Verzameld werk (2 delen)

(1951-1952)–J.H. Leopold– rechtenstatus



[pagina 344]
Tweede bedrijf
[pagina 345]

Vierde tafreel Straat voor het huis van Carudatta als in het eerste tafreel Vasantasena komt op in doeken gehuld, slaapdronken, leunend op de dienares Slavin Word wakker eindlijk, jonkvrouw, het is dag! Vasantasena Hoe zegt ge? is de nacht reeds dag geworden? Waar is dan onze speler, dienares? Slavin Heen naar het park Pushpakarándaka en liet de opdracht achter, dat de draagstoel gereed zij u ook naar het park te brengen. Vasantasena Vannacht kon ik ternauwernood hem zien, nu zal mijn oog bij daglicht hem aanschouwen en zich vermeien in zijn aangezicht. Radanjka komt op met den kleinen Rohasena Kom, zoontje, laat ons met den wagen spelen. Rohasena verdrietig Wat moet ik met dat leemen wagentje? ik wil een wagentje van goud. Radanika Och, kind, hoe komen wíj aan goud? Als vader rijk wordt,
[pagina 346]
dan zul je spelen met een gouden wagentje... ik breng hem naar haar toe, dat leidt hem af. Jonkvrouw, gegroet! Vasantasena Gegroet, Radánika! Wiens zoontje is dit? Simpel is zijn kleeding en toch, zijn lief gelaat verheugt mijn hart. Radanika 't Is Carudátta's zoontje, Rohaséna. Vasantasena neemt den jongen op schoot Kom, kus mij kind! hij evenaart zijn vader in schoonheid. Radanika en in aanleg en in deugd, hij is zijns vaders trots. Vasantasena Maar waarom schreit hij? Radanika Hij heeft ééns met een wagentje gespeeld van goud, dat toehoorde aan een buurmanskind. Toen die het weer naar huis had meegenomen, heb ik dit leemen wagentje gemaakt, maar hij: wat moet dat wagentje van leem? ik wil een gouden wagentje.
[pagina 347]
Vasantasena Helaas, een kind reeds schreit om anderman's geluk! Noodlot, gij speelt met's menschen lot als wind met waterdroppels op de lotosblaren. in tranen tot Rohasena Kom, schrei niet langer, luister eens, ge krijgt een wagentje van goud. Rohasena Radánika, wie is dat? Vasantasena Een slavin, kind, van uw vader, die hij zich heeft gewonnen door zijn deugd. Radanika De jonkvrouw is uw moeder. Rohasena Neen, niet waar! Radánika, als zij mijn moeder is, hoe komt ze dan aan die juweelen? Vasantasena Kind, uw kinderlijke mond zegt harde dingen. zij legt schreiend haar sieraden af Kijk, nu ben ik uw moeder; neem dit aan, neem mijn juweelen, laat u daarvan maken een wagentje van goud.
[pagina 348]
Rohasena Ga weg! ik wil niet! U schreit! Vasantasena haar tranen afwisschend Ik zal niet langer schreien, zoontje. zij vult met haar sieraden het wagentje Zoo, laat u hier een wagentje van maken van klinkklaar goud, zie zoo, en ga nu spelen. Radanika en Rohasena af Zeidet gij niet, dat ons de draagstoel wacht? Kom, meisje, laat ik mij gereed gaan maken. Vasantasena en slavin gaan in huis Sthavaraka komt op met de draagstoel van den koningszwager De prins Samsthánaka, de zwager des Konings heeft mij gelast: ‘Sthaváraka, kom spoedig met den draagstoel naar het oude park Pushpakarándaka.’ Tegen den middag moet ik daar wezen. Maar wat is daar voor een gedrang en een rumoer? Wel, een koninklijke omroeper! Laat ik eens hooren water voor nieuws is. Hij laat den draagstoel voor het huis van Carudatta staan en mengt zich onder het volk Een koninklijke omroeper komt op met veel volk waaronder Çarvilaka De Koningszwager, Samsthánaka, laat bekend maken: de jonge koeherder Árjaka is door den koning, opdat men geen geloof zou slaan aan de voorspelling, dat hij Koning zal worden, van het veepark weggehaald en in boeien gekluisterd. Maar heden morgen heeft hij den kerker verbroken, den stokbewaarder gedood, zijn ketenen verbrijzeld en zóó ontsnapt is hij voortvluch-
[pagina 349]
tig geworden. Ieder der poortwachters zij op zijn hoede en blijve op zijn post. Grijpt hem, grijpt hem. af en herhaalt de afkondiging in de verte Vasantasena komt op met de slavin Daar is de draagstoel van Carudátta om naar het park te gaan. Meisje, gij kunt thuis blijven en nog wat uitrusten. Slavin Zooals de jonkvrouw beveelt. Vasantasena Wat een drukte en een gedrang. Laat ik vlug instappen. Zij gaat de draagstoel binnen en laat de gordijnen zakken, slavin af Sthavaraka komt terug Er is een heele opschudding in de stad, laat ik daarom maken dat ik weg kom. Op zij, lomperds, op zij! Wat zeg je? Van wie deze draagstoel is? Van Samsthánaka, de zwager des Konings. En daarom vlug op zij, uit de weg, uit de weg! af met de draagstoel. Volk af Çarvilaka blijft achter Wat roept hij om? Is Árjaka ontvlucht? is onze list gelukt? Is hij, mijn vriend, dien Pálaka uit angst voor eigen troon in onverdienden boei gebonden heeft, is hij ontsnapt? Dan hem te hulp, te hulp en voortgezet, wat eenmaal is begonnen! Ik zal verwanten, vrienden, hovelingen, dienaren van den Koning, die hun smaad zwijgend verbeten maar den wrok bewaarden,
[pagina 350]
en armen, die op eigen deugd vertrouwend bij gunstelingen moesten achterstaan, hen allen zal ik rondgaan, overreden, opruien, woorden spreken in hun oor, dat sluimerende schande op gaat leven, dat de vernedering brandt in hun ziel en klimt tot razernij. Tesaam verbonden bestormen wij met plotselinge macht des Konings wrakken stand en brengen redding aan hem, den vriend, die roekeloos gevat en lust moest koelen van een laffen vijand en die wij thans uit boosheid gaan bevrijden gelijk de maan uit Rahu's donkren muil! af Arjaka komt op in groote haast, vermomd en met een gebroken boei aan de voet Schipbreukeling, ontkomen aan de zee, den oceaan van ongeval en ramp, die koninklijke kerker wordt geheeten, sleep ik, een losgebroken olifant, den ketting mede aan mijn voet, den boei waarin mij Koning Pálaka deed klinken, de doodelijke kluistering, waaruit mijn vriend Çarvílaka mij heeft bevrijd. Zoo toebeschikt is, al wat gaat gebeuren, vooraf bepaald, wat weiflend wordt voorspeld, wat is mijn schuld dan, wat heb ik misdreven en ook, wat is de zin dan van mijn straf? Geen die de lotsvervulling af kan keeren, Koningen deinzen af, als daar verschijnt het ongenaakbaar noodlot, tegenstander
[pagina 351]
van machtigen en grooten dezer aard'. - Hier is een huis met ongesloten grendels, oud en bouwvallig; het verraadt een heer, getroffen door een lot zooals het mijne Laat ik hier binnen gaan. Vardhamanaka komt op met de draagstoel van Carudatta Daar kom ik eindelijk. Ik moest het zitkussen nog gaan halen en wat heeft mij dat lang opgehouden! Arjaka ter zijde Kijk, daar komt een draagstoel dezen kant uit. Zou ze misschien leeg zijn en door het toeval gezonden om mij in veiligheid te brengen? Vardhamanaka roept Hé daar, laat er iemand aan de jonkvrouw zeggen, dat de draagstoel klaar staat om haar naar het oude park Pushpakarándaka te brengen. Arjaka Een bajaderendraagstoel en voor buiten de stad bestemd? Kom, ik stap in. hij bestijgt de draagstoel Vardhamanaka Ik hoor gerinkel van voetringen, de jonkvrouw zal zijn ingestapt. Dan vooruit, want ik heb mij verlaat en Carudátta zal al wel op ons wachten. hij zet zich in beweging Viraka en Candanaka komen op met koninklijke wachten Viraka Opgepast allen, zie niets over het hoofd, onderzoekt allen en iedereen, de herdersjongen mag ons niet ontsnappen.
[pagina 352]
Candanaka Zie eens, daar komt een draagstoel met de gordijnen neer. Viraka Halt daar! Van wie is die draagstoel, wie is er in gestapt en waar gaat hij naar toe? Vardhamanaka De draagstoel is van den edelen Carudátta. De bajadere Vasantaséna is er ingestapt en wordt naar het oude park Pushpakarándaka gebracht om zich daar met Carudátta te vermaken. Candanaka Gij kunt doorgaan. Viraka Ongevisiteerd? Candanaka Zeker. Viraka Op wiens verantwoording? Candanaka Op verantwoording van den edelen Carudátta. Viraka Wie is dan wel die edele Carudátta en wie is Vasantaséna, dat zij ongevisiteerd door mag gaan? Candanaka Wat? Kent gij Carudátta niet en Vasantaséna niet? Dan kent ge ook niet aan den hemel de maan en haar begeleidend schijnsel,
[pagina 353]
dan kent ge de lotosbloem niet, edelste der planten, noch de parel, puik der vier oceanen. Twee zijn er roemenswaard hier in de stad om hun voortreffelijkheden. Dat zijn die beiden. Viraka Zeker ken ik Carudátta, en Vasantaséna ken ik en van maan en lotosbloem en parel heb ik ook wel eens gehoord. Maar in de uitoefening van mijn koninklijken dienst ken ik zelfs mijn eigen vader niet. Candanaka Gij zijt een voortreffelijk hoofdman en in het vertrouwen van den koning. Visiteer gij dan de draagstoel. Viraka Gij zijt ook een uitmuntend hoofdman en 's Konings vertrouweling, onderzoek gij hem dus. Candanaka Wat door mij gevisiteerd is, is dat zoo goed als ook door u gevisiteerd? Viraka Wat door u is gevisiteerd, is door den Koning zelf gevisiteerd. Candanaka Voerman, laat mij eens kijken. bestijgt de draagstoel Arjaka Ik vraag bescherming en beveiliging! Candanaka Bescherming hem die ze begeert!
[pagina 354]
Arjaka Verlaten van goden en van menschen, en veracht, verafschuwd, voor een ieder walg en spot is wie een smeekeling geen hulp verleent! Candanaka Kijk, de vogel, die den valk ontkomen was, is toch nog den vogelaar in handen gevallen. ter zijde Hij is onschuldig, hij is een smeekeling, hij zit in den draagstoel van Carudátta. Hij is de vriend van Çarvíluka, die mij vroeger het leven heeft gered. Maar aan de andere kant staat het bevel des Konings. Wat dien ik te doen? Welaan, hij is mijn beschermeling, ik moet hem helpen, er kome wat er komen moet. Hij stapt uit de draagstoel Ik heb hem... ik bedoel, ik heb haar gezien. Zij vraagt, is dat nu welvoegelijk, dat ik op straat word lastig gevallen? Viraka Candánaka, nu begin ik toch te twijfelen! Candanaka Hoe zoo? Viraka Uw stem was onzeker en verder, eerst zeidet ge hem en toen haar, dat is verdacht. Candanaka Wat een wantrouwendheid! Wij uit het Zuiden, wij spreken allerlei buitenlandsche talen en we zijn niet zoo precies in onze woordenkeus. Wij zeggen van een koe, ik heb hem of ik heb haar gemolken zooals dat voor de mond komt. Moeten we nu
[pagina 355]
daarover gaan kibbelen en gaan muggeziften over mannelijk, vrouwelijk en onzijdig? Viraka Ik wil toch zelf ook graag visiteeren. En buitendien, het is het bevel van den Koning en ik ben zijn vertrouwde. Candanaka Ben ik dan zijn vertrouwde niet meer? Viraka Is het niet het uitdrukkelijk bevel van onzen vorst? Candanaka ter zijde Als het bekend wordt, dat hij in de draagstoel van Carudátta is ontsnapt, zal de Koning er dien op aanspreken. Wat te doen? Ik zal ruzie gaan maken, dat kunstje verstaan wij in het Zuiden ook zoo goed. luid Zeg, Víraka, ik, Candánaka, heb al gevisiteerd en nu wil jij het nog eens doen? Wie ben je wel? Viraka En jij dan? Voor wie zie jij jezelf aan? Candanaka Je hebt nu een geëerde en geachte betrekking, maar wat je geweest bent, daar denk je liever niet aan. Viraka Wel, wat ben ik dan geweest? Candanaka Dat zal ik maar liever niet zeggen.
[pagina 356]
Viraka O, zeg het gerust. Candanaka maakt een veelbeteekenend gebaar Nu, wat moet dat beteekenen? Candanaka Dat beteekent een oude, afgesleten slijpsteen, dat beteekent een scheermes, dat beteekent krulletjes draaien en haar opmaken. En zóó ben jij hoofdman geworden. Viraka En jij dan, Candánaka? Nu heb jij ook een eervolle betrekking, maar vroeger, man, maar vroeger? Niet waar? Candanaka Hoe zoo, vroeger? Ik weet niet, dat ik mij over vroeger heb te schamen. Viraka Mag ik het zeggen? Candanaka Ga je gang. Viraka maakt een veelbeteekenend gebaar Nu, wat is dat? Viraka Je moeder is een pauk, je vader een trommelvel en je broer een tamboerijn; zoo ben jij hoofdman geworden. Candanaka Wat? Ik een leerlooier? Ik Candánaka? Visiteer den draagstoel eens, als je durft! Viraka Dat durf ik zeker. Voerman, halt! Laat mij er eens in kijken.
[pagina 357]
Hij wil instappen, maar Candanaka grijpt hem onverhoeds bij de haren, werpt hem neer en schopt hem. Opstaande. In de uitoefening van mijn ambt, terwijl ik het bevel des Konings uitvoer, ben ik bij de haren gegrepen en met voeten getrapt! Als ik je niet midden in de rechtzaal laat vierendeelen, heet ik geen Víraka! Candanaka Ga naar de rechtzaal of wat mij betreft naar het koninklijke paleis! Viraka Afgesproken! af Candanaka Vooruit, voerman, vooruit! En als iemand je staande houdt, zeg dan dat de stoel gevisiteerd is door Candánaka en Víraka. Edele Vasantaséna, dit geef ik u als paspoort! reikt Arjaka een zwaard toe Arjaka Een zwaard, een zwaard! o, dank, ik ben gered! Candanaka Jonkvrouw, ik heb u uit den nood gered. wil daarom later Cándana gedenken! Arjaka Het noodlot heeft u tot mijn vriend gemaakt. Ik zal den eedlen Cándana gedenken, als eenmaal de voorspelling is vervuld. De draagstoel naar rechts af. Candanaka Dat Çiva, Vishnoe, Brahma u beschermen, Ravi en Candra uwen vijand slaan! - Arjaka af
[pagina 358]
Ik heb den hoofdman Víraka, des konings vertrouwde, tot mijn doodsvijand gemaakt. Er blijft slechts één ding over. Met mijn zoons, met al mijn broeders, vrienden, bloedverwanten kies ik partij en huldig Árjaka! allen af

[pagina 359]
Vijfde tafreel In het park Pushpakarandaka Carudatta komt op met Maitreya O, heerlijk park Pushpakarándaka! De boomen staan als kooplui, bloesems zijn hun handelswaar, de bijen tollenaars. Maitreya Zet u op dezen platten steen. Hoe edel is hij van welving en geslepenheid! zij gaan zitten Carudatta Mijn vriend, waar blijft toch Vardhamánaka? Slaaf van Carudatta komt op met de draagstoel waarin Arjaka Zie zoo, hier is het park, laat ik binnengaan. Hé daar, Maitréya! Maitreya Slavinnenzoon, waar zijt ge zoo lang gebleven? Slaaf Edele Maitréya, wees niet boos; ik bedacht mij, dat ik het zitkussen had vergeten en zoo moest ik teruggaan en ben daardoor zoo lang weggebleven. Carudatta Maitréya, help de jonkvrouw bij het uitstappen! Maitreya Wat? Heeft zij een ketting aan haar voet, dat ze niet alleen kan uitstappen?
[pagina 360]
Hij schuift de gordijnen terug Wel, dat is geen jonkvrouw maar een jonkman! Carudatta Vriend, laat die grappen. Liefde is ongeduldig. Maar kom, ik wil haar zelf behulpzaam zijn. ziet Arjaka in den draagstoel Wie zijt ge? Arjaka Árjaka, de herdersjongen, die smeekend om bescherming vraagt. Carudatta Dezelfde, die door den Koning is gevat? Aan wien de troon voorspeld is, naar men zegt? Arjaka Dezelfde. Carudatta Het noodlot zelve heeft u hier gevoerd onder mijn oogen. Eerder wil ik sterven dan hem verraden, die bescherming zoekt. Neem hem den boei af, Vardhamánaka! Slaaf Het is geschied, de boeien zijn geslaakt. Arjaka Maar sterkere hebt gij mij omgeslagen, de banden van den vriendschap.
[pagina 361]
Maitreya tot Carudatta Ruil maar om, hij is de boeien kwijt, die wij gaan dragen. Arjaka Heer, zoo gij goedvindt, wensch ik thans te gaan. Carudatta Ga heen, maar stap niet uit. Ge kunt uw voet, den pas ontkluisterden, nog nauw bewegen. Ga met den draagstoel. Arjaka Heer, zooals gij wilt. Carudatta Gedenk mij in uw woorden. Arjaka Eer vergeet ik mij zelven dan die mij behouden heeft. Carudatta En nu, van hier! de wachten loopen rond, de wegen zijn bezet, voort, voort! Arjaka Tot wederziens! af Carudatta Nu dit gebeurd is, schijnt het niet geraden hier lang te blijven. - Werp de boei, Maitréya, in de oude put, des Konings oog ziet ver.
[pagina 362]
Ach, hoe verlang ik naar Vasantaséna, want er verrijzen booze voorgevoelens en ramp en onheil kondigen zich aan. Carudatta en Maitreya af Bedelmonnik komt op met een roode pij in de hand Tracht goede werken te vergaren, den wellust vliedt en zijn gevaren, ontwaakt, wordt wakker bij den trom van boete doen; de lust gaat om en steelt naar boozen dievenaard de werken, die zijn opgegaard. Wie de vijf zinnen heeft gedood, en hunne toegangspoorten sloot, vernietigd heeft zijn onverstand, zijn lichaam houdt in strengen band, zijn eigen ikheid af doet sterven, hij zal het hemelrijk beërven. Het hoofd geschoren, het gezicht, en niet de geest?... het is niets uitgericht. Maar wie den geest heeft kaal geschoren, hij heeft terecht zijn schedelhaar verloren. Ik heb deze pij met rooden kleur geverfd, laat ik ze nu gaan uitspoelen in de vijver van het park. Prins achter de schermen Halt daar, gemeene bedelmonnik, blijf staan. Bedelmonnik O wee, daar is de Koningszwager, Samsthánaka. Omdat één-
[pagina 363]
maal een bedelmonnik hem heeft beleedigd, houdt hij iedere anderen, die hij tegenkomt, aan en laat hem den neus doorboren als een trekstier. Waar zal ik, verlatene, bescherming zoeken? Laat Buddha zelf dan mijn beschermheer zijn. Prins komt op met den Hoveling, die een zwaard draagt Halt daar, ellendige bedelaar, blijf staan, blijf staan. Ik zal je hoofd verbrijzelen als een roode radijs op een drinkgelag. slaat hem. Hoveling Zot, het heeft geen pas een bedelmonnik te slaan, iemand die het roode kleed draagt van de zelfverloochening. Bedelmonnik Heil u, wees mij genadig, leekebroeder! Prins Meester, hoort gij het? Hij scheldt mij uit, hij noemt mij zijn broeder. Ik, de broeder van dien schooier? Hoveling Hij noemt u leekebroeder, dat is toch een lofspraak. Prins Ga door met uw loftuitingen, ga door, monnik. Bedelmonnik Gij zijt een verkorene, gij zijt een der gerechten. Prins Wat? ben ik van koren, en een der gerechten? ben ik een graan-
[pagina 364]
schuur, ben ik een schotel of een pottebakker? En waarom ben je hier gekomen? Bedelmonnik Om mijn pij uit te spoelen. Prins Jou vuile bedelaar! In dit mooiste park van allen, dit overschoone Pushpakarándaka, dat mij geschonken is door mijn eigen zusters man, en in den vijver waar de honden en de jakhalzen uit komen drinken, waar ik, het pronkjuweel der schepping, het toonbeeld van mannelijkheid, mij niet waag te baden, daar zul jij je stinkende lompen, je pij van beschimmelde erwtensoep gaan uitspoelen. Daar heb je ten minste één slag voor verdiend. slaat hem Bedelmonnik Eere zij den Buddha! Hoveling Wat hebt ge er aan, die stumper te slaan. Laat hem los, laat hem loopen. Prins Nu, wacht dan terwijl ik overleg. Hoveling Overleggen? Met wie? Prins Met mijn eigen hart. - Zoontje, mijn hartje, zoontjelief, moet deze monnik gaan of blijven? ‘Hij moet niet blijven en hij moet niet gaan.’ Meester, ik heb overlegd en mijn hart zegt... Hoveling Wat zegt het wel?
[pagina 365]
Prins Hij moet niet blijven, hij moet niet gaan, hij moet niet uitademen, hij moet niet inademen, hier ter plaatse moet hij onmiddellijk neer vallen en worden afgemaakt. Bedelmonnik schreeuwt Eere zij Buddha! bescherming, bescherming! Hoveling Laat hem toch gaan. Prins Nu, op één voorwaarde dan. Hoveling Op welke? Prins Dat hij het vuil weggooit zonder het water troebel te maken; of neen, dat hij het water bij mekaar hoopt en dan het vuil troebel maakt. Hoveling O, aarde! hoe met dwazen zwaar beladen zijt ge en dicht begroeid, alsof hun vleesch uw loofgeboomte en hun beenderstel de logge klomp van uw gesteente was. de Bedelmoonik beschimpt den prins door gebaren Prins Wat bedoelt hij? Hoveling Hij prijst uw goedheid. Prins Prijs mij, prijs mij een en andermaal! de Bedelmonnik herhaalt zijn grimassen; af
[pagina 366]
Hoveling O, zomerweelde der volgroeide boomen! Hun takken zijgen neer, hun overvloed is uitgestort op alle paden, bloesems hangen in trossen neer en honigzeem drupt uit de kelken, aan de oppertwijgen glanzen de strakke vruchten in den zon en papegaaien strijken neer en zwelgen in overdaad van sap, een apenvolk afgunstig krijschend grist het gouden ooft, bijt in de wangen, zuigt het druipend vleesch en spilt de pitten en de wrange schillen. En zij, de zwijgenden, de forsche reuzen, door smachtende lianen vastomklemd, als mannen bij hun vrouw, zoo staan zij roerloos, wondervervuld, verzonken in genot. - Hier is een steen, zet u hier neder. Prins Meester, Nog altijd denk ik aan Vasantaséna, als een boosaardig woord, een giftigheid, zoo zit zij etterende in mijn hart. Hoveling ter zijde Hij denkt aan haar, hoezeer ook afgewezen. De dwaas! zijn onvergolden liefde vindt rijkdom in derven, voedsel in ontbering. Prins Waar mag Sthaváraka zijn met den draagstoel? Mijn maag is knorrig, het wordt etenstijd
[pagina 367]
en een van onzen stand kan niet te voet naar huis gaan in de heete uren. Zie, de middagzon, een boozen aap gelijk, is nauwlijks aan te zien; de aarde kwijnt. Hoveling De runderkudde dommelt in de schaduw terwijl het gras den tragen mond ontvalt, de woudgazel slurpt uit de warme poelen, verlaten ligt de heerweg in de zon en ook de draagstoel schuilt, vermoed ik, ergens. Prins De zonnesteek doorboort mijn suffend hoofd, vogels, gevleugelden en pluimgediert, rust op de takken, warm en hijgend zuchten de menschen, mannen, lieden en personen in woning, huis, verblijf en toevluchtsoord. Meester, nog altijd komt de slaaf niet, meester, ik wil tot tijdverdrijf iets zingen. hij zingt Meester, hebt ge gehoord, wat ik gezongen heb? Hoveling Het klonk als engelen in den hemel. Prins Zeker. Met duivelsdrek, anijs, cyper, komijn, kruidnagels, suiker, drooge gemberwortel, en koekoeksvleesch bestrooid met pepergruis pleeg ik mijn heet verhemelte te streelen,
[pagina 368]
hoe zou ik dan niet hemelsch van geluid zijn? Ach, meester, komt de slaaf nog altijd niet? Slaaf komt op met den draagstoel, waarin Vasantasena Ik zit in angst, de zon staat al in het Zuiden, als de Koningszwager maar niet boos op mij is. Hoveling Daar komt de draagstoel. Prins Eindelijk! Sthaváraka, mijn vriend, kom eens hier met den stoel Meester, gij mijn leeraar, mijn hooggeschatte leeraar, dien ik met eerbied beschouw als mijn vertrouwden vriend en als mijn meerdere, stap gij het eerst in. Hoveling Zooals gij wilt. maakt aanstalten de draagstoel te bestijgen Prins Wat? hebt gij den draagstoel van uw vader geërfd, is het een familiestuk, dat gij het eerst instapt? Ik ben de eigenaar en ik stap het eerst in. Hoveling Maar u zei toch zelf... Prins Ook al zeg ik het, dan moet gij toch zoo beleefd zijn van te antwoorden: Edele, stap in, als 't u blieft. Hoveling Nu dan, Edele, stap in, als 't u blieft.
[pagina 369]
Prins Juist, zóó zal ik instappen. hij stapt in, ziet Vasantasena, springt haastig af en valt den hoveling om den hals Meester, meester, we zijn verloren, we zijn des doods. Er zit een duivel in den stoel of een dief. Als het een duivel is dan worden we bestolen en als het een dief is, dan eet hij ons op met haar en huid. Hoveling Och wat, hoe zou er een duivel in een draagstoel komen? Uw oog is nog verblind door het felle licht of een zonnesteek heeft u in de war gebracht. Prins Neen, neen, meester, er zit een vrouw in den draagstoel. Hoveling Een vrouw? Kom, laat ik eens gaan zien. Hij stapt in en ziet Vasantasena, ontsteld, ter zijde Hoe nu? Komt de hinde tot den tijger? Heeft de zwaan haar blanke gade op het eiland in den stroom verlaten en zich begeven tot de kraaien? luide Vasantaséna, dat is niet gepast noch voegzaam, eerst hem hoogmoedig te versmaden en nu van wege het geld en omdat uw moeder het wil... Vasantasena Neen, neen, door een verwisseling der draagstoelen ben ik hier gekomen; bescherming, bescherming! Hoveling Wees onbevreesd, ik zal hem wat wijs maken. - Heerschap, jongemensch, het ís waar, er zit een duivel in den draagstoel.
[pagina 370]
Prins Hoe komt het dan, dat hij u niet heeft opgegeten? Hoveling Wie kent den duivel en zijn kuren? Maar zouden we niet te voet naar de stad gaan langs de buitenplaatsen? Prins Mij wel. Sthaváraka, slaaf, breng de draagstoel naar huis. - Maar neen, wacht eens, wacht eens even. Voor het oog van Goden en Brahmanen zal ik te voet gaan? Neen, neen, ik ga met den draagstoel. Dan zullen ze mij van verre ziende zeggen: ‘Daar gaat de Koningszwager, de groote Heer!’ Hoveling ter zijde Vergift is kwaad tot medicijn te maken, toch wil ik het beproeven. luide Jongmensch, Vasantaséna is hier gekomen om u te ontmoeten! Vasantasena terzijde Dat verhoede de hemel. Prins Komt ze om mij, den menschgeworden God? Hoveling Zij komt om u. Prins O, ongekend geluk! Ik heb haar kort geleden boos gemaakt, nu zal ik haar te voeten vallen, smeeken, klagen met zoete stem: jonkvrouw, excuus!
[pagina 371]
Hoveling Een prachtig plan. Prins Meester, let op mijn voetval! nadert Vasantasena Moedertje, zusjelief, verhoor mijn bede! Zie mij, grootoogige, aan uw voeteneind, tweebeenige, tienteenige, ik heb u in uw eer getast, uw toorn gekitteld, vergiffenis, verstoot uw dienaar niet! Vasantasena Ga heen, onwaardig spreekt ge, weg van hier! stoot hem met de voet Prins toornig Dit hoofd, gekust door maatje en papaatje, dat voor de Goden zelfs niet buigen zal, wordt als een kreng met voeten weggestooten! Sthaváraka, waar komt die meid vandaan? Slaaf Bij 't huis van Carudátta hield ik stil om het gedrang der menschen. Onderwijl zal bij vergissing ze zijn ingestapt. Prins Wat? bij vergissing? niet om mij te zien? Er uit! Vlug uit den draagstoel! Carudátta, den bedelaar, den schooier zoekt gij op en in míjn draagstoel! Uitgestapt, slavin!
[pagina 372]
Vasantasena terzijde ‘Den eedlen Carudátta zoekt gij op’ zoo zegt hij. O, hoe streelend, hoe vereerend is mij dat woord. Thans kome wat er wil. Prins Met eigen handen, met tien lotosvingers haal ik u bij uw haren uit den stoel. Hoveling Laat haar met rust! En gij, Vasantaséna, Stap uit, ik zal u helpen. Vasantasena stapt uit en blijft terzijde staan Prins er zijde Was mijn woede, ontstoken reeds door haar hooghartig woord, nu is die door haar voeten aangewaaid tot vol uitslaande vlam. Ter dood, ter dood met de slavinnendochter. luide Meester, zeg, hebt ge in een mantel trek, met breede franje afhangend en versierd met honderd tressen, of in gebraden vleesch, hè hè, hè hè? bootst smakken na Hoveling Hoe zoo? Prins Bewijs me een dienst.
[pagina 373]
Hoveling Met groot genoegen als het geen misdaad is. Prins Geen sprake van, wel neen, welneen. Zeg, meester, maak gij even die danseres van kant! Hoveling Die jonge vrouw, sieraad der stad, van af komst bajadere, maar niet van aard uit bajaderenstand? Als ik haar om zou brengen, welke boot zet mij dan over naar het volgend leven? Prins Den boot zal ík bezorgen. Buitendien, wie ziet het hier in deze eenzaamheid? Hoveling De Goden zien het, de tien hemelstreken, de maan en vlammende van toom de zon, de wind, de hemel en het hart hier binnen, de aarde ziet het, die ons werk aanschouwt. Prins Dek dan den grond toe met een mantelslip, voor ge begint. Hoveling Vervloekte zot, zwijg stil!
[pagina 374]
Prins ter zijde De oude man is bang. Ik zal den slaaf bepraten. luid Zeg, mijn vriend, Sthaváraka, ik geef je een armband. Slaaf en ik zal ze aandoen. Prins een gouden stoel Slaaf ik zal er op gaan zitten. Prins de kliekjes van het maal Slaaf ik zal ze eten. Prins ik maak je opperslaaf Slaaf ik zal een Heer zijn. Prins eerbiedig dan mijn woord Slaaf ik zal het doen, als het geen misdaad is.
[pagina 375]
Prins Niet in het minste, vermoord Vasantaséna. Slaaf Heer, genade! door mij onedele is die edele vrouw slechts bij vergissing naar het park gevoerd. Prins Wat? slaaf, heb ik ook over u geen macht? Slaaf Over mijn lijf, niet over mijn geweten Genade, Heer! zie, ik ben bang. Prins Waarvoor? ge zijt mijn slaaf toch. Waarvoor zijt ge bang? Slaaf Heer, voor het volgend leven. Prins Wat bedoelt ge? Slaaf De uitkomst, Heer, van goede en slechte daden. Prins Hoe is van goede de uitkomst?
[pagina 376]
Slaaf Zooals gij, Prachtig van goud en sieraad. Prins En van slechte? Slaaf Die is als ík ben, zwoegend en gedoemd het brood van anderen te eten. Heer, een misdaad doe ik niet! Prins Wat? wil je niet? slaat hem Slaaf Zal ik uit dit onwaardig slavenleven ingaan tot nog ellendiger bestaan? Heer, sla mij dood! een misdaad doe ik niet! Hoveling Goed zoo, Sthaváraka! O, zinloos toeval, dat jij de slaaf en hij de heer moet zijn! Prins ter zijde De oude sul is angstig voor de zonde, de slaaf vreesachtig voor een nabestaan, maar ik, de Koningszwager, god op aarde, ik ben voor niemand bang. luide Slavinnenzoon, ga weg van hier en neem den draagstoel mede.
[pagina 377]
Slaaf Zooals u wilt. tot Vasantasena Jonkvrouw, al wat ik kon, heb ik gedaan; thans is mijn macht ten einde. af met den draagstoel Prins ter zijde Ik heb een middel klaar. Den ouden sukkel stuur ik met een verzonnen reden weg en dood dan zelf Vasantaséna. luid Meester, meester, zeg, dacht ge inderdaad, dat ik, geboren uit een zoo beroemd geslacht, die daad zou doen? ik zei dat alles maar, om haar gedwee te maken. Zie, ze schaamt zich voor derden en ze is onhandelbaar door uw aanwezigheid. Laat ons alleen. Hoveling ter zijde Zou slechts mijn bijzijn haar weerhouden? Zoekt de liefde eenzaamheid? luid Zie, Heer, ik ga. Vasantasena grijpt den hoveling bij den slip van zijn kleed Ik zeg u toch, ik zoek bescherming! Hoveling Vrees niet, vrees niet, Vasantaséna! ik verlaat
[pagina 378]
u slechts voor kort. - Jongmensch, Vasantaséna wordt in uw handen als een pand gelegd. Prins hoonend en in mijn handen zal ze blijven, dat beloof ik. Hoveling In waarheid? Prins Ja, in waarheid. ter zijde Tot hij weg is speel ik den smoorlijke. hij plukt bloemen en tooit zich O, Vasantaséna! Hoveling ter zijde Kijk, welk een teeder minnaar, vleiend, smachtend en vol bezorgdheid. Kom, ik ben gerust. af Prins Vasantaséna! Ik zal u goud, ik zal u sieraad geven, de liefste noemen, uitgelezen taal, en zie, mijn hoofd, mijn Koninklijke tulban, ik wil ze u ten voeten leggen. - Wat? jij wilt mij niet? O, heet begeerlijke, bedwelmende, onweerstaanbare, wat meent ge, zijn wij van hout, wij mannen, of van steen? Vasantasena Bronwel van laagheid, poel van vuile lusten, die hier met geld mij om te koopen tracht, wat dacht gij? dat de honigbij verliet den marmerkelk der zuivre lotosplant?
[pagina 379]
Ik heb den rijken mangoboom genoten en mag den dorren pijnboom niet. Prins Slavin! Die bedelaar wordt mangoboom voor u en ik een pijnboom? als ge mij beschimpt, denkt ge aldoor aan den schooier Carudátta? Vasantasena Hoe zou ik niet? hij woont diep in mijn hart. Prins Diep in uw hart? Pas op, dan zal ik daar, diep in uw hart, hem met uzelf verworgen, wacht, minnares van den berooiden koopman! Vasantasena O zeg nog eens, nog eens dat zalig woord, ja, minnares van den berooiden koopman! Prins Waar blijft hij nu, uw lieve Carudátta, en komt u niet te hulp? Vasantasena Dat deed hij zeker, als hij mij zag. Prins Was hij een God, een zoon van Hemelingen, een roemruchte held, een fabelwezen, ongekend van kracht,
[pagina 380]
hij zou niet kunnen hindren, dat mijn handen u hier verwurgen. Vasantasena Moedertje, waar zijt ge? Waar zijt ge toch? O, liefste Carudátta, nog voor ons beider wenschen zijn vervuld, word ik hier omgebracht! Ik roep om hulp, te hulp! maar neen, ik wil niet schreeuwend sterven, eere den eedlen Carudátta! Prins Wat? Nog altijd noemt zij dien vervloekten naam? wurgt haar Denk je nog aan hem, slet? denk je nog aan hem? Vasantasena Eere den eedlen Carudátta! Prins Sterf Slavinnendochter! Vasantasena valt bewusteloos neer Zie, daar ligt ze neer, die korf vol zonden, die verzamelplaats van ontucht, hitte en losbandigheid, gekomen om haar wulpschen zoetelief, genomen door een ander, door een hooghartstochtlijk medeminnaar, in wiens arm zij is bestorven van vervoering. - Zie, de trotsche is in een oogwenk neergeveld, en door mijn adem is zij uitgeblazen als schijnsel van een lamp. O, vader, moeder,
[pagina 381]
helaas! dat ge niet meer beleven moogt uw zoon's manmoedigheid en heldendaden! Hoveling komt op, ter zijde De vlucht der vogels zegt niets goeds en vrees verwart mijn denken. luid Heer, waar is het pand? Prins Het pand? Hoveling Vasantaséna. Prins Weggegaan. Hoveling Waarheen? Prins Naar rechts, naar links, naar alle kanten. Hoveling Wartaal is wat gij zegt en het verschrikt mijn angstig hart. Prins Stel dan uw hart gerust, ik zweer het, meester, bij uw hoofd en voeten, ze is vermoord! Hoveling ontsteld Gij zegt: vermoord?
[pagina 382]
Prins Gelooft ge mijn woorden niet? Zie hier mijn daden dan: de heldendaden van Samsthánaka! Hoveling bij de doodgewaande Vasantasena, droevig De stroom der liefelijkheid is heengevloeid, de vreugde is geslonken tot haar bron en de rivier, met eilanden van lach, met oevers van geluk, is weggeborgen in haren oorsprongschoot. Ai zie, de lust en hartstocht onzer oogen, edel spel onzer gedachten, kroning onzer blijdschap, troost onzer droefheid, het is al verloren, verloren Kama's minnemarkt, waarop als kostelijke koopwaar opgehoopt deemoed bij adel, eer bij schoonheid lag. Helaas, helaas, om welk armzalig doel, heeft hier een booswicht deze schuldelooze geschonden, deze schutsgodin der stad? Prins Ik geef u goudgeld en ook kopergeld, en lekker eten, honderden van dingen, mijn trouwe vriendschap en ruimschoots een aandeel in dit stout waagstuk van Samsthánaka! Hoveling Dat blijve eigendom van u alleen! Lach niet! voortaan is enkel vijandschap en haat en afschuw tusschen ons, vervloekt
[pagina 383]
is alle vriendschap en ik laat u achter veracht en afgewezen als een boog, die slap en nutteloos wordt weggeworpen. Prins nadert vleiend Kom, meester, wees niet driftig, kom, wij gaan te samen naar de stad; ik weet een vroolijk en dolpleizierig dobbelhuis, ga mee. Hoveling Raak mij niet aan, bandiet! Vasantaséna! O, dat gij in het volgende bestaan in al uw vroegere luister wierdt herboren, maar niet in vroegeren stand, maar als een kind van onbevlekt geslacht, door zorgende ouders beschermd, bewaard in welbehoede jeugd! wil gaan Prins Waarheen? Waar vlucht ge heen, jij moordenaar, die in mijn park Pushpakarándaka die vrouw vermoord hebt? Vriendlief, gij gaat mee en zult uw loon ontvangen van mijn zwager! Hoveling Ah zoo, was dat uw plan? Wacht, schurk! trekt zijn zwaard Prins bevreesd wegloopend Meester! wanneer ge bang zijt, ga dan, ga gerust!
[pagina 384]
Hoveling Gaan zal ik, ja, maar niet waarheen gij denkt. Ik ga naar waar mijn andre vrienden zijn, waar alle edelen zich samen vinden, naar Árjaka den Koning! af Prins Loop rechtstreeks in uw verderf!... De meester is verdwenen, den slaaf, den tweeden medeweter leg ik vast in boeien op den omgang van den toren, zoo wordt door allen het geheim bewaard, of deze hier moest spreken? Vasantasena beziende Neen, geen nood, zíj is voor goed verstomd. Kom, met mijn mantel dek ik haar toe. Of neen, hij is met teeken en naam gemerkt... met deze dorre blaren, verworpelingen van den wervel wind, met zulk een lijkkleed wordt zij toegedekt. - doet aldus En thans naar het gerechtshof om terstond een sluwe aanklacht op te laten schrijven: Terwille van haar geld heeft Carudátta, de koopmanszoon, een jonge bajadere Vasantaséna met zich mee gelokt naar 't oude park Pushpakarándaka en heeft haar daar gegrepen en vermoord. Zoo is het goed bedacht en uitgerekend tot Carudátta's ondergang. hij wil gaan O, wee! Waarheen ik ga, komt overal die monnik, die duivel met zijn roodgedoopten pij, mij tegemoet. Hoe kom ik weg? Welaan,
[pagina 385]
over dit brokstuk ingestorten muur spring ik met een verheven sprong als Hamman de apenkoning en zweef triumfeerend en vliegensvlug door 't ongemeten ruim! hij springt over een stuk muur. Af Bedelmonnik komt op Mijn mantel heb ik uitgespoeld; zal ik ze nu aan een tak te drogen hangen? Dan halen de apen ze weg. Of uitspreiden op den grond? Dan wordt ze vuil van het stof. Wacht, ik zal ze hier neerleggen, op deze hoop droge blaren. Doet aldus Eere den Buddha! gaat zitten. Kom, ik zal de woorden der wet opzeggen: Wie de vijf zinnen heeft gedood en hunne toegangspoorten sloot, vernietigd heeft zijn onverstand, zijn lichaam houdt in strengen band, zijn eigen ikheid af doet sterven, hij zal het hemelrijk beërven. Maar hoe kan ik denken aan hemel en zaligheid, zoolang ik die dienares van Buddha den dienst niet heb vergolden, die zij mij heeft aangedaan door mij voor tien goudstukken los te koopen uit de handen van den speelbankhouder; sedert dat oogenblik beschouw ik mij als haar slaaf en eigendom. Vasantasena komt tot bewustzijn. Wat zucht daar onder die blaren? Mijn mantel heeft ze zeker vochtig gemaakt, dat zij trillen als vleugelen en als veeren. Maar neen, er komt een hand te voorschijn, een vrouwenhand, met ringen en juweelen. Het is of ik ze ken! Laat ik eens nader zien. Hij woelt de blaren op. Zij is het, zij is het, de dienares van Buddha! Vasantasena verlangt te drinken. Zij vraagt om water. Wat zal ik doen? De vijver is te ver af; wacht ik zal mijn
[pagina 386]
pij boven haar uitwringen. doet aldus. Vasantasena tot bewustzijn gekomen richt zich op Vasantasena Wie zijt gij, edele? Bedelmonnik Herinnert zich de dienares van Buddha niet meer mijner, dien zij heeft losgekocht voor tien soevarna's? Vasantasena Uw aangezicht is mij bekend, uw woorden versta ik niet, ach ware ik toch gestorven! Bedelmonnik Zuster in Buddha, welk een vreemde wensch! Vasantasena moedeloos Een wensch wel passend aan een bajadere. Bedelmonnik Sta op, sta op, dienstmaagd van Buddha, richt u omhoog aan deze hangende liane. Buigt een liane neer, Vasantasena grijpt haar en staat op Ginds in het klooster woont een vrome vrouw; als zij u heeft verkwikt met lafenis, zult gij gesterkt weer huiswaarts kunnen keeren. Ga zachtjes, zachtjes dan, dienstmaagd des Heeren! Een jonge vrouw, een bedelmonnik, o! hoe groot een aanstoot voor het oog der wereld.
[pagina 387]
Wie hart en mond en zinnen kan bedwingen. hij blijft onaangetast van aardsche dingen, Paleis noch scepter heeft voor hem bestand, De Eeuwigheid ligt veilig in zijn hand! allen af

Vorige Volgende

Tweede bedrijf

Vierde tafreel

Vijfde tafreel