Verzameld werk (2 delen)

(1951-1952)–J.H. Leopold– rechtenstatus



[pagina 84]
Voor 5 december
[pagina 85]
[Dit wilde ik U gegeven weten] DIT wilde ik U gegeven weten, wat ik gemaakt heb deze dagen van zorgen voor anderen en omgedragen in mij, waaraan ik heb bezeten een vreugd vooraf, een blijde plicht van aandacht geven, een toevlucht en afgezonderdheid, een plek van koestering, waar de stille trek des harten heen was, als het drong mij te bedenken, wat ik kon te binnen brengen van wat was tusschen ons beide tweeën; was dit niet met vreugde zachtgestemde, meewarigheid, die algemeen om U, om allen was, nu ik nog een - maal kwam en U dit toebestemde en toesprak en met zachten wil de bedruktheid van U nemen mocht, een vreugde zonder achterdocht U brengen en U goed zijn wilde. En dat dan van dit eerst gedicht de woorden werden tot een dicht omtuinen, tot een dubble laan van stammen rijzig opgegaan en scherpe takken saamgegroeid, die overreikend het gezicht toewiessen, hielden het er dicht, dat het er stil en ongemoeid, dat het er zacht is in de lucht, - dat zóó dit vers een schutsel werd, dat langen kon tot in de vert'
[pagina 86]
en al het volgende omheinde, mijn woorden mochten opengaan en werend aan weerskanten staan, tot zij zich sloten aan het einde. En binnen in hen mocht het zijn half schaduw en half schemerschijn, een koelte, dat het er vertrouwd te wezen is, zooals het mag in knoppen zijn, wanneer de dag hun vochte plooien heeft ontvouwd ten halve en door de spleten brak van dit witmarmeren koepeldak een eerste licht, op eens verschenen verbleeking; ijl, ontastbaar deze en vreemd en bovenaardsch van wezen, die bovenin hing eerst alleen en stil tintelend in 't gewelf der bladen, sluitwanden der beloken kelk, gebonden nog, gebogen elk de sluimering niet te verraden van een teer edel hart van goud binnen hen, schemerend aanschouwd.

[pagina 87]
[Dit dan het eerst] DIT dan het eerst, opdat gij des te geruster zijn moogt en ten leste gij niet meer schuw en vreezend zijt en zonder angst en onzekerheid: ik heb het gezien, ik wist het wel, ik zag, ik zag het als gij tel - kens naar mij toe aankomen wildet, het hoofd toedroegt, het zwoel vervulde; gezicht, waarop was neergestreken een krimpende angst en weggeweken was elk herkennen, in enkel wit teruggeslonken, o, hoe is dit,
[pagina 88]
alsof een wâ was voorgehangen voor oog-opleven en langs wangen kil; maar er brandt doorheen een vragen dat aan wil houden en niet versagen, gezicht vol naar mij toegekeerd, in ernst en ijver opgebeurd, dat mijn gedachten tot zich gebood, zoo arm en dringend in zijnen nood, met uwe oogen, die zwaar op mij lagen, het groote maar beschroomde om zijn teeder doel, dat ik in donker nader voel,
[pagina 89]
geopende, dat trilt en beeft, een wiekslag, die er tegenzweeft, onder wier bocht bescherming is, bevedering, die ontsloten is tot een beschaduwing van mijzelf, ziel over mij een nachtgewelf, stilstaande in zijn strakke bogen en zoo aandachtig of met oogen het neerzag op d' ontroering mijn, een hemel met een weerlichtschijn van goedheid, eindeloos goedertieren, verteedering, die zich uit mag vieren,
[pagina 90]
van dankend stralende oogenblikken en weggehouden sidderend snikken.

[pagina 91]
[Zult gij begrijpen kunnen, verstaan] ZULT gij begrijpen kunnen, verstaan, zal voor U op kunnen gaan een groot aanschouwen, een inzien en een ontwaren, zoodat misschien uw hoofd, uw wezen ongeschonden, met koelte en mijmering omwonden, zich neigde in edelmoedigheid, vrijwillig had ten toon gespreid zijn gunst en zelfverloocheningspracht, uw hart zich voelde toegebracht tot dit geopende, het zou mogen benaderen, dit, dat zoo diep anders was en waarvan niets in U bestond, en zou gedoogen te volgen, rustig begeleiden, een peinzende tweede zijn ter zijde van deze toedracht, den somberen drang van mansgedachten en den dwang der over hen gebiedvoerenden, der onbenoembaren; driften, uit - geschoten uit een verzonken, wijd wegliggend land en nog beroerende hun vale donkere moedergrond, nu dat zij over het hemelrond stroomen, hangen zwart met honderd armen over de niet verpoosde gedachten, zorgend in vreugdelooze arbeid, ter nauwernood verwonderd over de bleeke, die zich gezelt tot hunnen omgang en gekweld bestaan, een betere eene in aaneengeslotenheid en min
[pagina 92]
verdeelde en die wel verschrok en inkromp, maar na de eerste schok zich weer terugvond en herstelde, bedachtzaam het zich voorgestelde vervolgde en volhield tot het einde; maar die terug tot eigen aard gevoerd werd, kenmerk wel bewaard en anders zijn: de ledigheid van twist en angst en onvoldaan - zijn, de eenheid en het samengaan van een welevenredigheid, het zachte zelfbezit van hare wachtende vrouwlijkheid, de klare volkomenheid en die wel lag als waters over diepe gronden, donkerten ongeschokt, gebonden in purperen rust; een overslag lag kantelend aan het allerbovenst, het opperst afgaan, smal tehuis van daglicht, dat hier in en uit mag wandelen of achter zijnen ruit te kijk ligt in zijn kristallen kluis, in spiegeling er zich zelf beziet of uitslaand langs de wanden schiet en tegen een vlakken kant tot gruis versplintert, een verstuiving wordt over den afgrond uitgestort, waarover het spreidt en daalt en al bezinken gaat en van val tot val vermindert, tot waar het begaf en stil houdt en er hangt als stof boven de donkere, onverstoorde
[pagina 93]
gewesten, lillende ten boorde gevuld, onpeilbare en ook zij naar diepere dalen heen verdwijnen, waar onderaan in de ravijnen de oude, ondoorgronde nacht, oorsprong, die 't al had voortgebracht, nog toefde en hare kalme schoot vaneen vlijde en opensloot. O, uit de bezige, gelukkige jaren hoe was het geworden met wegbewaren en welbedachtzaamheid een schat en diepe rijkdom van alles wat zij had geborgen, als zij terzij het had gedragen en het lei in goede hoede: het blozend geluk van toen zij jong verschenen was, zoo frank, zoo stout, zoo zeker was van zich en anderen en niet angstvallig en haar oogen liet open zijn, oogen die nog blonken van onverzwakte helderheid, die uitzagen benieuwd, bereid te ontvangen en in de diepte zonken van andere oogen; dagen, toen zij nog den drang en het toedoen des levens niet vol uitgekomen, onoverzien nog, niet vernomen in zijnen omvang in zich droeg, haar zelf een zorgen, zwaar genoeg te voelen, als zij zich bezon, hoe het plotseling opdoemen kon, de duizende gestalten, dingen,
[pagina 94]
die zich verdringen, wisselingen, geschenk haar alles toegebracht, en het met overstelpensmacht haar kon bestormen en beëngen en zij het voor zich alleen teboven moest komen en het ten einde brengen; of als zij in ingetogen zin weerhoudend omzag in den kring van andere gezichten, monden, die glimlachten, of zij haar verstonden, alsof zij wisten van een verzwegen en groot geheim, dat dit gekregen leven volzalig was en name - loos heerlijk en in een stame - lende verrukking nauw erkend, zoo had zij zich daar rond gewend talmende, op het stil gezicht een vragend iets, dat zich terecht zocht, de argelooze, nauwelijks nog aangeroerde - en dan liep door jaren met minder hoog en diep haar leven en zij werd beschouwelijk, beprijzend min en min betreurend, verwijlend nog, maar al bespeurend iets van het golven van een wiek, een ademen, dat naast haar trilde, en zij gevoelde, dat zij wilde heengaan en met een stil gebaar zich af gaan zonderen, want dat daar te laten, dat er te scheiden stond van al wat haar eens na bestond, het meegaan, geluk en ongeluk
[pagina 95]
van haar vol leven en het druk toedringen en om aandacht vragen van het gebeurende, gedragen op een onafgebroken spoed, opblozende in verhoogden gloed van arbeid - bij hare lotgevallen haar denken bleef er niet, ontvallen liet het dit achteloos, zij zocht naar andere en zoo het kon geruster dingen, eigen, on - vervreemdbaar deze en zij mocht tot deze gunst worden gebracht, tot een nieuw aanschijn, nieuw begin des levens en een anderen zin, tot de bestendigheid en kracht, het beste en zekerste ooit bezeten bij zich en steeds gereed te weten: de inkeer tot zich zelve; met beven van bang verwachten zich heen begeven met ongeduld nog iedere keer naar dit, wat telkens en telkens weer haar kon genoeg doen, dit on - schatbare, onuitputtelijke, dat haar milde zeegning was en meer afschenken wilde dan verwacht; en al wat zij nu had afgedacht, in zich verloren had overwogen diep innerlijk, zonder meer te pogen het ook in anderen terug te vinden, bevindingen, de meest beminde, omdat zij de minst gekende waren, hoe was het alles met wegbewaren
[pagina 96]
ontvangen en allengs opgenomen in een stil liggen, in een kom van groote verzonkenheid, rondom omvat van opgaande oeverzoomen, een rand, een donker opgebouwde, die dit het trillend overschaduwd uitvloeiende er hield omvademd in armen, langzaam rondgehouden. O rijk verzamelde overvloed zonder bedoelen, zoo door deze vergaard, zich zelf genoeg te wezen, onwetend of zij wel ooit voor goed ontroerde voor een schoon tegenkomen, een machtig aangezicht, dat streng en dreigend was, van zoo smettelooze en zonder deelgenoot verkozen, gelaten droefenis gedrenkt, zoo vlak, of gudsend met een regen de smart er op was afgezegen langs de gezonken wangen, bleeke trekken de effen weggestreken, de donker toegenepen mond, waarop nog iets te trillen stond van opstand; fronsend in den hoogen was warende om de wenkbrauwbogen een goddelijke mismoedigheid, een weerzin zoo stil heengevlijd, of op de slapen, op de blanke een Genius ineengedoken neerzat, geknotwiekt in zijn ranke bevedering, zijn leên gebroken,
[pagina 97]
gebukt, om wat er om het edel voorhoofd en om den doffen schedel was saamgeschoold, een zware nacht, als waarin werelden zich wringen in hun geboortefolteringen en lillend worden opgebracht van uit het zwoegen, de ongekende arbeid - en dan als hij zich wendde uit zijn eenzelvigheid, hoe week, hoe zacht en wonderlijk bewogen was dan, wanneer het nederstreek, het groot, daemonisch diep vermogen, dat af kwam dalen de ruimte door der andere zielen en toegang vond tot op den eigen hartegrond en dat met zachten dwang niet zocht, maar wetend toekwam tot de bocht der dierste dingen en aanroerde de trillende plek, die huiveren deed, zoodat het door haar heen joeg, wreed en heerlijk en zalig vervoerde, wanneer het machtige in al zijn ont - vouwen te deinzen voor haar stond en haar deed duizelen en toesnoerde en de adem weg nam en het ten top gevoerde dan uitviel in een overslag van stil liggen in een flauwe lach, een dankende bekentenis dat dit het beloofde, dat dit het is.

[pagina 98]
[Wij doen elkander zeer, het kon] WIJ doen elkander zeer, het kon niet anders, in een droeve en on - gewisse lach werd dit bevonden, dit smartelijke, dat wij van stonden besterven moesten in ons bejegenen, veranderen en wij toegenegenen vervreemden; want dat wij nu zoo dicht genaderd waren, dat ook een licht herkennen, een flauwe speling maar der trekken, een onbedoeld gebaar een martelen voor den ander mocht worden, die in zijn wankelen zocht naar een toeknikken der fulpen oogen en hun belofte, of zij wat ontroeren konden het afgemat, het dofverstompte, onbewogen hopen, dat lang heeft afgeleid zijn lust, zijn gulden luchtigheid, waarmee het opging in den beginne, maar dat terugtrok en naar binnen is saamgekrompen, in verval en ziek zijn weggekropen, kleen zich makend en dat overal zeer is en dat zich nergens heen te roeren durft en doodstil ligt. En praten en lachen en dit gedicht - o, bittere armoe, er op verwezen het kort geluk van zijnen dag van schijn en schaduwen af te lezen in teekenen, schemer van een lach, in bevende wimpers, het sereene
[pagina 99]
van een blank voorhoofd en het meenen van innige oogen; dat leefde en stierf in uiterlijkheid, dat een niets bedierf, zooals het viel in teergerezen verwachtingen en doodelijk lag, onoverkomelijk, al den dag vertreurende en ongenezen. O, wie zal ons hiervan ontslaan? moeten wij over elkander staan met trillende oogen en iets als floersen tusschen ons en de wederzijdsche roerse - len stil nu en levenloos? en met het bitter besef altoos, dat daar wel eene beeft in tranen achter dit roerloos aangezicht en zwijgend heengaat en dan zwicht neerzinkend onder het onweerstane uitschreien, als zij zich bezint op de verandering nu gekomen, de eerste teekenen waargenomen en het verwelken, dat begint.

Vorige Volgende

Voor 5 december

[Dit wilde ik U gegeven weten]

[Dit dan het eerst]

[Zult gij begrijpen kunnen, verstaan]

[Wij doen elkander zeer, het kon]