Romantische werken. Deel 22. Verspreide opstellen. Deel 2

[p. 21]

Vierde Hoofdstuk.
Dat tot een aangenamen overgang verstrekken moet, om het vijfde hoofdstuk voor te bereiden.

De schrandere lezer, die ongetwijfeld door en door bekend is met de geschiedenis des vaderlands, zal hier gewis reeds hebben opgemerkt, dat ik mij ten opzichte van de volgorde, waarin ik bovenvermelde groote mannen geschetst heb, van een figuur heb bediend, welke men in de Rhetorika gewoon is een climax te noemen, en daarbij den graad hunner betrekkelijke vermaardheid heb in acht genomen. Ik ben toch niet volkomen zeker of gij u wel precies herinnert, dat Cornelis de Graef leefde in den tijd, toen de Raad zich met het bouwen van het stadhuis bezig hield en niet met het zoeken naar een equivalent, dat een zijner zonen den eersten steen van dat gebouw leide en hij zelf bij de inwijding als Burgemeester voorzat, dat hij talrijke diensten aan zijn vaderland bewees, tweemalen een burgeroorlog voorkwam en den jongen Prins Willem III tot mede-voogd verstrekte. - Ik heb evenmin de overtuiging, dat gij Tulp anders kent, dan uit de schilderij van Rembrandt, en dat gij weet, hoe hij niet alleen door zijne verdienste als geneesheer, maar ook door zijne wakkerheid als Regent, de hulde van tijdgenoot en nageslacht verdiende. Maar wat Van der Helst betreft, gij hebt ongetwijfeld zijn Schuttersmaaltijd gezien - naar welke onze Kaiser onlangs zulk eene voortreffelijke plaat heeft geleverd - hoewel gij misschien niet gelezen hebt, dat hij veel geld voor zijne por-

[p. 22]

tretten maakte en in zijn tijd meer in trek was dan Rembrandt. - Joost van den Vondel kent gij evenzeer als den schrijver van Gijsbrecht, welk stuk alle jaren vertoond wordt. In 't voorbijgaan gezegd, hij was niet de schrijver van Kloris en Roosje, - uit welk kluchtspel men sedert eenige jaren al de oorspronkelijke, liedjes, die geestig en naïef waren, heeft gebannen, om ze in watermelkdeuntjes te veranderen: - en dat zonder iemand te waarschuwen.

Wat De Ruyter betreft, gij hebt zijn graf in de Nieuwe Kerk en zijne levensbeschrijving in het boekje van 't Nut zeker wel onder de oogen gehad en hij zweeft u alzoo voor den geest als een zeeheld, die thuis gelijk een burgerman leefde en zich met geen politiek ophield.

Maar beter dan al de vorigen kent gij Jan Klaeszen, 't zij dat gij hem op uwe kinderpartijtjes in den vermaarden ronzebons van La Haye zijne kunsten hebt zien vertoonen, 't zij dat hij voor 't huis uwer ouders voor een zesthalf - neen, in uwen tijd, lieve lezeres! die nog jong en schoon zijt, voor een kwartje - eene representatie gaf, waarbij gij met uwe broêrtjes en zusjes of neefjes en nichtjes op de vensterbank geknield laagt, met de neuzen plat gedrukt tegen de ruiten, terwijl een troep groote of kleine kinderen van de straat het spektakel gratis aanschouwde, 't zij eindelijk, dat gij zelf - dit geldt u, lezer! - op een der stadspleinen de vertooning stond aan te gapen en daarbij een eerbiedigen afstand bewaardet, niet zoozeer uit vrees dat ‘de vrouw’ ook bij u met haar bakje komen zou, om uw duit op te halen, als wel uit zorg voor ‘uw fatsoen’. - Gij allen kent dus Jan Claeszen, en hebt er u nooit over bekommerd, hoe die dubbel gebochelde, roodgeneusde, phantastische held, die oorspronkelijk Pucinello heette, doch wien de Italianen, Franschen, Engelschen en Duitschers, elk naar hun lievelingsgerecht, Macaroni, Jean Potage, Jack Pudding (later Punch) en

[p. 23]

Hansworst doopten - aan den naam gekomen is, dien hij bij ons verkregen heeft. Zijt gij verlangend, hieromtrent iets te vernemen, dan wil ik gaarne uwe weetgierigheid voldoen. Gij hebt wel gehoord - en kunt het anders bij Wagenaar lezen - hoe, na den dood van Prins Willem III, de aristocraten hier te lande in hunne wijsheid begrepen, dat zij 't evengoed zonder stadhouder konden doen. Zij vonden 't niet onaardig, alle macht in den Staat tot zich te trekken, en zich ook die privilegiën en prerogatieven toe te eigenen, welke de Prins tot dien tijd bezeten had. Zoo werd, onder meer, door hen besloten, de voormalige Garde van den Prins te herscheppen in eene lijfwacht der Staten van Holland. Dit had echter geen plaats zonder dat men te dier gelegenheid verwijderde al wie onder dat korps van Prinsgezindheid werd verdacht gehouden; en onder hen, die men uit dezen hoofde afdankte, bevond zich ook een trompetter, Jan Claeszen geheeten. Deze, nu buiten dienst gesteld en verplicht eene andere broodwinning te aanvaarden, wijdde zich der kunsten toe, zette zich te Amsterdam neder en vertoonde aldaar eene ronzebons op straten en pleinen. Niet tevreden echter van zijne drama's op te voeren, zooals zij oorspronkelijk geschreven waren, doormengde hij die met grappige zetten en kwinkslagen, en leî zijne sujetten, vooral zijn hoofdpersoon, menigen zet in den mond tegen de toenmalige landsregeering. Ik durf niet verzekeren, dat zijne aardigheden even kiesch en vernuftig waren, als van een modern oppositieblad, doch zij waren wellicht te meer geëigend, om aan zijn publiek te behagen; en hem zelven tot de lieveling der Prinsgezinde burgerij te maken. En zoo werd langzamerhand hij zelf vereenzelvigd met zijn hoofdpersoon; de naam van Hansworst, dien de echtgenoot van Katrijn tot dien tijd gedragen had, werd door den zijnen verdrongen en in voortdurenden roem leeft bij ons de onsterfelijke Jan Claeszen.

[p. 24]

Doch wat zeg ik? - Helaas! groot is mijne vrees, dat het met die onsterfelijkheid ook al mis is, en dat, evenals andere groote mannen, ook zelfs Jan Claeszen bij ons in 't vergeetboek dreigt te geraken. Hij, het echte type van den wijsgeer, de man, die geene zorgen kent en met den dag voortleeft, die zich over niets bekommert, mits hij den tijd doorbrenge met eten, drinken en deuntjes zingen; die met ieder in vrede is, maar ook niet uit zijne gelijkmoedige rust gestoord wil worden, noch door eene kijvende vrouw, noch door kinderen, die om brood janken, noch door een huisheer, die hen manen komt, noch door een werf-officier, die voor het verstrekte handgeld zijne diensten opvordert, noch door den baren Droes, die hem met zich meê wil pakken, en die tegen al die lastige kwelgeesten maar twee argumenten heeft, zijn holsblok en zijn stok - hij, dat echte toonbeeld van ware levenswijsheid, begint bij de directeurs van wandelende theaters reeds een deel van zijne originaliteit te verliezen, ja reeds houdt hij hier en daar op de hoofdpersoon te zijn. De oude ronzebons zelve, verbreed en vergroot, wordt verbasterd tot eene marionettekast, met beweegbare figuren, tot een zouteloos théatre de métamorphoses. Nog onlangs stond ik bij avond op het Koningsplein te Amsterdam gedurende tien minuten naar eene zoodanige vertooning te kijken: in die tien minuten zag ik letterlijk niets anders dan een bordpapieren ruiter, wiens paard nu eens op de voor- dan weder op de achterpooten ettelijke kapriolen en evoluties maakte. - ‘Ik packte my van daer’, zooals Gijsbrecht zegt, innig bedroefd over den verloop der tijden en tevens het geduld bewonderende der toekijkers, die van zulke flauwheden niet wegliepen. Ik bewonderde ook een klein weinig mijn eigen geduld, dat ik het nog tien minuten had uitgehouden.

Ik heb straks gezegd, dat Jan Claeszen (de trompetter namelijk) vreemd zoû opkijken, als hij Amsterdam nu terug-

[p. 25]

zag. Ik vrees, dat de tijd zal aanbreken en niet verre, meer af is, waarin hij er niet alleen de jachten, de luifels, de zwanen, den Jan Rodenpoortstoren, de toesleden, de haringpakkerij, de houten schoorsteenen, het Doolhof, de aansprekers, maar waarin hij er zich zelven niet meer zal terugvinden.

Maar dan zal ook Amsterdam wel voorgoed ten val zijn geraakt.