laat uw schaamte zijn afgelegd, zoo eischt het het geding. Carudatta Heb ik een rechtsgeding? met wie?
[pagina 398]
Prins op hoogen toon Met mij! Carudatta Met ú? Het valt mij moeilijk dát te dragen. Prins O, moordenaar, gij hebt Vasantaséna, die was getooid met honderde juweelen met eigen hand gedood en nu ontkent ge en loochent het, bedrieger, die gij zijt. Carudatta Al wat gij zegt, is onzin. Rechter Edele, genoeg van hem; zeg ons de waarheid, is Vasantaséna uw vriendin? Carudatta Zij is het. Rechter Waar is zij thans? Carudatta Zij is naar huis gegaan. Gildemeester Naar huis gegaan? Wanneer? In wiens gezelschap? Carudatta Zij is naar huis gegaan; meer weet ik niet.
[pagina 399]
Prins Naar 't oude park Pushpakarándaka, daar heeft hij ze gebracht en om haar geld gewurgd met eigen handen en nu zegt hij: ze is naar huis gegaan. Carudatta Onsamenhangend en ongerijmd, verward en tegenstrijdig is uw verhaal en het weerlegt zich zelf. Rechter tot gildemeester en griffier Der bergen top te tillen in zijn hand, den wind te grijpen en de wereldzee dwars te doorvaren, het is even licht als dezen hier, den eedlen Carudátta, van misdaad te betichten. Zie hem aan en zeg, is dat het uiterlijk der zonde? Prins Te hulp, te hulp! Hier wordt de wet verkracht! Rechter streng Zot, scheer u weg! gij waagt het hier te spreken van wet en wetsverkrachting en uw tong is nog niet weggeschrompeld in uw mond? Gij ziet den middagzon in 't aangezicht en nog vergaan uw oogen niet? Gij steekt uw hand in vuur en vlammen en zij valt níet brandend af? Gij waagt het Carudátta zijn goeden naam te ontstelen en de aarde verslindt u niet het eigen oogenblik?
[pagina 400]
Hij, die de schatten aller oceanen te saam verworven had, zoodat de zee alleen haar eb en vloed, haar leege daling, haar vruchtelooze stijging over had, en die die weelde en ongetelde rijkdom aan anderen om niet heeft weggeschonken, hij zou een daad, die door een vijand zelfs verafschuwd wordt, moedwillig gaan bedrijven om geld? om geld? Prins schreeuwt Hier wordt de wet verkracht! Moeder Ellendeling! hij die daar staat, hij heeft, toen hem een kistje goud, een onderpand ontstolen was, daarvoor een parelsnoer, het puik der oceanen aangeboden, zijn laatst bezit en om een poover geld zou hij nu zóó icts doen? weenend Mijn kind, mijn dochter, waar zijt ge? ach, kom hier! waar blijft ge toch? Bode De hoofdman van de stadswacht, Víraka! Rechter Wees welkom, Víraka. Wat brengt u hier? Viraka Ik groet de Heeren van het hoog gerechtshof! Toen na de vlucht des herders Árjaka ik acht gaf den ontkomene te vangen,
[pagina 401]
en er een draagstoel kwam met toegesloten gordijnen, die ik onderzoeken wilde, toen ben ik door Candánaka, den hoofdman, getrapt, geschopt en met den voet getreden. Ziedaar mijn klacht. Aan u thans de beslissing. Rechter Weet gij, van wie de draagstoel was? Viraka Welzeker. Van dezen hier, den eedlen Carudátta. ‘Vasantaséna is er in, zij gaat, naar 't oude park Pushpakarándaka tot haar beminde’ aldus sprak de voerman. Prins Hoort gij het andermaal, o Heeren rechters? Rechter ter zijde Verduistering bedekt de blanke maan, De oever stort en troebel wordt het water. luide Uw zaak zal worden onderzocht. Maar thans nog dit: heeft soms de manschap van de wacht in 't oude park Pushpakarándaka het lijk gevonden van een vrouw? Viraka Wij vonden het voetpad opgewoeld, bloemen en gras geknakt en stukgetreden; op den grond de flarden van een lijfdoek en een tres lang vrouwenhaar.
[pagina 402]
Rechter Wij weten thans genoeg, en danken u ten zeerste. Gij kunt gaan. Viraka af Carudatta ter zijde Zooals op bloesems bij hun eerst ontluiken een zwerm van bijen dorstende zich stort, zoo vallen ramp en tegenspoed bij drommen dicht op mij neer; is eens de scheur ontdekt, dan dringt het onheil onweerstaanbaar binnen. Rechter Spreek, Carudátta, zeg ons thans de waarheid. Carudatta Wat een boosaardig man, verblind door afgunst, verhit door hartstocht en belust op moord, met valschen toeleg heeft in een gezet, wordt dat voetstoots geloofd en aangenomen? Ik, die geen bloesemtak, die geen liane omlaag zou halen, gretig naar den bloem, ik zou het zachte, lange vrouwenhaar, glanzend als bijenvleugels, met mijn handen gaan plunderen? Ik zou een teere vrouw weerloos en weenend, driftig aan gaan grijpen en wurgen in den jammerenden keel? Prins Wordt hier gerechtigheid gedaan en mag die schurk nog op zijn zetel blijven zitten? Rechter Bode, gij hoort het woord des prinsen.
[pagina 403]
Carudatta Rechter, bedenk wel wat gij doet! verlaat den zetel op uitnoodiging van den bode en gaat op den grond zitten Prins danst van vreugde en gaat op den zetel van Carudatta zitten ter zijde Zie zoo, het kwaad door mij gedaan, is op hem neergekomen en ik kom op zijn eereplaats terecht. luid Wel, Carudátta, zie mij nu eens aan en zeg het maar: ze is door mij gedood. Carudatta Nog eens, o rechters, wat wraakgierigheid en haat verzonnen heeft en uitgedacht, wordt dat geloofd en blindlings aangenomen? ter zijde Helaas, Maitréya, welk een onheilsdag! Ach, Rohaséna, kind dat speelt en dartelt en lacht in onschuld bij de schuld des vaders! Ik heb Maitréya naar haar huis gezonden om de juweelen door haar neergelegd in 't speelgoed van mijn kind terug te brengen. Waar mag hij blijven? Maitreya komt op, ter zijde Er gaat een vreemd gerucht. Het zeggen is, dat Carudátta voor den hoogen rechter gedaagd en opontboden is. Voorzeker geldt het een zaak van ongewoon gewicht. luid Heil u, mijn vriend! Hoe ziet ge zoo ontsteld? Wat legt men u ten laste?
[pagina 404]
Carudatta Ik immers, zwelgend in verdorvenheid en onbekommerd om mijn eeuwig leven, ík heb een vrouw of liever de godin der liefde zelf... het overige zegt deze. Maitreya Wát? Wát? Carudatta fluistert hem wat in Zoo is het. Maitreya En wie durft dat zeggen? Carudatta Niet deze hier, het noodlot zelf, bij monde van hem, draagt tegen mij die aanklacht voor. Maitreya En zegt ge niet: ze is naar huis gegaan? Carudatta Het ís gezegd, maar door de vijandschap en de vervolging van mijn booze noodlot wordt het niet aangenomen. Maitreya Heeren Rechters! Een man, een burger, door wien Ujjayíni versierd is met gebouwen, kloosters, tuinen, godshuizen en gedrenkt met watervijvers en springfonteinen, zulk een medeburger
[pagina 405]
zou om der wille van een schamel geld een daad gaan doen, verfoeid, vervloekt in deze, ter eeuwigheid verdoemd in de andere wereld? Wel, Koninklijke prins, Samsthánaka, opborrelende bron van lastertaal en geile aap met klatergoud behangen, zeg nóg eens in mijn aangezicht, wat zou mijn vriend misdreven hebben? Prins Houd uw mond! met Carudátta heb ik een geding en niet met u. Maitreya Wacht, koppelaarsterzoon, Hier met mijn stok, krom als jouw slinksche streken, sla ik je hoofd in duizend gruizels! Prins Wat? jij kraaipootschedelkop! wou jij mijn hoofd, het hooggezalfde, met jouw vuile handen benaderen? Pas op, slavinnezoon, kwajongen van Brahmaan! Zij vechten en uit den gordel van Maitreya vallen de sieraden van Vasantasena O, ziet, o ziet de kostbaarheden van Vasantaséna, het bloedgeld, loon en oorzaak van den moord! De rechters blijven allen met het hoofd naar omlaag gewend Carudatta ter zijde tot Maitreya Deze juweelenschat, door noodlot's toedoen uw ríem ontvallen, brengt ook ons ten val.
[pagina 406]
Maitreya Verhaal de gansche toedracht toch! Carudatta Mijn vriend, zwak is het oog des Konings, niet doordringend de werkelijkheid; een woord, dat geen geloof noch ingang vinden kan, voegt aan den dood slechts smaad en schande toe. Rechter Helaas, helaas, een ongeluksgesternte is opgegaan! Gildemeester tot de moeder van Vasantasena Vrouwtje, is dit het sieraad van uw dochter? Moeder Het lijkt er op, hetzelfde is het niet. Prins Bedriegster, met uw oogen zegt ge ja, al zwijgt uw mond. Moeder Laat mij met rust, schavuit! Rechter Behoort dit goud aan ú toe, Carudátta? Carudatta Neen, neen.
[pagina 407]
Rechter Aan wie dan? Carudatta Aan Vasantaséna. Rechter En komt het uit uw huis? Carudatta Bij mij uit huis. Rechter Zeg thans de waarheid, Carudátta! Zie, waarheid, het zijn twee enkele syllaben, maar al ons zielsheil is er in vervat. Carudatta Ik ken het goudwerk niet, ik heb het nooit gezien, het hoort Vasantaséna toe, zie daar al wat ik weet en ook nog dit, dat het bij mij uit huis komt. Rechter Carudátta, zeg thans de waarheid nog, vóór dat de zweep, met felle slagen op uw lichaam vallend, de hulsels weg doet vallen van uw hart! Carudatta Ik ben gelijk mijn vader was, onschuldig, onschuldig ben ik, zoo van hart als hand.
[pagina 408]
Maar dan, als allen mij van kwaad verdenken, wat baat het dan, dat ik onschuldig ben? - ter zijde En ook, het walgt mij langer nog te twisten, te vechten om een leven dat te loor en doelloos is geworden sinds haar dood. luid Welaan dan, Heeren rechters, zonder omhaal spreek ik het uit en in beknopten vorm: ik, slechtaard, in een zondenpoel gedompeld en ongedachtig mijn geluk in deze en mijn toekomstig heil in gene wereld, ik heb een vrouw of liever de godin der liefde zelf... het overige zegt deze. Prins Kom, zeg het nu ook zelf maar: omgebracht. Carudatta Gij zegt het. Prins Luistert, Heeren rechters, luistert en schrijft het op: door dezen omgebracht. En thans, nu twijfel niet meer mooglijk is, wordt hij nu niet in hechtenis genomen? Rechter Het zij zoo. Wachters, grijpt dien Carudátta! De uitspraak over schuld of onschuld staat aan ons, de straf bepaling aan den Koning. Bode, bericht aan Koning Pálaka ons oordeel en herinner hem den tekst van Manu's wetboek; dat men geen Brahmaan mag dooden, schoon hij staat in alle zonden,
[pagina 409]
noch zijn bezit ontnemen; ballingschap, uitstooting uit het rijk, dat zij zijn deel. Bode af Moeder Genade, Heeren rechters, weest genadig! Is dan misschien mijn dochter omgebracht, ik kan aan dezen hier geen kwaad toewenschen. En ook nog dit: is hier een rechtsgeding, van klager en beklaagde, dan moet ik de klager zijn en heb den eisch te stellen, en ik bezweer u, rechter, laat hem vrij! Prins Ga heen, zottin! Rechter Wachters, geleidt haar weg! Moeder Ach Carudátta! Kind! Mijn eigen zoon! weenende af Prins Ik heb een werk voleindigd mijner waardig, mijn taak is afgeloopen, ik kan gaan. af Carudatta Helaas, Maitréya, welk een onheilsdag! Ach, Rohaséna, kind, dat speelt en dartelt en lacht in onschuld, bij de schuld uws vaders. Bode komt op Hier is het vonnis, Heeren des gerechts!
[pagina 410]
Rechter Hoort! Aldus vonnist koning Pálaka: Hij, die terwille van een schamel geld Vasantaséna heeft vermoord, hij worde behangen met het eigen goudsieraad en onder trommelslag geleid ter rechtplaats en aan de paal onthoofd! Een iegelijk, die waagt een zelfde misdaad te bedrijven, moge zich wachten voor de zelfde straf! Carudatta Ach, blindlings handelt Koning Pálaka. Zoo worden vorsten door hun wanberaders in 't vuur van wetsverkrachting en geweld en onschuldonderdrukking neergestort, en gaan ten laatste troon en rijksregeering te recht in vlammen op. - Maitréya, ga en wil mijn zoon in uw bescherming nemen. Maitreya Waartoe den boom beschermen, als de wortel wordt afgehouwen? Carudatta Vriend, spreek niet aldus! Zie in den zoon het evenbeeld des vaders, en laat uw liefde hém zijn toegewijd. Breng hem nog éénmaal voor mijn aangezicht. Maitreya Ik zal uw wensch bezorgen.
[pagina 411]
Rechter Bode, voer den dienaar weg Maitreya af. en wachters, overhandigt den schuldige aan de knechten van den beul. beulsknechten komen op Niet wij, de Koning is 't die zoo beveelt. Rechter af Carudatta Hoe? zonder godsoordeel en zonder proef van gift en water, brandend vuur of weegschaal wordt roekeloos mijn lichaam onderworpen aan dood en foltering? Gevloekte Koning, gij waagt het, afgaand op een enkel woord gesproken door een vijand, aan te randen het onaantastbaar lijf van een Brahmaan? Te midden van de hel, van vuur en vlammen, van angst en wroeging en verdoemenis komt gij terecht ter marteling, gij zelf, kind en kindskind in alle eeuwigheid! - Bloedknechts, ik ben gereed. allen af

[pagina 412]
Zevende tafreel Plein in de nabijheid der rechtplaats Carudatta komt op, geleid door twee beulsknechten. Volk Eerste beul Op zij, Edelen, gaat op zij! Hier komt de Koopman Carudátta, omhangen met oleandersnoeren en door de beulsknechten ter terechtstelling geleid. Zijn einde nadert allengs, allengs, als van een lamp, die te weinig olie heeft. Tweede beul Kom, Carudátta, wees goedsmoeds en heb op ons vertrouwen. Wij zijn uitmuntend in ons vak en handig en bedreven in de nieuwste soorten van terechtstellingen. En van onthoofden en radbraken hebben wij bizonder werk gemaakt. Carudatta Mijn lichaam is als van een offerdier bestrooid met meel, gezalfd met rooden sandel, van tranen nat en bont van kerkhofbloemen: gekras van raven klinkt het tegemoet. Eerste beul Op zij, Edelen, gaat op zij! Waarom gaapt ge den goeden man hier aan, die wij, dragers van den bijl, des doods zullen doen sterven? Kom, Carudátta, kom. Tweede beul Zie toch eens, mijn waarde ambtsbroeder, is het niet, of de hemel schreit, zoo stroomen de tranen van het vrouwvolk. De weg is er zoo waar van besproeid en van stof zullen we geen last hebben.
[pagina 413]
Carudatta O, wankel, wisselvallig lot des menschen en's levens bittere onbestendigheid! Nu dezen hier mijn lichaam zien, gelaten zuchten zij in zich zelf: wat is de mensch! wenden zich af, halen de schouders op en zijn tot hulp onmachtig. Halverwegen gebogen uit een raam van het paleis en tranen stortende als waterbeken preev'len de vrouwen: arme Carudátta! en moedeloos versterft hun fluisterwoord. Eerste beul Dit is de plaats der afkondiging. Slaat den trommel en laat ons het vonnis afkondigen. Trommelslag Tweede beul Hoort, Edelen, hoort! De Koopman Carudátta heeft om haar schamel geld Vasantaséna in 't oude park Pushpakarándaka vermoord met voorbedachten rade. Hij is bevonden in bezit des diefstals en heeft bekend. Hierover uitspraak doend' laat koning Pálaka hem door de beulen onthoofden aan den paal. Een iegelijk, die waagt een zelfde misdaad te bedrijven, moge zich wachten voor dezelfde straf! Carudatta zich de ooren toehoudende Mijn naam, die eens genoemd werd in gebeden, die in den tempel vroom werd opgezegd, wordt nu den volke door den mond der beulen
[pagina 414]
verkondigd in de holle taal des doods. - opziende Vasantaséna! in wier pareltanden, en lippen als verrukkelijk koraal mijn zielsverlustiging bestond, ik heb den nektar van uw aangezicht gedronken en bitter smaakt mij nu der schande gif. rondziende Daar gaan mijn vrienden! Met het overkleed bedekken zij het hoofd en langs een omweg ontwijken zij mijn blik; een vreemde wordt verwant en vriend van wie in welstand leven, in rampspoed wordt een vriend een vreemdeling. Eerste beul tot tweeden beul Er is ruimte gemaakt, de hoofdstraat is vrij. Voer hem den weg naar de rechtplaats! Rohasena achter de schermen O, vader, vader! Carudatta Hoofd der minst geëerde en laagste kaste, maar nog niet zoo laag als het gedrag van Koning Pálaka, ik wensch van u een gave te ontvangen en bij uw volgend leven vraag ik u: laat mij het aangezicht van mijnen zoon nog éénmaal zien! Eerste beul Wij weigeren het niet. Aldus geschiede.
[pagina 415]
Rohasena achter de schermen Vader, vadertje! Tweede beul Kom hier, kind! Maitreya komt op met Rohasena Haast u, jongen, haast u wat! Uw vader wordt ter rechtplaats heengevoerd. tot Carudatta Mijn vriend, mijn vriend, hoe moet ik u ontmoeten! Carudatta Ach, kind, mijn poover kind, hoezeer beroofd, en arm en eenzaam wordt gij nagelaten! Wat geef ik u? beziet zich zelf Dit is mijn eenigste, het offerkoord; een snoer, van parels niet, niet van goud, maar heilig lijfsieraad van den Brahmaan en dat u aandeel geeft in onzer vaadren oude godsvereering. Laat dat mijn gave zijn. geeft het offerkoord aan Rohasena Rohasena Zegt, vreemde mannen, Waar brengt gij vader heen? Carudatta Mijn kind, ik draag den krans van oleander om den hals, den schandpaal op den schouder, in het harte angst en ontzetting; als een offerdier
[pagina 416]
ter wreede slachtbank, word ik heengeleid naar de gerechtplaats. Rohasena Waarom wilt ge vader ter dood gaan brengen? Eerste beul De uitspraak van den Koning, niet wij zijn schuld. Rohasena Doodt míj, laat vader los! Tweede beul Een leven van geluk verdient ge, kind, om wat ge zegt! Carudatta onder tranen zijn zoon omhelzend O, deze liefde, schat gelijkelijk van rijke en arme vaders, hoe zachte balsem is zij voor het hart! Eerste beul Op zij daar, gaat op zij! Kom Carudátta! Trommelslag Prins komt verheugd op Zuur vleesch en bitter vleesch heb ik genoten en kervelsoep en specerij en visch en rijst en rijstebrij en rijst van rijst. - Wat hoor ik? Als muziek na tafel klinkt
[pagina 417]
de galm van doodstrom en van pauken. Kijk, de schooierkoopman wordt ter dood gebracht! Dat wil ik zien; een vijand's ondergang is streelende voldoening voor het hart. Wat een gedrang van menschen! en dat alles om zulk een bedelaar, om Carudátta! Hoe zouden ze dan loopen, als ik zelf, prins van den bloede, zwager van den Koning, de stad werd rondgeleid tusschen de beulen en openlijk onthoofd? - Sthaváraka! Hij zal toch niets verraden? Zoontje, vriend, Sthaváraka, kom mee, wat doen wij hier? Slaaf komt haastig op Wat? is de aanslag op Vasantaséna voor u nog niet genoeg en wilt ge thans den lieveling der menschen, Carudátta, ter dood doen brengen? Prins Zot, houd toch den mond! Slaaf O, neen! - Hoort, edelen, hoort allen toe! Ik, onheilskind, ik heb Vasantaséna door een verwisseling van onzen draagstoel naar 't park Pushpakarándaka gebracht. Daar is zij door mijn braven meester hier, den prins Samsthánaka, met eigen hand gegrepen en gewurgd. Zij was hem niet terwille, dáárom heeft hij haar vermoord. Volk Hij is de moordenaar, niet Carudátta!
[pagina 418]
Prins ter zijde Wat moet ik zeggen? Kan ik niets bedenken, vind ik niet iets, dat zijn verhaal weerlegt? Carudatta Wie is het die, terwijl ik reeds omsingeld, omsnoerd ben door de strikken van den dood, als regenwolken voor het dorstig graan voor mij verschenen is? Meer dan den dood vrees ik de schande; wordt mijn naam gezuiverd ook in de laatste ure, dan is sterven mij welkom als geboorte van een zoon. Eerste beul Sthaváraka, gij zegt ons toch de waarheid? Slaaf Ik zeg niets dan de waarheid en uit vrees dat ik de waarheid eenmaal uit zou brengen, ben ik door hem geboeid en op den omgang van het paleis gesloten. Prins Edelen! hij liegt u voor, ík zal de waarheid zeggen. De slaaf hier is door mij onlangs betrapt op diefstal en geslagen en gedood en zoekt zich nu te wreken. Op een diefstal is hij betrapt, geslagen en gedood! Beulen, bekijkt zijn rug eens.
[pagina 419]
Tweede beul den slaaf beziende Het komt uit. Hier zijn de teekenen. Het vuur der striemen schijnt na te gloeien in zijn booze taal. Slaaf O vloek der slavernij, dat zij bij niemand geloof kan vinden! Edele Carudátta, ik heb gedaan al wat ik kon. valt Carudatta te voet Carudatta Sta op! Gij die u hebt ontfermd over een vreemde en zijt geworden tot een bloedverwant, groot was uw offer, maar helaas, het noodlot aanvaardt het niet; hier neemt uw dienst een eind. Eerste beul tot den prins Heer, drijf dien slaaf van hier! Prins Boef, ga terug naar uw gevangenis! Komt, beulen, aan uw werk! Rohasena Brengt míj ter dood! laat vader leven! Prins Doodt den vader en den zoon! Carudatta Mijn kind, ga heen,
[pagina 420]
't is beter, dat gij hier niet blijft. Maitréya, zorg voor hem, breng hem weg! Maitreya moedeloos Hoe kan ik zorgen, hoe kan ik leven zonder u, behoeftig, berooid en hulpeloos? Kom, kind, wij gaan. af met Rohasena Eerste beul Welaan, waarde ambtsgenoot, het is vandaag uw beurt om het vonnis te voltrekken. Tweede beul Neen, de uwe. Eerste beul Dat zullen we eens even narekenen. zij makeen telgebaren. Nu, als het dan mijn beurt is, dan mag hij nog een kort oogenblikje wachten. Tweede beul En waarom? Eerste beul Wel, toen mijn vader zaliger ten hemel voer, zei hij: mijn zoon, Víraka, zei hij, als de beurt aan u is om iemand terecht te stellen, help hem dan niet onmiddellijk naar de andere wereld. Tweede beul Waarom niet? Eerste beul Misschien dat de een of andere brave ziel er geld voor over heeft en hem loskoopt. Misschien dat de Koning een kind krijgt en alle straffen worden kwijtgescholden. Misschien, dat er een olifant op hol gaat en in de verwarring de veroordeelde kans ziet te ont-
[pagina 421]
snappen. Misschien dat er een revolutie plaats heeft en de nieuwe Koning alle veroordeelden in vrijheid stelt. Prins Wat praat gij van een revolutie? Kom, vlug aan uw werk, maak voort en spaart hem niet! Eerste beul Welaan dan. Carudátta, 's Konings uitspraak, niet wij zijn schuld aan wat gebeuren zal. Wenscht gij nog iets te zeggen, zeg het dan. Carudatta Zoo nog mijn goede werken iéts vermogen in deze ure van vernedering, verhoor dan mijn gebed, Vasantaséna, verhoor mijn smeekingen in Indra's woning, of waar gij zijt; wisch met uw hemelglans en met uw loutering mijn smetten weg, o kom, o kom en weer van mij de schande! - Waarheen beveelt gij mij te zien? Eerste beul Naar gindsche kant, naar de Zuiderbegraafplaats, een uitzicht, waar ter dood veroordeelden spoedig het leven bij inschieten. Ziet ge daar het lijk van den laatsten terechtgestelde? De eene helft wordt door de jakhalzen verscheurd en de andere hangt nog aan de paal en grijnst u toe met een vroolijke lach op de lippen. Carudatta zinkt in een Wee mij!
[pagina 422]
Tweede beul Maak u niet bang, sterven is iets, dat dagelijks voorvalt. Zelfs maan en zon, hoe hoog ook aan den hemel, zijn gedoemd tot ondergang, hoe zou het dan met ons anders wezen? En bovendien, de mensch staat op om te vallen, maar ook: de mensch valt om weer op te staan, geboren worden is sterven en de dood is geboorte van een nieuw bestaan, wisseling van leven als wisseling van kleeren. Bedenk dat en heb goeden moed. Eerste beul roert den trommel en leest voor de laatste maal het vonnis voor. Trommelslag Tweede beul Hoort, Edelen, hoort! De Koopman Carudátta heeft om haar schamel geld, Vasantaséna in 't oude park Pushpakarándaka vermoord met voorbedachten rade. Hij is bevonden in bezit des diefstals en heeft bekend. Hierover uitspraak doend' laat Koning Pálaka hem door de beulen onthoofden aan den paal. Een iegelijk, die waagt een zelfde misdaad te bedrijven, moge zich wachten voor denzelfden straf! trommelslag Eerste beul Houd uw gezicht omhoog en blijf stil staan. Wees niet bang, met één slag brengen wij u in den hemel. Carudatta in hoogsten nood Als van de goede werken in mijn leven één enkele nog iets vermag, verhoor, verhoor, Vasantaséna, mijn gebed, verschijn, O kom, o kom en weer de schande af!
[pagina 423]
Bedelmonnik komt op met Vasantasena Haast u, dienstmaagd des Heeren, haast u, snel! Vasantasena Op zij! Houdt op, houdt op! Hier ben ik zelf, ik zelf, Vasantaséna, om wie deze ter dood gebracht wordt! Volk Zie, Vasantaséna, Vasantaséna leeft! O, heerlijk wonder! Prins Leeft zij, de dochter der slavin? Helaas, dan is mijn spel verloren. Weg van hier! af Vasantasena Hij leeft, hij leeft, de liefste! O, ik heradem! Eerste beul Heb ik niet gezegd, dat er nog wat tusschenbeide kon komen? Heb ik geen gelijk gehad met mij niet te overhaasten? Tweede beul Laat ons wat er is voorgevallen, gaan berichten aan den Koning, hij is in den offertuin op dit uur van den dag. Beulen af Carudatta Is dit een andere Vasantaséna? Is het dezelfde, die uit Indra's hemel is afgedaald? Of speelt een zinsbedrog misleidend voor mijn oog?
[pagina 424]
Vasantasena O, Carudátta, ik ben het zelf, de roekelooze vrouw, die u in doodsnood bracht. Carudatta met gesloten oogen Zij is, zij is het, Vasantaséna! Volk Ziet, Vasantaséna leeft! Carudatta haar aanziende Vasantaséna zelf! Den boezem badende in tranenvocht en bevende van leden, kust zij mijn aangezicht! Van waar, van waar zijt gij verschenen voor den hopelooze? Geliefdste, zoetste vrouw, om uwentwil ten doode toegezegd, is dit mijn lijf door uwen weldaad ook gered. O macht der wederzijdsche liefde en alvermogen, die zelfs een doode in het leven riep! En zie, beminde, is het niet alsof dit roode doodsgewaad, deze oleander een feestkleed werden en een huwlijkstooi en of de roffel van den doodentrom opklinkt als op een bruiloft paukenklank? Vasantasena O, zeg mij, wie u heeft ten val gebracht? Carudatta Samsthánaka, de prins, bewerende, dat ik u had vermoord.
[pagina 425]
Vasantasena zich de ooren toehoudend O, zwijg toch, zwijg, hij is het zelf, die mij heeft aangegrepen, die mij verwurgd heeft en door hém gedood ben ik door dezen hier tot blijder leven gered. Carudatta Wie zijt gij, onbekende vriend? Bedel monnik Kent gij mij niet? Kent gij uw ouden dienaar, den badknecht, niet terug? Uit spelershand heeft mij de Buddhadienares gekocht en vrij gegeven. Thans tot boetedoening en tot vergelding voor mijn booze spel, ben ik een monnik van den Çákya. Stemmen achter de schermen. Volk komt op God Çiva overwint, hij overwint, de Drager van zesvoudig aangezicht, de splijter der demonen, Kartikéya! En over heel de aarde, wier banier het blanke sneeuwveld is van Himalaya wordt overwinnaar koning Árjaka, nu hij zijn valschen vijand heeft geveld! Çarvilaka komt haastig op Op zij, op zij! - Ach, Carudátta leeft! Hij is gered! Den Goden zij gedankt! Geteisterd op een oceaan van rampen
[pagina 426]
is hij aan land gebracht door de beminde als op een hecht en welgetimmerd schip. De nacht zinkt weg, het hemellicht verschijnt! - Hoort thans de boodschap, die ik konden mag: de herder Árjaka, eer zij zijn naam!, heeft als een slachtstier bij het godenoffer den boozen Pálaka geveld en al het volk heeft hem erkend en uitgeroepen tot vorst. Volk Lang leve koning Árjaka! Çarvilaka tot Carudatta En dit heeft hij gewild als eerste daad en als geluksbegin van zijn regeering, dat hij u aldus toespreekt door mijn mond: Ik, Árjaka, die troon en scepter dank aan uw bescherming, aan uw dienst en deugden, ik schenk u als geringe wederdienst het koningschap der stad Kuçávati en haar provincie. Wil dit eerste blijk aanvaarden van mijn gunst en weiger niet. Carudatta Den troon te danken aan mijn dienst? Stemmen achter de schermen Hé daar, Samsthánaka, vooruit! Kom, Koningszwager, pluk nu de vruchten van uw schandelijkheid. Duwt hem vooruit, den edelen prins!
[pagina 427]
Prins komt op, bewaakt door stadswachter, de armen op den rug gebonden O, wee! ik was al weggeloopen als een ezel en ben gegrepen als een dolle hond en rondom ingesloten, ik, de zwager des Konings! Niemand staat mij bij en elk beschimpt en valt mij aan. Waar vind ik steun, wie wil mij helpen? - Edele Carudátta! wees gíj mijn toevlucht, red mij! Volk Haalt hem weg, Scheurt hem het lijf van een en gooit de stukken de honden voor, zaagt hem doormidden, vilt en steekt hem aan den paal, ter dood, ter dood! Prins valt Carudatta te voet Genade, Carudátta, heb genade en doe met mij naar uw grootmoedigheid en niet naar mijn verdienste, wees mijn hulp, ik zal u nooit weer lasteren, breng redding en spaar uw dienstknecht, o grootmachtig Heer! Volk Weg met den valschen schurk, ter dood, ter dood! Vasantasena neemt den doodskrans van Carudatta's hals en hangt hem den koningszwager om Prins Slavinnendochtertje, heb medelijden, ik zal u nooit weer wurgen, wees gerust!
[pagina 428]
Çarvilaka Kom, zeg ons, Carudátta, wat gij wilt, dat hem geschiede. Carudatta Wordt mijn woord volbracht, hoe het ook luiden mag? Çarvilaka Het wordt volbracht. Carudatta Bescherming hem, die om bescherming vraagt! Een vijand, die te voet gevallen is en zich vernederd heeft, hem mag men niet verslaan met zwaar of wapen. Çarvilaka Laat de honden hem dan verscheuren en zijn lijf verslinden. Carudatta Neen, neen, wij moeten anders hem verslaan: door wel te doen. Çarvilaka Hoe moet ik dat begrijpen? Carudatta Geef hem de vrijheid. Çarvilaka Heer, ik acht uw woord. - Neemt hem de boeien af! De Koning wil het.
[pagina 429]
Prins vrijgelaten Kijk, kijk, ik ben gered. Dat is tot dusver goed afgeloopen. Maar nu gauw van hier, het mocht hem eens berouwen. af Çarvilaka Vasantaséna! in goedgunstigheid ontbindt de Koning u van uwen stand, en naam en sluier van gehuwde vrouw verleent hij u. doet Vasantasena den sluier om Vasantasena Zoo is dan ook het laatste, dat nog te wenschen overbleef, vervuld. Çarvilaka tot Carudatta Hoe kunnen wij den monnik hier beloonen? Carudatta Zeg ons, wat wordt door u op prijs gesteld? Bedelmonnik Nu ik zoo groot een omkeer heb gezien en wisselvalligheid in deze dingen, nu wordt het monniksleven dubbel hoog door mij gesteld en dubbel uitverkoren. Carudatta Vriend, zijn besluit staat vast. Zoo maak hem dan tot hoofd van alle kloosters in den lande, geef aan Candánaka het opperambt der stadsbewaking, eindlijk, laat den slaaf Sthaváraka de vrijheid zijn geschonken.
[pagina 430]
Çarvilaka Zoo zij het, naar uw woord. Blijft nog iets over, waarmede ik u blijdschap geven kan? Carudatta De hoogste blijdschap is alreeds mijn deel! Mijn naam is rein en smetteloos gezuiverd, de Koning Árjaka ontwortelde zijn tegenstander en beheerscht de aard, de liefste is herkregen, en met u ben ik, de vriend is met den vriend vereenigd. Wat, dat dan nog te wenschen overblijft? Wij menschen rijzen, zinken, worden opgevoerd tot lichten luister, gaan in schaduw onder, de kruiken lijkend van het waterrad, omhoog, omlaag, bij beurten vol en ledig in schakelgang gebonden. Wat vijandig en tegenstrijdig is tesamenvoerend, het eigene vervreemdend, wat zich zoekt en aan ging hangen scheidend, elk begrip en inzicht storende begaat het Noodlot zijn zinloos spel; zijn speelgoed is de mensch. Nochtans, er moge om dit gebeden zijn: dat zegen op het vee en op den akker zij toebedeeld met lafenis van regen in het getij en adem van den wind; dat wijze en rechtvaardige Brahmanen in vrede wandelen; dat het geslacht der trotsche Koningen, de wetten eerend,
[pagina 431]
hun volkeren in majesteit regeeren, hun vijanden weerstaan in vasten stand; en eindelijk, dat al wat adem heeft bespaard van leed en vrij van rampen zij! allen af

Vorige Volgende

Derde bedrijf

Zesde tafreel

Zevende tafreel