Verzameld werk (2 delen)

(1951-1952)–J.H. Leopold– rechtenstatus



[pagina 278]
Eerste bedrijf

[pagina 279]
Eerste tafreel Straat voor het huis van Carudatta Maitreya verdrietig in de schermen Noodig een anderen Brahmaan uit, ik ben vandaag bezet. - En toch, helaas, het is al zoo ver met mij gekomen, dat ik door de eerste de beste mij moet laten uitnoodigen, om althans iets te eten te krijgen. Ach, ongelukkige Maitréya, hoe was dat vroeger anders! Vroeger, toen mijn vriend, de edele Carudátta nog rijk was, werd hier dag en nacht gebraden en gekookt, dat alles vol hing van etenslucht. Ik was neergezeten aan de deur van het binnenhuis met wel honderd schoteltjes om mij heen als een schilder en om de beurt doopte ik er mijn vingers in en schoof ze weer terug. Als een stier op het marktplein stond ik te herkauwen. En nu? Mijn vriend is arm geworden, den ganschen dag zwerf ik rond naar alle kanten en 's-avonds keer ik hier terug om te overnachten als een doffer naar zijn til. Zie, daar komt hij aan om de huisgoden het offer te brengen. Carudatta komt uit het huis en strooit het offer, moedeloos ten hemel ziende Waar eens op dezen drempel reigerscharen en zwanen zwelgden in de offerand', daar valt nu tusschen gras en onkruidhalmen een luttel zaad, voor wormen lekkernij. gaat langzaam het tooneel rond en zet zich neer Maitreya Heil Carudátta! Carudatta Ach, Maitréya hier? Welkom en zet u neer.
[pagina 280]
Maitreya gaat zitten Heer, wat bepeinst ge? Carudatta Vriend, wie van overvloed in nooddruft valt, zijn lichaam leeft, hij zelf is als een doode. Maitreya Hoe nu? Wat kiest ge liever, dood of armoe? Carudatta Een lichte keuze! Dood is korte pijn, maar ach, wie ziet der armoe smarteneinde? Maitreya En troost u niet, dat, evenals de maan, dat meer van nektar, door het gretig slurpen der goden minder wordt, zoo ook uw schatten afnamen door uw vrienden, overgingen op die u dierbaar zijn? Carudatta Dat is het juist wat mij zoo zeer doet, niet het geldverlies. Geld komt en gaat, zooals het toeval wil, maar dat de vriendschap, dat de trouwe omgang zoo kan verkoelen, zoo wanhopig laf zich af gaat keeren van den hulpelooze, dat is mijn foltering. - Zij schuwen thans mijn ledig huis, de gasten van weleer, als bijen, die den olifant verlaten, wanneer het vocht der paring is verdroogd,
[pagina 281]
dat eens als honing afdroop van zijn slapen. En dan, armoede brengt schaamachtigheid en schaamte brengt kleineering, zelfontzinken, zwaarmoedigheid, vertwijf'len, ondergang. Ach, armoede is de bron van alle ramp! - Het offer is gebracht; ga nu ook gij, breng op den viersprong aan de Moeders gaven. Maitreya Ik? Neen! ik zie aan U wat offers baten en bovendien, er komt in de avonduren verdacht volk op den weg, brutale slaven, brooddronken hovelingen, bajaderen, neen, neen, ik ga niet. Carudatta Later dan, misschien. Zij gaan het huis binnen Stem achter de schermen Hé daar, menschen! een speler gaat op den loop met een schuld van tien goudstukken! Grijpt hem, grijpt hem, houdt den dief! Badknecht komt angstig aangeloopen Dat ellendige spelen, dat vervloekte dobbelen, dat eeuwige verzot zijn op het oogengetal! Ik ontvlucht het en het pakt mij, ik verafschuw het en het laat mij niet los. Zoo ook vandaag weer, de speerworp heeft mij doodelijk getroffen als met een krijgsmanslans en de ezelsworp heeft een jong geworpen, dat een monster was en een gruwel om aan te zien. En daarom, toen ik den bankhouder verdiept zag in een lange berekening van wat ik in een kort oogenblik was kwijt geraakt, ben ik weggevlucht
[pagina 282]
en de straat opgeloopen. Maar waar nu naar toe, wie helpt mij verder? Wacht, terwijl ze mij zoeken, ga ik hier met omgekeerde voeten naar die leege nis toe en stel het godenbeeld voor. gaat als godenbeeld in de nis zitten Mathura de speelbankhouder een speler en volk Menschen, een speler is aan den haal met tien goudstukken, grijpt hem, grijpt hem, houdt den dief! Waar is hij gebleven, die bedrieger van eerlijke menschen, waar is hij heen gestrompeld en gestruikeld in zijn angst, die schande van zijn gezin? Speler Hier heeft hij geloopen. En hier houdt het voetspoor op. Mathura nadenkend Een omgekeerd voetspoor, achterstevoren, en naar de nis met het godenbeeld? Wel, hij is er achteruitloopend naar toe gegaan! geeft den speler een veelbeteekenenden blik Een mooi godenbeeld, zoo aandachtig en zoo vroom en zoo bijzonder natuurlijk! Speler Wat is het voor een beeld? van hout? Mathura Wel neen, van steen, van echte steen, zwaar en hard en koud om aan te voelen; een mooi beeld en bijster natuurlijk. Maar kom, laten we hier een spelletje maken. Zij zetten zich op de grond neer en beginnen te dobbelen Badknecht Als trommelklank den Koning zonder troon, zoo roert het rammelen der dobbelsteenen
[pagina 283]
den speler zonder geld. Ik mág niet meedoen, en zál niet meedoen, maar het klinkt mij toe zoet als een smachtend nachtegalenzingen. Speler Het is mijn beurt. Mathura Neen, mijn beurt! Badknecht springt uit de nis Neen, mijn beurt! Speler Aha, daar hebben we den vent! Mathura Zie zoo, nu voor den dag met je tien goudstukken, schavuit! Badknecht Edele Heer, ik zal u betalen. Mathura Onmiddellijk dan. Badknecht Onmiddellijk? dat zal moeilijk gaan. Ik buig nederig mijn hoofd en vraag ootmoedig om een klein uitstel. zij slaan hem Houdt op, houdt op, ik zal betalen. Mathura Vooruit dan.
[pagina 284]
Badknecht Maar dan moeten jullie allebei me de helft kwijtschelden. Mathura In vredesnaam, maar betaal. Badknecht Dus UEdele schenkt mij de helft vrij? Mathura Ja. Badknecht tot den speler En u schenkt mij ook de helft vrij? Speler Ja, ik ook. Badknecht Twee halven maken één heel; tweemaal de helft kwijtgescholden is heelemaal kwijtgescholden en dus... Mathura hem grijpend Geestig uitgerekend, maar nu laat ik je niet weer los, voor je betaald hebt en wel de volle som, betalen zeg ik je. Badknecht En waarvan zou ik betalen? Mathura Verkoop dan je vader. Badknecht Mijn vader is zoek, al van voor mijn geboorte af.
[pagina 285]
Mathura Verkoop dan je moeder. Badknecht Die is uitgeleend sinds haar laatste huwelijk. Mathura Verkoop dan je zelf. Badknecht Dat is een inval! tot het publiek. Wie der Heeren biedt er geld op mij? Het is ten behoeve van dezen besten braven speelhuishouder. Daarom niet allen tegelijk. U mijnheer! Waarvoor ik te gebruiken ben? Voor knecht, mijnheer, om u te dienen. Niet? U dan, mijnheer? Boodschappenlooper zal ik wezen, loopen zal ík als de beste, loopen, loopen... hij loopt weg Mathura loopt hem na met speler en volk Houdt den dief, houdt den dief! Vasantasena komt op achtervolgd, door den Prins Samsthanaka, den Hoveling en den slaaf Sthavaraka Hoveling Blijf staan, Vasantaséna, rep niet zoo de ranke voeten, willige dienaren van den doorluchten dans, werp niet ter zij met schichtig rondzien uw gazellen oogen! Gij siddert, als een jonge pisangstam, het fijn reálgar stuift van uwe wangen. Uw roode kleed verkreukelt in den wind, die met de franje speelt en uit uw krans strooit ge allezijds de roode lotosknoppen.
[pagina 286]
Prins Sta stil, Vasantaséna, struikel niet en vlucht niet weg, ik zal u niet verwonden! Wat draaft ge door, onrust van het verstand, ijlende koorts des bloeds, vliegende tering van dit rampzalig lichaam, dat verschrompelt als een stuk vleesch, dat in de kolen viel. Slaaf Jonkvrouw, houd op; want als een pauwenhen zoo vlucht gij, uitgespreid de zomerveeren, en hier mijn meester volgt u met een haast als in het woud een huppelende haas. Hoveling Den wind, den ijlvoortvluchtigen van loop, weet ik te vatten; zult gij dan ontkomen? Prins O, geeselroede van den minnegod, bederf van de gezondheid, moordenaarster van het gezin, vergiftig bloemenmandje van Kama, slet, bordeelvrouw, lichtekooi! - Met al wat liefs ik maar bedenken kan, roep ik ze en nog altijd hoort ze niet. Slaaf Het is de rijke gunsteling des Konings, die om u vraagt; kom bij ons, bajadere, bij ons is visch en vleesch, dat druipt van boter, dat smelt van vet, dat drijft in sesamolie, waarvoor een jakhals zelfs een lijk laat staan.
[pagina 287]
Vasantasena Pallávaka, ach, Párabhrítika, waar blijft ge toch? te hulp! Prins angstig Komt er een man? Hoveling lachend Wel neen! zij roept haar beide dienaressen. Prins Wat, vrouwen? Kijk, ik ben een dapper man en ben niet bang, ook niet voor honderd vrouwen. Vasantasena Zij komen niet, ik moet mij zélf beschermen. Prins Pas op, mijn zwaard is scherp en pas geslepen; Af gaat het hoofd, gespleten is de schedel, gekliefd de hals van wie niet hooren wil! Vasantasena Wat wilt ge? mijn juweelen? Hier! hier zijn ze! Hoveling Wie zal de plant berooven van zijn bloesem? Spreek niet zoo ondoordacht. Vasantasena Wat wilt ge dan?
[pagina 288]
Prins Den mensch geworden God, mij, Vásudéva mij, prins Samsthánaka moet gij beminnen! Vasantasena Dat gaat te ver! weg, weg, ellendeling! Prins Ja, ver ben ik gegaan, u achtervolgend, ja, en de weg was lange weg genoeg! Hoveling Vasantaséna, wat gij hebt gezegd, Dat is geen antwoord voor een bajadere. Gij zijt een bloem aan open weg geplant, Uw liefde is geen gunst, maar handelswaar en onderzoekt de som maar niet den kooper. In éénen vijver baden heer en knecht, en op denzelfden tak scholen de kraaien, waarop de pauw zich wiegt. Eén schip zet over de hoogste kaste en den laagsten stand. Tak, vijver, schip, zij hebben u genoemd, zij weigeren niet maar staan een elk ten dienste. Vasantasena Adel van geest en ingetogenheid doen liefde ontwaken, maar niet ruw geweld. Prins Meester, laat af, die dochter der slavin is smoorlijk op den schooier Carudátta, sinds zij hem heeft gezien in Kama's tempel; die stelt ze boven ons; hier in de straat links staat zijn huis; maar laat ze ons niet ontkomen!
[pagina 289]
Hoveling ter zijde Verliefd op Carudátta? zij, de teeder - aanminnige? hoe is toch waar gezegd: aan parels worden parels slechts geregen. Ik zal haar helpen tegen dezen zot en in bescherming nemen luid Heer, wat zegt ge? Waar is het huis des koopmans, heer? Prins Hier links. Vasantasena ter zijde O, kostbaar toeval, uit zoo boozen mond te mogen hooren, waar de liefste woont! het wordt donker Prins Hoe dichte duisternis! ze is verdwenen! Hoveling Let dan op eenig teeken, heer. Prins Op welk? Hoveling Gerinkel van haar ringen, bloemengeur. Prins Het geuren van haar bloemen hoor ik wel, maar nu mijn neus verstopt is door het donker, zie ik het klinken van haar tooi niet meer.
[pagina 290]
Hoveling zacht tot Vasantasena Vasantaséna! Wel heeft de duisternis u goed gediend, toch zal de wasem, stroomend uit uw bloemen, en het gebabbel van uw enkelringen u nog verraden in uw wilden angst. Vasantaséna, hebt ge mij verstaan? Vasantasena zacht Verstaan, heer, en begrepen. Wees bedankt. legt krans en voetringen af Maitreya achter de schermen Radánika, neem offergave en lamp, ik zal de deur ontsluiten. Vasantasena Zie, de deur wordt losgemaakt; laat ik naar binnen sluipen. O, wee, o wee, een lamp! waait de lamp uit met een slip van haar kleed en gaat naar binnen Maitreya Radánika, wat is dat? Radanika Heer, de tocht der open deur heeft alles uitgewaaid. Maitreya Onhandige, geef mij de lamp en ga vooruit; ik kom als ik het licht op nieuw heb aangestoken.
[pagina 291]
Prins grijpt Radanika aan Daar heb ik ze, daar heb ik ze gevonden en bij het hoofdhaar en de vlechten vast! Ja, meisje, roep nu maar om hulp en jammer. Thans helpen alle hemelgoden niet. Radanika Ach, edele Heer, wat wilt ge toch van mij? Hoveling Dat is haar stem niet, heer. Prins Natuurlijk niet; zij heeft haar stem opzettelijk veranderd, zooals een kat, die gaat op stelen uit. Maitreya komt op met een lamp De vlam trilt in den zachten avondwind als een beangstigd hart. Radánika! Prins Meester, een man, een man! Maitreya Wat? vreemde menschen? Radanika Maitreýa, zie toch, hoe ik word behandeld! Maitreya Dat gaat te ver. Wie durft u aan te randen? Een hond zelfs wordt er boos in eigen huis,
[pagina 292]
en ik dan, een Brahmaan! Met den stok, krom als het levenspad van mijns gelijken zal ik uw schedel kneuzen, als een voos, verdord stuk bamboesriet! zwaait zijn stok tegen den hoveling Hoveling onderdanig Edele Heer, vergiffenis! Maitreya Niet deze hier is schuldig! ziet den prins Dit is de man. Wel, wel, Samsthánaka, de Koningszwager? is dat uw gedrag? Is Carudátta, nu hij arm geworden, niet meer het sieraad van de stad, dat zóó men in zijn huis dringt, dat men zijn bedienden aldus bejegent? Hoveling Wij vergisten ons, een andere zochten wij, een willig meisje, een dartel ding en in de duisternis hebben wij mis getast en zagen deze voor de bedoelde aan. Thans één verzoek: heft de handen op Zeg, wat gebeurd is, niet aan Carudátta, verzwijg het hem! Maitreya Ik zal uw wensch vervullen. tot Radanika Vertel uw krenking niet aan Carudátta,
[pagina 293]
Radánika; de armoe drukt hem reeds en dit zou, dunkt mij, dubbele kwelling worden. Radanika Vertrouw op mijn stilzwijgendheid. af Hoveling heft de handen op Met eerbied aanvaard ik uw welwillendheid, Brahmaan! Prins Hoe nu? bedankt ge dien onguren schooier met opgeheven hand? Hoveling Ik ben bevreesd. Prins Bevreesd? voor wie? Hoveling Voor Carudátta's deugden. Prins Waarachtig fraaie deugden, waar in huis ter nauwernood een maal op tafel komt! Hoveling O, spreek niet zoo! Arm werd hij door het anderen verrijken, zooals een meer, een milde waterbron, die alle komenden heeft toegelaten
[pagina 294]
en heeft gelescht en zelf is opgedroogd. Hij was een sprookjesboom der armen, zwaar van gulden ooft en aller wensch vervullend, gastheer der goeden, spiegel der geleerden, toetssteen der achtbaarheid, een oceaan van weldaad en van prijzenswaarde dingen, niemand verachtend, edel, vriendelijk beroemd om zijnen aard en door dien roem alleen in waarheid lévend; wij? wij ademen. - Maar laat ons heengaan. Prins En Vasantaséna? Hoveling Zij is verdwenen. Prins Hoe? Hoveling Als van den blinde het oogenlicht, als wijsheid van den dwaas, vreugd van den kranke, voorspoed van den trage, zij is verdwenen, nauw bereikt, als liefde wegvlucht bij afschuw en bij haat verdwijnt. Prins Ik ga niet heen zonder Vasantaséna. Hoveling Kent gij het versje niet? Olifanten aan den paal,
[pagina 295]
Paarden aan de teugels, Aan het hart bindt men de vrouw, Vrouwenhart heeft vleugels. Wie dat kunstje niet verstaan, Kunnen wel naar huis toe gaan. Prins Wilt ge naar huis? Ga dan, ik blijf. Hoveling Ik dank u. af Prins Zoo is de meester door het Niet vermeesterd! tot Maitreya Zeg eens, kraaipootschedelkop, kwajongen van een Brahmaan, doe uit mijn naam aan den schooier Carudátta de volgende boodschap: deze bajadere, dit meisje, met goud getooid, met juweelen versierd als een tooneelspeelster, die zich heeft uitgedoscht voor een rol in een heldendrama, deze Vasantaséna met name, is op u verliefd, sinds zij u gezien heeft in den tempelhof van Kama. En terwijl wij met geweld haar trachtten te winnen, is zij uw woning binnengevlucht. Als gij haar nu goedschiks wegstuurt en zonder proces uitlevert, zal er eeuwige vriendschap tusschen ons zijn. Maar als gij haar niet afstaat, zal er tusschen ons vijandschap wezen tot in den dood. En denk er aan: Een kalebas, wiens steel is toegesmeerd, Vleesch op een open vuur gedraaid en omgekeerd, Rijst, die in winternacht is toebereid, Geldschuld en veete duren in eeuwigheid. Dat moet je netjes zeggen en vlug zeggen en zoo duidelijk ver-
[pagina 296]
staanbaar, dat ik het hooren kan op de duivetil van mijn paleis. En als je dat niet opzegt, zooals ik het wensch, dan zal ik je kop kraken als een okkernoot tusschen twee deurscharnieren. Maitreya Ik zal het zoo bezorgen. af Prins fluisterend Slaaf, is de meester werkelijk heengegaan? Slaaf Ja, Heer. Prins Laten wij dan maken, dat wij gauw wegkomen! Slaaf Neem dan het zwaard, heer. Prins Houd gij het maar! Slaaf Wel neen, hier is het, grootmogende Heer, neem het toch aan. Prins het onderste boven aannemend Op den schouder dan het zwaard, rood als radijs, Dat fel getrokken, sluimert in de scheede. Zooals een jakhals, aangeblaft door honden, Zich scherp verweert, zoo sluip ik stil naar huis. beiden af Carudatta, Rohasena en Vasantasena komen uit het huis op
[pagina 297]
Carudatta peinzend tot Vasantasena Radánika, de avondwind is koel en Rohaséna huivert. Breng hem thuis en dek hem toe met dezen mantel. reikt haar den mantel Vasantasena ter zijde Hoe? Hij ziet mij aan voor zijn slavin? neemt den mantel aan en kust hem O, kijk, zijn mantel geurt, doortrokken van jasmijn, nog is zijn jeugd niet van genieting vreemd en afgestorven van de vreugd der dingen. doet zich zelve den mantel om Carudatta Radánika, kom met den knaap in huis! Vasantasena ter zijde Ik heb noch recht noch aandeel aan uw woning. Carudatta Geeft ge geen antwoord zelfs, Radánika? Maitreya komt op met Radanika Hier is Radánika. Radanika met Rohasena of Carudatta Wie is dan gene, die onbekende daar, met mijn gewaad bekleed, dat haar vernedert...
[pagina 298]
Vasantasena ter zijde dat haar eert! Carudatta ... die door het grove kleed straalt als de maan in herfstgetij door rag van grauwe nevels. Maar al genoeg geschuiloogd naar de vrouw eens anderen. Maitreya Heer, maak u geen verwijten, dat ge het huiselijk kleinood begluurt van een gezeten burger; wees gerust, Vasantaséna is 't, de bajadere, op u verliefd sinds Kama's tempelhof. Carudatta Vasantaséna? ter zijde Zij, die een verlangen, een liefdedrang bracht in mijn pooverheid, onuitgesproken, onuitsprekelijk, als woede van een lafaard sprakeloos. Maitreya Ik moet u boodschap van den Koningszwager brengen. Carudatta En zij luidt? Maitreya Dit meisje hier, deze Vasantaséna met name, is op u verliefd,
[pagina 299]
sinds zij u gezien heeft in den tempelhof van Kama. En terwijl wij met geweld haar trachtten te winnen... Vasantasena ter zijde ‘Te winnen met geweld’: die woorden eeren. Maitreya ... is zij uw woning binnengevlucht. Als gij haar nu goedschiks wegstuurt en zonder proces uitlevert, zal er eeuwige vriendschap tusschen ons zijn. Maar als ge haar niet afstaat, zal er tusschen ons vijandschap wezen tot in den dood. Carudatta De lompe dwaas! ter zijde Voorwaar, aanbiddelijk, betoovrend als een godheid is dit meisje! ik heb gezegd: betreed mijn huis en zij, zij roert zich niet uit eerbied voor mijn armoe en zedig zwijgt ze, die door mannenomgang vrijmoedig wezen moest. luid Vasantaséna door u als dienaresse te bejegenen u niet herkennend, heb ik u gekrenkt, en met gebogen hoofd vraag ik ‘vergeef!’ Vasantasena Door ongenood uw drempel te betreden u niet herkennend heb ik u gekrenkt en met gebogen hoofd vraag ik ‘vergeef’! Maitreya Als arenvelden knikt ge elkander toe; ik buk mijn kruin ook als een kemelknie en met gebogen hoofd vraag ik ‘rijst op’!
[pagina 300]
Carudatta Laat aan den boom der eerste hoffelijkheid de vrucht ontspruiten van vertrouwden omgang Vasantasena ter zijde Hoe kunstig en hoe kiesch gezegd! - Ik mag hier thans niet langer blijven. Wat verzin ik om hem terug te zien? luid Edele Heer, wilt gij mij andermaal een gunst bewijzen, bewaar dan dit mijn sieraad in uw huis, om mijn juweelen word ik achtervolgd. Carudatta Mijn huis is zulk een kostbaarheid niet waardig. Vasantasena Aan den bewoner wordt het toevertrouwd, niet aan de woning. Carudatta Vriend Maitréya, neem het sieraad van haar aan! Maitreya verheugd O, wel bedankt! Carudatta Dwaas! niet als gave maar als onderpand is het bedoeld. Maitreya spijtig Dan mogen van mijn deel de dieven komen om het weg te halen!
[pagina 301]
Carudatta tot Vasantasena en weldra... Maitreya hoort het ons... Carudatta geef ik het U weer ongerept terug. Vasantasena op Maitreya wijzend Edele Heer, laat deze hier mij naar mijn huis geleiden. Carudatta Maitréya, breng de jonkvrouw weg naar huis! Maitreya Niet ik, maar gij, Heer! Volg haar zwanengang en begeleid haar trotsch als een flamingo. Ik, poovere Brahmaan, word door de pracht en de verhevenheid van zulke menschen te niet gemaakt, zooals een offergave door honden op den driesprong wordt verscheurd. Carudatta Zoo zij het dan; ik zal haar zelf geleiden. Reik mij een lamp aan! Maitreya roept naar binnen Várdhamánaka, Breng licht!
[pagina 302]
Slaaf komt naar buiten, zacht tot Maitreya Er is geen olie voor de lampen. Maitreya zacht tot Carudatta Heer, zonder olie komt geen lamp in vlam, Zoo min als bajaderen zonder geld. Carudatta Het is niet noodig. Zie de maan komt op, bleek als de wangen eener minnende, laat zij een lamp ons wezen op ons pad. Een welig schijnsel druppelt door den nacht, als hemelmelk en ligt op alle wegen, leeg zijn de straten, in de verte klinkt des wachters voetstap eenzaam door de stilte. ziet Vasantasena diep aan Vasantaséna! jonkvrouw, laat ons gaan! allen of

[pagina 303]
Tweede tafreel In het paleis van Vasantasena Vasantasena verstrooid En toen? Madanika Ik sprak niet, jonkvrouw. Wat bedoelt ‘en toen?’ Vasantasena Wat zeide ik dan? Madanika ‘En toen?’ Vasantasena de wenkbrauwen fronsend Ach, was het dat! Madanika Mejonkvrouw, liefde, niet vrijpostigheid doet mij u vragen: wat beduidt dit alles? Vasantasena Madánika, wat hebt ge aan mij gezien? Madanika Verstrooidheid, in gedachten zijn, verlangen naar een, die al uw zinnen heeft vervuld. Vasantasena Dat hebt ge goed gezien. Madanika Wie is verkoren te wonen in dat eigenzinnig hart?
[pagina 304]
Vasantasena Waart ge niet met mij in den tempelhof? Madanika Dat was ik, jonkvrouw. Vasantasena En dan vraagt ge nog als in onwetendheid? Madanika Ik weet het thans! Hij, die u begeleidde dezen nacht?... Vasantasena Hoe heet hij dan? Madanika Zijn huis staat in de wijk der koopmanschap. Vasantasena Ik vraag zijn naam! Madanika Een naam vol zegen: Carudátta. Vasantasena verheugd Goed geraden! Madanika Hij gaat voor arm door.
[pagina 305]
Vasantasena Dat verheugt mij juist; De bajadere, die een arme kiest, is rein en onverdacht in aller oogen. Madanika Bezoeken bijen nog den mangoboom, wanneer zijn bloesemschat is afgevallen? Vasantasena En ieder noemt ze daarom: voordeelzoeksters. Madanika Als ge zoo zeer gekweld wordt door verlangen, zoek hem dan op. Vasantasena Ik vrees, dat zulk een haast hem mag ontstemmen. Madanika O, dus daarom hebt ge uw sierjuweelen aan hem toevertrouwd, opdat er ongezocht een reden zijn zou tot een vernieuwd bezoek? Vasantasena Gij zegt het, meisje. Badknecht komt binnengeloopen Ik vraag bescherming en beveiliging!
[pagina 306]
Vasantasena Bescherming hem, die ze begeert! Wie vreest ge? Badknecht Schuldeischers, woekeraars. Vasantasena Wees onbezorgd! Madanika Wie zijt ge en wiens zoon? uit welke stad? Wat is uw ambacht? waarvoor zijt ge bang? Badknecht De jonkvrouw hoore. Uit Patáliputra en zoon van een gezeten burger ben ik en leefals badknecht. Alle kunst van zalven en olieën en lijfsverzorging ken ik. Vasantasena Wel een verfijnde kunst. Badknecht Als kunst geleerd, maar dan mijn levensonderhoud geworden. Madanika Een antwoord al te moedeloos. - En verder? Badknecht Toen, aangekomen hier in Uyyajíni ben ik in dienst getreden van een heer,
[pagina 307]
vriendlijk van aanschijn, vriendelijk van woorden, die zwijgt van eigen weldaad en die krenking vergeten kan. In zijn rechtvaardigheid beschouwt hij zich als and'ren toebehoorend en is de vriend van wie bescherming zoekt. Madanika Wie mag dat sieraad wezen onzer stad, die aan de uitverkoorne van mijn meesteres klaarblijkelijk zijn deugden heeft ontstolen? Vasantasena glimlachend O, juist zoo had ik in mijn hart gesproken! Madanika En verder? Badknecht Door de gaven van zijn hand... Vasantasena heeft hij zijn geld verloren? Badknecht Weet gij het, van wien ik gesproken heb? Vasantasena Het is bekend, gulheid en rijkdom gaan niet samen. Vijvers met bitter water blijven boordevol. Maar dan, hoe is zijn naam?
[pagina 308]
Badknecht Wie kent hem niet, den naam van dat gesternte op aarde? Roemvol van woordbenaming heet hij Carudátta. Vasantasena verheugd opspringend Dit huis zij als uw eigen! Dienares, geef hem een zetel, haast u, neem den waaier! verhit en moe schijnt onze gast te zijn. Badknecht ter zijde Hoe? reeds het noemen van zijn naam alleen brengt zulk een onderscheiding? Wel gelukkig is Carudátta! luide Zoo werd ik zijn knecht en onderhield hij mij, maar toen hij enkel zijn eer en goede naam meer over had, ben ik gaan leven van het dobbelspel. Helaas, met wisselende kans en heden heb ik er tien suvarna's in verloren. Mathura achter de schermen Ik ben bestolen, ik ben opgelicht! Badknecht Daar zijn de beiden, bankhouder en speler, die mij vervolgen. Nu gij alles weet, leg ik in uwe handen de beslissing. Vasantasena Wanneer de boom van hunne nesten wankelt, dan zwerven ook de vogels dolend rond.
[pagina 309]
Madánika, ga, geef de beide spelers dit armsieraad en voeg de boodschap toe: hij zelf, de edele Heer, stuurt u dit losgeld. Zij geeft een armband aan Madanika. Madanika af Badknecht Laat mij voor uw genadig hulpbetoon mijn kunst in uwen dienst verrichten mogen. Vasantasena Blijf dienen, dien gij vroeger hebt gediend. Badknecht ter zijde Zij weet kiesch af te wijzen. Hoe bedenk ik iets anders ter vergelding van haar daad? Madanika komt terug De spelers zijn tevreden heengegaan en laten weten aan den edelen Heer: de schuld is afgedaan. Gevoelt gij lust, kom u dan nóg eens met het spel vermaken. Badknecht Lang zal hun wachten zijn, aleer ik kom. - Jonkvrouw, om mijn verworpenheid als speler, om de verachting, die ik ondervond, blijft dit mij over: ik wil monnik worden, een monnik van den Buddha. Dus van badknecht speler, van speler bedelmonnik. Jonkvrouw, gedenk mijn woord! Vasantasena Hoed u voor overijling!
[pagina 310]
Badknecht Mijn plan staat vast. Het spel heeft mij gemaakt tot walg van elk, tot afschuw aller menschen, maar thans als Boeddha's knecht bewandel ik den open weg met opgerichten hoofde! af Slavin komt op, tot Vasantasena Uw moeder laat u weten, dat een draagstoel u aan de voordeur wacht. Vasantasena Van Carudátta? Slavin De meester van de draagstoel zendt juweelen ter waarde van ten minste honderd duizend gouden suvarna's. Vasantasena Maar wie is het dan? Slavin Wie zou het zijn? Samsthánaka, de zwager des Konings. Vasantasena Ga! ga heen! en spreek mij nooit van zulke dingen weer! Slavin Vergeef mij, jonkvrouw, de boodschap, niet ik zelf, sprak uit mijn mond.
[pagina 311]
Vasantasena En om die boodschap ben ik boos. Ga heen! Ga heen en zeg mijn moeder, als mijn leven haar dierbaar is, dat zij dan nimmer meer mij zulk een boodschap zendt! Slavin Zooals u wilt. af Karnapuraka komt haastig op met een buitengewoon schitterend gewaad Waar, waar is de jonkvrouw? Madanika Lomperd, zijt ge zoo opgewonden, dat ge niet ziet, dat ze vlak voor u staat? Karnapuraka Jonkvrouw, ik groet u. Vasantasena Ge ziet er vroolijk uit, Karnapúraka, wat is er voorgevallen? Karnapuraka Ge hebt wat gemist, jonkvrouw, dat ge vandaag de heldhaftigheid van Karnapúraka niet met eigen oogen gezien hebt. Vasantasena Wat is dat wel geweest, mijn vriend? Karnapuraka Luister slechts. Die kwaadaardige olifant van u, de zuilenbreker
[pagina 312]
bijgenaamd, had zijn paal verbrijzeld, zijn kornak gedood en was de hoofdstraat opgeloopen. Dat was een opschudding! en een geschreeuw: haal de kinderen weg, klim de boom in, kruip het dak op, zie je niet, dat hij hier op aan komt. Voetspangen raken los, gordels met juweelen bezet scheuren, armbanden van parels breken stuk en de dolle olifant, met slurf, met pooten en met slagtanden dompelt hij zich in de stad als in een bloeiende lotosvijver. Een bedelmonnik komt hem in den weg. Staf, drinkensnap, etensschotel vallen hem uit de handen, hij zelf wordt opgetild en op de slagtanden geworpen en al het volk roept, o God, hij wordt vermoord! Vasantasena En niemand verroerde zich? O, de lafaards! Karnapuraka Stel u gerust; de jonkvrouw gelieve te luisteren. Toen, ziende dat hij, een losgerukte ketting meesleepende, den bedelmonnik ophief en tusschen zijn tanden greep, heb ik, Karnapúraka, of neen, uw slaaf, mejonkvrouw, door u met kluiten rijst gevoed, heb ik van de markt een ijzeren staaf weggepakt en heb het beest toegeschreeuwd en er op losgeslagen, op den olifant, die er uit zag als de top van een rotsgebergte, geslagen, geslagen, totdat hij den monnik los liet van tusschen zijn tanden uit. Vasantasena Mooi zoo, Karnapúraka, mooi zoo. En wat toen? Karnapuraka Toen liepen allen te hoop, dat de heele stad overhelde als een ongelijk geladen schip en allen riepen: bravo, Karnapúraka, bravo! En toen, jonkvrouw, was er iemand, die zich eerst de plaatsen betastte, waar men gewoonlijk zijn juweelen draagt, en toen dat
[pagina 313]
tevergeefsch was, naar den hemel ziende en diep zuchtende, heeft hij mij ter belooning dezen mantel omgeworpen. Vasantasena Ruikt die mantel ook naar jasmijn? Karnapuraka Jonkvrouw, hij ruikt zoo naar den olifant, dat ik geen andere lucht kan onderscheiden. Vasantasena Kijk dan eens naar het naamteeken. Karnapuraka Hier staat het, lees het zelf. reikt haar den mantel aan Vasantasena lezend ‘Den eedlen Carudátta's eigendom.’ doet verheugd zich zelf den mantel om Madanika Wat zegt ge, Karnapúraka, staat de mantel de jonkvrouw niet goed? Karnapuraka spijtig Hm, ja, dat schikt wel, zoo tamelijk. Vasantasena Karnapúraka, hier hebt ge een belooning. geeft hem een sieraad Karnapuraka buigt diep Prachtig staat u die mantel nu, overheerlijk! wil gaan
[pagina 314]
Vasantasena Karnapúraka, waar is de edele Carudátta op dit oogenblik? Karnapuraka Langs denzelfden weg is hij naar huis teruggekeerd. af Vasantasena Kom meisje, laat ons gaan naar 't hoogst terras, wellicht, dat wij er Carudátta zien. Vasantasena en Madanika af Çarvilaka komt angstig op Den nacht gafik de schuld van wat ik deed, ik heb den slaap verwonnen en de wachters, maar nu bij daglicht ben ik als de maan, die gaat verbleeken in den dageraad. Alwie mij aankijkt, als ik haastig loop, en wie mij nadert, als ik stil blijf staan, mijn schuldig hart moet iedereen verdenken beanstigd door zijn zonde. Roekeloos was, wat ik uitvoerde om Madánika. Den edelen, den armen Carudátta heb ik bestolen in zijn schamel huis, waar trommel, tamboerijnen en schalmei, rietfluiten, citer en een toegebonden handschriftenbundel alle have waren en dan dit kistje, in een doek geknoopt, vol sierjuweelen, fonkelend als de dag, maar booze nacht en vloek voor mij geworden. Ik, een Brahmaan, zoon van een Vedakenner, van een, die zelfs geen gave aannam, ik, Çarvílaka deed ongerechtigheid,
[pagina 315]
en zulks om wie? om een Madánika, een dansmeid, om haar uit den dienst te koopen. Vloek over mijn lichtzinnigheid en vloek over mijn armoede en mijn onverstand! Madanika komt op Çarvílaka! gij hier? Vasantasena komt ongezien op Waar blijft Madánika? ter zijde Daar staat ze en babbelt en drinkt met langen, onverpoosden blik zijn wezen in, verdiept in zijn aanschouwen ik wil niet storen en ik roep haar niet. Madanika Spreek toch, Çavílaka, ge ziet zoo angstig. Çarvilaka ziet rond naar alle kanten Ik moet u een geheim vertellen. Luister! Bezweken voor mijn armoe, achtervolgd door liefde tot u heb ik dezen nacht om uwentwille een stoute daad gedaan. Ga heen en boodschap aan Vasantaséna: dit lijfsieraad, dat naar uw eigen maat vervaardigd schijnt, wellicht kunt gij het dragen En past het u. geeft haar het kistje Madanika Mij dunkt ik ken de steenen; hoe komt ge er aan?
[pagina 316]
Çarvilaka Wat deert U dat? neem ze aan en koop u los. Madanika Als ge mij niet vertrouwt, waartoe begeert ge mij dan los te koopen? Çarvilaka Welnu dan: in den koopmanswijk vernam ik, dat Carudátta... Vasantasena en Madanika hevig ontsteld O! Çarvilaka Madánika! Kom tot u zelve! Al uw leden beven, uw oog is van ontsteltenis verward, ik wensch u los te koopen en gij siddert van angst? Madanika Dolzinnige, ge hebt toch niet, terwijl ge om mijnentwil die daad volvoerdet, iemand in huis gewond, iemand gedood? Çarvilaka Ik heb mij niet aan slapenden vergrepen en ik heb niemand letsel toegebracht. Madanika Waarlijk niet?
[pagina 317]
Çarvilaka Waarlijk niet! Vasantasena bijkomend ter zijde Ach, ik heradem! Madanika Den hemel dank! Luister, dit stel juweelen hoort aan de jonkvrouw toe en was onlangs als onderpand den ander toevertrouwd. Çarvilaka Als pand? waarom? Madanika Om een bepaalde reden. fluistert in zijn oor Çarvilaka Helaas, dan heb ik zelf den tak ontbladerd, waarbij ik schaduw zocht! Vasantasena terzijde Hij is bedroefd, dus heeft hij in onwetendheid gehandeld. Çarvilaka Wat blijft er thans te doen? Madanika Dat zult gij zelf het beste weten.
[pagina 318]
Çarvilaka Zeker niet; men zegt: De vrouwen zijn verstandig van nature, de mannen worden eerst uit boeken wijs. Madanika Stelt ge mijn woorden zoo op prijs, dan raad ik: doe of ge als bode van dien edelen Heer het pand terug komt brengen. Zoo zijt gij geen dief, híj is bevrijd van zijn verplichting en zíj is in haar eigendom hersteld. Çarvilaka Is dat niet al te driest? Madanika Geen dralen langer! wacht hier, ik breng haar van uw komst bericht. Vasantasena trekt zich terug. Madanika af Çarvilaka Haar helder inzicht heeft mij voorgelicht als gids door blinde kronkeling van paden, toorts in den nacht, wanneer de maan verdween. Vasantasena en Madanika komen op Heil u, o bajadere! De edele Carudátta doet u weten: bouwvallig is zijn huis en ongeschikt om een zoo kostbaar onderpand te bergen en daarom vraagt hij u: neem het terug. Vasantasena Neem ook mijn antwoord mede.
[pagina 319]
Çarvilaka Uw antwoord is? Vasantasena Mijn antwoord is zij hier, Madánika. Çarvilaka Geachte, ik begrijp niet... Vasantasena Carudátta heeft mij zóó opgedragen: geef aan hem, die u het sieraadkistje overhandigt tot loon uw dienares Madánika. Begrijp dus wel, híj is het, die haar geeft. Çarcilaka ter zijde Zij weet de gansche toedracht. luid Dank, o dank u, Carudátta; lof en eer uw deugden! Met deugd voorzien zijn armen machtiger dan rijken zonder haar. Vasantasena Wagenbestuurder! Slaaf Het voertuig staat gereed. Vasantasena Madánika!
[pagina 320]
Zie mij goed aan: ten huwelijk gegeven, tot volle vrijheid door mij losgezegd, ga thans, bestijg den blijden bruiloftswagen, ga! en gedenk in liefde en vriendschap mij. Madanika schreiend De jonkvrouw stuurt mij weg. valt haar te voet Vasantasena haar oprichtend Met eerbied thans moet men u groeten als beloofde bruid, bestijg den wagen, ga en denk aan mij. Çarvilaka Heil u, o meesteres. Madánika, zie haar goed aan en neig het hoofd voor haar, zij heeft het onbereikbare u geschonken, sluier en naam van een Brahmanenvrouw. Çarvilaka, Madanika en slaaf af Slavin komt op Jonkvrouw, gelukskind, luister! een Brahmaan komt tot u met bericht van Carudátta! Vasantasena O, lieflijk is de dag van heden, meisje! geleid hem binnen met voorkomendheid. af Slavin Zooals de jonkvrouw wenscht. zij geleidt Maitreya binnen, dan af
[pagina 321]
Maitreya Mijn oogen zijn nog blind en mijn gedachten verward en duizelende van de pracht, de wonderen van deze godenwoning verrukt aanschouwd. Reeds bij de nadering staat dadelijk het weidsche voorportaal gereed tot welkomstgroet met rondgebogen ivoren poortgewelf, de vleugeldeuren gaan voor den gast eerbiediglijk op zij, guirlanden wuiven en er waaien tal van heilbanieren, met saffloer gekleurd, die wenken als met noodigende vingers tot binnenkomst. Dan oop'nen zich de hoven een vergezicht, een ongepeilde vlucht van ruimten telkens uit elkaar geboren vervolgt, vermenigvuldigt zich, wijkt uit en gaat verloren in den horizont. De eerste hof staat kantig met een reeks van torens, schelpen, lotosbloemen, maan nabootsend in doorzichtigheid van steenen en mat afglanzen, op de trappen ligt witpleister-poeder uitgestrooid, zij zien met kristallijnen vensters, waaruit snoeren van parels hangen neder op de stad in droom verzonken. In den tweeden hof staan, dikdoorvoed met gras en kaf en gierst, de horens ingesmeerd met sesamolie, trekstieren aangeknoopt. Een buffel zucht als een gesmaalde edelman, er wordt
[pagina 322]
een ram den nek gewreven, ginds de manen gevlochten van een zwarten hengst, een aap zit vastgebonden in den paardestal en met een kluit van rijst en merg en olie voert de kornak den olifant. De derde is de ontvangsthof van den adeldom. Rietzetels staan gereed, een halfgelezen handschrift ligt open op het dobbelbord, bezet met echt-juweelen speelfiguren, en kundig in der liefde oorlogsspel zwerven aan alle zijden bajaderen met hun gevolg. Dan komt de vierde hof. Hier dreunen diep en zwaar als onweerswolken de tamboerijnen, cimbels zinken neer als sterren van den hemel, smachtend klaagt de fluit; als een jaloersche minnares op schoot genomen, wordt de luit getokkeld met nagels rood van hennasap gekleurd. Er wordt gedanst, er wordt een spel vertoond van teer bewogen en verliefden trant en neuriend als honigbijen dronken van bloesemsap gaan bajaderenmeisjes een koorgezang beginnen zonder eind. De hof, die volgt, lokt met een zwoele geur van vet en olie; door de open monden der deuren met een wolk van damp en stoom zwoegt de verhitte keuken. Etenslucht
[pagina 323]
hangt in het huis van uitgezochte spijzen en boezemt eerbied in. Een keukenjongen draait het beladen spit, de meesterkok kneedt deeg met witte knuisten, taarten rijzen, de honigkoeken gaan den oven in, tulbanden staan besuikerd, maar helaas niemand die zegt: ‘kom, proef dit lekkers eens.’ De zesde hof is die der edelsteenen. Goudsmeden zitten wijdbeens neergehurkt en wegen af op trillende balansen topazen, jaspis, onyx, karneool, turkooizen, amethyst en vlamsaffieren. Robijnen worden er in goud gevat, men vijlt aan filigraanwerk, parels worden aan roode draden tot een snoer geregen, beryllen gepolijst, schelpen doorboord, koralen op een steen gewreven. Elders zijn specerijen uitgestald, saffraan droogt in den zon, muskus wordt nat gemaakt, sandel geperst, zalven dooreengemengd, aan bajaderen en hun minnaars wordt betel en kamfer aangereikt, men ziet elkander zijlings aan, er klinkt gelach, er trekken zwermen uitgelaten slaven en ginds slavinnen verder arm in arm, en mannen, zoon en vrouw en goed verzakend, slurpen likeur uit bekers en gerei ontzonken aan de hand der bajaderen. De laatste hof herbergt het vogelheer. Hier roeken luid verliefde tortelparen,
[pagina 324]
de papagaai als een gezet Brahmaan draagt op zijn kruk een schoone versspreuk voor, de ekster babbelt, met een keel gestreeld door smaak van allerhande vruchtensappen kweelt als een lichtekooi de koekoek; rijen vergulde kevies, gouden traliewerk hangt aan ivoren tanden, kwartels vechten, paarlhoenders kakelen, duiven vliegen uit, de huispauw oversprenkeld met juweelen slaat met zijn vleugels als om af te koelen het gloeiend koepeldak, met manken gang, matglanzend als geronnen maanlicht zwerven, flamingo's achter de verliefden aan en langzaam stappend als bejaarde eunuchen wandelen tamme reigers rond. Voorwaar, de hemel zelf, de lusthof Nandana, Indra's drie rijken op één plaats vereenigd, zoo dunkt mij het paleis der danseres. Slavin komt op De jonkvrouw zal terstond verschijnen, edele. Maitreya Zeg mij, geachte, wie is die man met een lakenschen rok bekleed en overladen met een wonderlijke verschiedenheid van juweelen; wiegelend en met draaiing van ledematen drentelt hij op en neer. Slavin Dat is Vasantaséna's broeder, edele. Maitreya Hoe vreeselijke kastijdingstraffen moet hij hebben doorgemaakt
[pagina 325]
in zijn vorige leven om tot belooning te worden herboren als de broeder van Vasantaséna! En toch, - neen, al straalt hij ook van sieraden en al glimt hij van olie en welriekende zalven, toch moet men hem schuwen als een tulpenboom, die gegroeid is op een begraafplaats. Maar zeg mij, geachte, wie is die vrouw in een gebloemden, mantel op een hoogen zetel gezeten, de voeten, glibberig van olie, in een paar muilen gestoken? Slavin Dat is de moeder van onze jonkvrouw, edele. Maitreya O hé, wat heeft die onreine heks een omvang van lichaam! Die is bepaald vooraf in huis moeten gebracht worden, als een godenkolossusbeeld, voordat men er aan denken kon een deur te gaan bouwen. Slavin Ge moogt ons moedertje niet zoo beschimpen, ze heeft de derdendaagsche koorts. Maitreya O, heilige derdendaagsche koorts, straf ook mij met zulke zegeningen! Slavin Spotter, je verdient er aan te sterven! Maitreya Slavinnendochter, dan was het beter dat zulk een opgeblazen dikzak stierf, dan was er een smulpartij voor wel duizend hongerige jakhalzen. Maar waar blijft uw meesteres?
[pagina 326]
Slavin Zij komt, aanschouw de jonkvrouw! Vasantasena komt op Maitreya Heil u, geëerde! Vasantasena Wees gegroet, Maitréya! Is die u zond, de koopmanszoon, welvarend? Maitreya Hij is welvarend, jonkvrouw. Vasantasena Is nog steeds die boom van deugdzaamheid, wiens wortel trouw, wiens tak betamen is, wiens twijgen schroom, wiens bloesem zieleadel en wiens vruchten zijn goede werken zijn, is hij nog steeds een schuilplaats van de wufte vogels ‘vrienden’? Maitreya ter zijde Sierlijk gezegd van zoo iemand. luid Voorzeker. Vasantasena Welnu, wat is de reden van uw komst? Maitreya De achtenswaarde Carudátta groet u, eerbiedig doet hij weten door mijn mond:
[pagina 327]
Vasantasena vouwt de handen op de borst Ik hoor naar zijn gebod! Maitreya Ik, Carudátta, ik heb het kistje, het in goed vertrouwen beschouwend als mijn blijvend eigendom, verloren bij het spel; de speelbankhouder is daarop met een koninklijke opdracht op reis en niemand weet waarheen gegaan. Vasantasena ter zijde Hoe groot van zin! een dief heeft het ontvreemd, en hij: ik heb het bij het spel verloren, zoo zegt hij; des te meer heb ik hem lief. Maitreya Neem dus in plaats hiervan dit parelsnoer. Vasantasena ter zijde Laat ik hem het verlorene zien? - Nog niet. Maitreya Mij dunkt, gij zult de gave niet aanvaarden? Het is een eenig erfbezit, afkomstig van moederszijde, trouw bewaard, mijns inziens te kostbaar om te worden aangenomen. Vasantasena lachend de slavin aanziende Waarom niet? waarom neem ik het niet aan? zij neemt het en legt het naast zich neer ter zijde Hoe, al zijn bloesems zijn reeds afgevallen
[pagina 328]
en nog drupt honig van den mangoboom? luid Meld aan Uw Heer, aan den verblinden speler, aan Carudátta dit uit mijnen naam: ik kom deez' avond hem bezoeken! Maitreya ter zijde Wat? Komt ze om nog meer te halen? luid Edele jonkvrouw, ik zal het melden. ter zijde Waarlijk het is tijd, dat hij wordt afgebracht van zijn verzot zijn op deze slet. af Vasantasena tot de slavin Kom, haal het sieraadkistje, wij gaan om Carudátta vreugd te brengen. Slavin Jonkvrouw, zie toch, er komt ontijdig onweer. Vasantasena Rijs, wolkgevaarten, regen, giet in stroomen, en duisternis, val in, ik tel het niet. Mijn hart, mijn harte hunkert naar de liefste. tot de slavin Kom haal het parelsnoer en haast u, vlug! allen af

[pagina 329]
Derde tafreel De tuin van Carudátta, afgesloten door den achterkant van het huis. Een groote, afgedakte veranda springt uit in den tuin Carudatta op de veranda Er komt een onweer vóór den regentijd. Zwart als de hommel op den vochten buik des buffels, geel gestreept door bliksemstralen, komen de dofgefloersde wolken op, door kranen overvlogen. Wolken, wolken, als ganzentrek, als vliegende flamingo's, als visschenscholen, als dolfijngestoei. - Een onweer komt. Wanklankig schreeuwt de pauw en op den vijver ruischen wild de zwanen. Een plotselinge storm, een onrust vaart den hemel door en door het angstig hart, dat wacht en wacht en wachtende vergaat. - Waar toeft Maitréya? O, hoe langen tijd dat hij gegaan is naar Vasantaséna, nog komt hij niet terug. Maitreya komt op in den tuin Wat een hebzuchtig vrouwspersoon, en hoe onvriendelijk! Zoo maar, zonder een woord van dank heeft ze het parelsnoer aangenomen en opgestoken. In al haar overvloed heeft ze nog niet gezegd, Maitréya, rust wat uit, drink een glas water. Mocht ik van die slavinnendochter het aangezicht nooit weer te zien krijgen. Terecht wordt er gezegd: Een lotos zonder bol gegroeid, Een warenventer, die niet knoeit, Een goudsmid, die niet liegt en steelt, Een dorpsbestuur, dat niet krakeelt En een meisje zonder geld tevreden, Dat zijn vijf groote zeldzaamheden.
[pagina 330]
Laat ik toch zien, dat ik mijn vriend af breng van zijn neiging tot bajaderen. Hij gaat de veranda op. Heil u, het ga u wel! Carudatta Welkom, vriend Maitréya. Hoe staat het met de zaak? Maitreya De zaak is verloren. Carudatta Heeft zij het snoer niet aangenomen? Maitreya Als dat eens waar mocht wezen! Haar hand, teeder als een pas ontloken lotosplant op haar kostbaar voorhoofd leggende, heeft zij met een edelen zwier het aangenomen en het mij af handig gemaakt. Carudatta En hoe zegt ge dan, de zaak is verloren. Maitreya Dat is nog al duidelijk. Voor een poover kistje van niemendal, dat wij niet hebben opgegeten, dat wij niet hebben opgedronken, maar dat de dieven hebben weggehaald, heeft ze ons een parelsnoer ontfutseld, dat het puik is der vier oceanen. En op den koop toe, heeft ze haar vriendin een wenk gegeven en haar gezicht met een slip van haar kleed bedekt en mij hartelijk uitgelachen. En daarom val ik u, als Brahmaan, te voeten en smeek u nederig, wend uw geest af van die neiging tot bajaderen. Vriend, zulk een vrouw is als een aardkluit, men raakt ze niet weer kwijt als ze eenmaal in den schoen is gekomen en bovendien:
[pagina 331]
een ezel en een olifant, een meisje uit bajaderenstand, een monnik bedelend langs straat, een schooier en een advokaat, waar die met hun bezoek verblijen, daar kan zelfs onkruid niet gedijen. Carudatta Vriend, genoeg van die vermanende woorden. Word ik niet door mijn omstandigheden zelve in toom gehouden? Is er niet gezegd: Wie geld heeft zal ze beminnen, Voor geld zijn zulke te winnen. ter zijde Voor geld ja, en voor niets anders zijn ze te winnen. luid Heb ik niet van haar afgezien, omdat de fortuin van mij heeft afgezien? Maitreya omlaag ziende, ter zijde Hij ziet naar den hemel op, hij zucht... Terwijl ik hem wilde terughouden, merk ik dat ik zijn verlangen nog heb doen toenemen. Er wordt dan toch wel terecht gezegd: ‘Dwars van zin is de min, zij gaat tegen alle wijsheid in.’ luide En, vriend, ook heeft zij nog gezegd: ‘Bericht aan Carudátta, dat ik vanavond hem bezoeken wil.’ Ik maak er uit op, dat zij het parelsnoer niet mooi genoeg vindt en dat zij er iets anders voor komt vragen. Carudatta Laat haar komen, vriend, zij zal bevredigd heen gaan. Kumbhilaka komt op in den tuin Ik ben nat tot op mijn rug van den regen en koud van de wind
[pagina 332]
tot in het merg van mijn beenderen. En dan word ik uitgestuurd bij dit weer met een boodschap van niemendal: zeg aan den edelen Carudátta, dat zij vanavond komen wil. Alsof daar zoo'n haast bij was. Kijk, daar zit hij; en daar is zoowaar ook die kwajongen van een Brahmaan. Wacht, ik zal me bij hem eens eerst aandienen. gooit met een kluitje naar Maitreya Maitreya Wie is dat? Kijk, daar is Kumbhílaka. hij daalt in den tuin af. Wees welkom, Kumbhílaka, en kom binnen. Kumbhilaka Edele, ik groet u. Maitreya Vertel eens, waarvoor kom je bij zulk weer en in donker hier? Kumbhilaka Zij, zij, zij! Maitreya Wie, wie, wie? Kumbhilaka Zij, zij! Maitreya Slavinnenzoon, wat doe je toch als de voorlooper van een Koning, die aldoor uitroept, op zij, menschen, op zij, op zij! Kumbhilaka En jij als een eentonig vogelstemmetje, wiedewiet, wiedewiet. Maitreya Zeg het dan.
[pagina 333]
Kumbhilaka Komaan, je moet er eens naar raden. In welk jaargetijde loopen de mangoboomen uit? Maitreya In den zomer. Kumbhilaka lachend Wel neen, wel neen. Maitreya ter zijde Wat zal ik dan antwoorden? Laat ik het aan Carudátta gaan vragen. luid Wacht hier een oogenblik. gaat naar Carudatta Vriend, ik moet u eens wat vragen; in welk jaargetijde loopen de mangoboomen uit? Carudatta Domoor, in de vasanta! Maitreya terugkomend, tot Kumbhilaka Domoor, in de vasanta! Kumbhilaka Pas op, nu komt de tweede vraag. Wie zingt er in de dorpen van de veiligheid? Maitreya Wel, de stadswacht. Kumbhilaka De stadswacht in de dorpen? Neen vriend, weer mis, weer mis. Maitreya ter zijde Ik begrijp er niets van. Kom, ik zal het nog eens aan Carudátta vragen. luid Heer, wie zorgt er voor de veiligheid in de dorpen?
[pagina 334]
Carudatta De sena, vriend. Maitreya terugkomend, tot Kumbhilaka De sena, slavinnenzoon. Kumbhilaka Voeg nu die twee bij elkaar en spreek ze vlug uit. Maitreya Sena Vasanta. Kumbhilaka Omgekeerd, omgekeerd. Maitreya draait zich om Sena Vasanta. Kumbhilaka Domoor, de onderdeelen moet je omkeeren. Maitreya de voeten omdraaiend Sena Vasanta. Kumbhilaka Ach neen, de onderdeelen van het woord! Maitreya denkt na, verheugd Vasantasena! Kumbhilaka Eindelijk. Welnu, die is op komst. Bericht aan Carudátta, dat zij op weg is, dat zij al zoo goed als hier is. Kan ik dat aan u overlaten?
[pagina 335]
Maitreya Ik zal het zeggen. Kumbhilaka af Heer, er komt een schuldeischer om u te manen. Carudatta Hoe komt er tot ons huis een schuldeischer? Maitreya Hij staat al bijna aan de deur. Aanstonds komt Vasantaséna en heeft bericht vooruit gestuurd. Carudatta Mijn waarde, nooit hebt ge blijder boodschap gebracht. Kom, laten we ons op haar bezoek voorbereiden. Carudatta en Maitreya af Vasantasena, in het schitterend gewaad van een abhisârikâ, een slavin, een schermdraagster en de hoveling komen op in den tuin Hoveling Vasantasena, zie op topgebergte rusten de wolken, aan een zilver draad is de aarde opgehangen; vorschen slaken den moddermond, de pauw roept uitgelaten, een zachte lamp tintelt de nipaboom. Als een verborgen schande schuilt de maan weg achter wolken en de bliksem siddert, gejaagd als een verdoolde, rusteloos. Vasantasena O meester, goed gesproken, immers zie, de nacht als booze medeminnares
[pagina 336]
verspert den weg mij met een donderwoord: ontzinde! als de liefste rusten wil bij mij, wier wolken boezems tegen zwellen, wat gij dan hier? Hoveling Wijs haar terecht, mejonkvrouw. Vasantasena Waartoe? zij kent den aard der vrouwen nict. Laat wolken regenen, laat de dondersteen de aarde splijten, laat het bliksemvuur de atmosfeer verzengen, laat de wind zich zelf te barsten blazen in zijn drift, hitte noch kou, opstand der elementen, hemelrumoer, het deert de vrouwen niet, wier hart is toegekeerd naar den beminde. Daarom, o regen, wat verspert gij mij den weg en randt mij aan met druppelhanden, en waarom, donder, met uw leeuwenstem brult gij mij toe en vlamt gij, bliksemstralen? Vermenigvuldigt u! het baat u niet, de liefste wacht en ik, ik moet wel komen. Hoveling Genoeg, genoeg, hier is zijn woning. - Hé! laat iemand aan den eedlen Carudátta melden: in deze ure zwoel van nachtjasmijn komt de beminde naar des liefsten huis. Met haren vochtig van het regenwater en sidderende door het bliksemlicht staat zij en spoelt de ranke voeten schoon van slijk, dat kleeft aan gouden enkelspangen.
[pagina 337]
Carudatta komt op met Maitreya op de veranda Vriend, ga eens hooren, wie daar is. Maitreya Zooals u beveelt. hij daalt in den tuin af. Heil u, jonkvrouw! Vasantasena Ik groet u, Edele! tot den hoveling Meester, deze schermdraagster staat u ten dienste. Hoveling ter zijde Handig bedacht om mij mijn afscheid te geven. luid Zoo zij het, geachte Vasantaséna. hoveling en schermdraagster af. Vasantasena Maitréya, waar is uw speler? Maitreya ter zijde Daar mag mijn meester zich wel door gevleid voelen, dat zij hem een speler noemt. luide Hij is thuis, geachte, treed binnen. Vasantasena terzijde tot de slavin Wat moet ik zeggen, waarmee hem begroeten? Slavin Zeg: speler, brengt de avond u geluk? Vasantasena En verder? hoe vervolg ik het gesprek? Slavin Dat wijst het oogenblik u zelf wel aan. zij zijn op de veranda gekomen
[pagina 338]
Vasantasena Carudatta met een bloem slaande Speler, brengt u de avondstond geluk? Carudatta staat vol vreugde op Vasantaséna! De avond brengt mij zuchten en verlangen, De nacht heeft waken en verdriet gebracht, maar nu, grootoogige, gij komen wildet, nu brengt de avond einde van mijn leed. Wees welkom, zet u neder! zij gaan zitten Van de Kadambabloesem langs het oor bedruppelt regenvocht haar éénen boezem, een jonge prins, die wordt tot vorst gezalfd. tot Maitreya Breng drooge doeken aan. Maitreya Naar u beveelt. Slavin Blijf, vriend Maitréya, ík zal haar bedienen. is bezig met Vasantasena Maitreya ter zijde tot Carudatta Mag ik de jonkvrouw eens een vraag doen? Carudatta Zeker! Maitreya Waarom, geëerde, zijt gij hier gekomen bij zulk een onweer en zoo duistren nacht? Slavin Jonkvrouw, de dienaar is wel zeer vrijmoedig.
[pagina 339]
Vasantasena Zeg liever: kiesch. Slavin De bajadere komt den prijs vernemen van uw parelsnoer... Maitreya ter zijde tot Carudatta Heb ik niet juist gezien? zij vindt de parels te weinig waard en komt iets anders vragen. Slavin immers, zij heeft het snoer in goed vertrouwen beschouwend als haar blijvend eigendom verloren bij het spel; de speelbankhouder is daarop met een koninklijke opdracht op reis en niemand weet waarheen gegaan. Maitreya Mij dunkt, die woorden heb ik meer gehoord. Slavin Neem dus in plaats daarvan dit kistje aan. Waarom bekijkt ge het? Kent ge het van vroeger? Maitreya De kunstige bewerking boeit mijn oog. Slavin Uw oog bedriegt u; 't is hetzelfde kistje. Maitreya tot Carudatta, verheugd Heer, Heer! het is hetzelfde sieraadkistje, dat door de dieven ons ontstolen werd!
[pagina 340]
Carudatta ongeloovig Dezelfde list, dien wij uit nood verzonnen, wordt tegen ons nu toegepast. Maitreya Wel neen! Zoowaar als ik Brahmann ben, 't is hetzelfde. Carudatta Dat ware een hoogst gewenschte samenloop. Maitreya Zal ik haar nog eens vragen? Carudatta Waarom niet? Maitreya ter zijde tot de slavin Is 't zoo? Slavin ter zijde Zoo is 't. zij fluistert Maitreya iets toe Carudatta Wat wordt daar door die twee tesaam behandeld? Ben ik uitgesloten? Maitreya tot Carudatta Het ís zoo. Carudatta tot de slavin Is dit waarlijk 't zelfde kistje?
[pagina 341]
Slavin Heer, inderdaad. Carudatta Nooit heb ik blijde boodschap zonder haar loon gelaten. Neem mijn ring... hij ziet zijn hand zonder ringen en schaamt zich Vasantasena ter zijde Hoe innig lief heb ik hem weer hierom. luid Heer Carudátta, was het wel gepast door zending van het parelsnoer te toonen, dat ge ons van argwaan jegens u verdacht? Carudatta Vasantaséna, wie had hier de waarheid geloof geschonken? Armoede is, helaas, een zwakke borg en uitteraard verdacht. Maitreya Blijft u van nacht hier? Slavin Edele Brahmaan, nu wordt uw vragen al te openhartig? Maitreya Meester, als om de minnenden te storen komt druppelend de regengod hier binnen. Carudatta Waarlijk, in stroomen zijgt de regen neer! Geliefde, zie, gezalfd met vochte wolken,
[pagina 342]
bewaaierd door den geurenden avondwind wordt thans de jonge bruigom van den hemel omstrengeld door den bliksemvlam, de bruid, die rozeblozend tot de liefste komt. Vasantasena zinkt aan zijn borst O, donder, onweer, met een dieper toon door uw genâ mag mijn gefolterd hart huivrend herademen in dezen ure, ontplooit mijn ziel zich, zendt haar reuken uit als nachtjasmijn van den Kadambaboom! Maitreya Donder, slavinnenzoon, een lomperd zijt ge, die zóó de jonkvrouw met uw stem verschrikt. Carudatta Mijn vriend, wees niet verbolgen op het onweer. Laat honderd jaar met onverpoosde slagen de donder bulderen, bliksemstralen schieten nu dat de nooit gehoopte, moeitevol verworvene mij in haar armen sloot. Rijkzalig, onvolprezen is de man, die zij met vochte, regenkoele leden omstrengeld houdt. Vasantasena, zie! Het afdak buigt in zijn bouwvalligheid, De sparren kraken van het zware water, de pleister brokkelt, weeker wordt de muur, kom dan, geliefdste, laat ons binnen gaan! En nu, ruisch regen, val in stroomen neer Stil op de takken, ritslend op de blaren,
[pagina 343]
dof op de steenen, helder in het meer, als harpenklank, als luiten en gezang, als smachtende muziek van tokkelsnaren, ruisch, regen, nu en val in stroomen neer. allen af

Vorige Volgende

Eerste bedrijf

Eerste tafreel

Tweede tafreel

Derde tafreel