De Nederlandse psalmberijmingen in de 16de eeuw

Van de Souterliedekens tot Datheen met hun voorgangers in Duitsland en Frankrijk

11. LXIIII. Psalmen (1561)

Is dus Utenhove's productie tussen '54 en '59 niet zo heel groot geweest - ze beperkte zich tot even veertig psalmen en gezangen - Van der Erven legde, vooral in de jaren '57 tot '59, een opmerkelijke activiteit aan den dag: hij drukte en herdrukte, rangschikte en herdrukte opnieuw. En men mag aannemen dat zijn uitgaven gretig aftrek hebben gevonden in de vluchtelingengemeenten en ook in de Nederlanden zelf. Op 17 december 1555 schreef Gasper van der Heyden aan zijn vrienden te Emden een brief, waarin hij verzoekt aan Jacob Michiels, voormalig Londens immigrant, thans boekverkoper in Emden, mee te delen: ‘Ick verkope ook zomtyts een psalmboek van myn Heer Utenhoven, en solde ook wel meer vercopen, waart datze zo diere niet en waren: want daar zynder zomtyts, die wel een dosyn teffens nemen zouden, mochten zy ze om 3. dalers hebben, om ook wat an te winnen’³.

In 1561 spreekt Van der Erven zelfs van een groot gebrek aan psalmboekjes: ‘Aenghemerckt de groote noot en gebreck des Psalm boecxken oueral, en het geduerich aenhouden der broedere die my baden ende ouerredden dat ick dese Psalmen drucken soude willen, ten dienste ende stichtinghe der Ghemeynte Christi, vreesende, sy souden moghen tot achterdeel der Ghemeynte elders weechs onachtsaemlick ghedruckt worden, so hebbe Jck dat niet konne laten, doch ongheern, of ick zy haren begheeren moeten na komen: Ende hebse nu ten lesten aen gheleyt in dese kleyne letter, en op het selfde formaet des kleynen Testaments...’

3 Pijper, Jan Utenhove, blz. 214, noot 1, waarin Pijper ook zijn bron noemt.

[p. 367]

Hij zegt dit in de voorrede van een uitgaafje waarin hij alle psalmen die tot op het jaar 1559 verschenen waren - de 26., 11. Ander en Andere 26 Psalmen - verenigt in een bundel, getiteld:

LXIIII, ❘ Psalmen en̄ an = ❘ der ghesanghen, diemen in de ❘ Duytsche Ghemeynte te ❘ Londen was ghebruyc = ❘ kende. ‖

Coloss. 3. c. 16. ❘ Het woort Christi... ‖

Ghedruckt te Embden by Gel = ❘ lium Ctematium. ‖ An. 1561. ‖¹

We behoeven bij dit boekje, waarvan zich het enig overgebleven exemplaar bevindt in de Gentse Universiteitsbibliotheek, niet lang stil te staan. Het is een in ongunstige zin goedkoop uitgaafje: het bevat geen melodienotatie, behalve bij psalm 126², maar volstaat met de aanduiding van de zangwijzen, die overigens haar nut wel heeft bewezen. De teksten zijn ongewijzigd uit de vorige edities overgenomen, maar met de spelling hebben de zetters het op een vrolijk akkoordje gegooid: men vindt er alle ‘systemen’ uit de voorgaande uitgaven, vermeerderd met de eigen vondsten op dit gebied, in bonte warreling door elkaar.

Alleen de redactie van de titel geeft nog aanleiding tot een opmerking. De vermelding van de ‘Duytsche Ghemeynte te Londen’, in de Andere 26. Psalmen van 1559 terecht achterwege gelaten, duikt hier weer op. Heeft de handige Emdense zakenman, die natuurlijk niet onkundig was van de nieuwe ontwikkeling in Engeland, door deze formulering getracht zijn afzetgebied tot Londen uit te breiden?

1 Zie verder Wieder, Schrift. Liedekens, Bibliogr. nr. XLIX (Signatuur Gentse ex. G 7969).

2 Waarom juist deze een uitzondering maakt, is niet duidelijk. De hier genoteerde melodie is volkomen gelijk aan die uit de Andere 26. Psalmen.