Poëtische werken. Deel 13. Mengelpoëzy. Deel 5

[p. 39]

Het hof te 's-Gravenhage gedurende zes eeuwen.
(Dramatische Voorstelling.)

Reeds meermalen poogde ik, op het voetspoor van mijn hooggeschatten vriend Beeloo en van andere verdienstelijke Schrijvers, de aandacht der Regeering en der natie te vestigen op den treurigen toestand, waarin de gebouwen van het Binnenhof te 's-Gravenhage verkeeren, inzonderheid de groote en vermaarde Hal, dat zoo treurig verwaarloosde pronkstuk van bouworde. Wel scheen mijne stem bij velen weêrklank te vinden; doch bij onze zoo bij uitstek bedachtzame landgenooten rijzen altijd zoovele bezwaren op, eer zij de hand aan 't werk durven slaan, dat zelfs de meest nuttige arbeid zelden wordt ondernomen dan wanneer het te laat is. Het hoofdbezwaar, dat ten dezen bestond, was de belangrijke geldsom, welke noodig geacht werd, om de bedoelde gebouwen te herstellen; wat de natie betreft, deze heeft over 't geheel te weinig gevoel voor oudheden en te weinig architectonischen smaak, dan dat er van vrijwillige inschrijvingen iets te verwachten ware geweest: - de Regeering, ofschoon wel gezind om iets te doen, dorst, uit

[p. 40]

vrees voor de Kamer, geene gelden aanvragen dan voor de noodzakelijkste herstellingen - en tot de zoodanige worden natuurlijk gebracht die van de nuttige gebouwen (bureaux enz.), niet van die gebouwen, welke alleen maar dienen om ons den roem en de grootheid van het voorgeslacht te herinneren; - de Leden van de Kamer eindelijk vonden al wat ik gezegd had aangaande het Binnenhof en den onvasten toestand der groote Hal zeer treffend en aandoenlijk; - doch wie hunner kon zoo inconsequent zijn om, waar hij bij alle gelegenheden op bezuiniging aandrong, aan een Minister te verwijten, dat hij onze gedenkstukken tot puin liet instorten?

Nog gaf ik den moed niet op! het was, staande mijn lidmaatschap der Kamer, juist 600 jaar geleden, dat Koning Willem II het Binnenhof stichtte; in onze eeuw van eeuwfeesten mocht de zeshonderdste verjaring van zulk eene gebeurtenis wel herdacht worden, en ik schreef het hier achter volgende dichtstuk: ik hoopte, dat het, met eenigen luister, in de Hofstad, voor den Koning en het Koninklijk Gezin, voor de Ministers en voor de Leden der Kamer, voor de bevolking van 's-Gravenhage en voor nieuwsgierige landgenooten opgevoerd, een indruk zoû maken, die tot goede uitkomsten leidde: die hoop werd krachtiger, toen een bekwaam komponist door bevallige, opwekkende melodieën, toen een treffelijk kunstenaar door keurige schetsen van een prachtig decoratief, mij bewezen, hoe zij, van denzelfden geest als ik doordrongen, met mij wilden medewerken, om mijne pogingen te doen slagen en het door mij ontworpen geraamte te bezielen en als met tooverglansen te omkleeden.

IJdele hoop! - De Directie van den Schouwburg te 's-Gravenhage had met warmte mijn plan omhelsd en mijn handschrift ontvangen; dan helaas! toen zij aan 't cijferen ging, kwam zij tot de ontmoedigende slotsom, dat, ook

[p. 41]

met stampvolle schouwburgen, de uitgaven, welke orkest en decoratiën vorderden, nimmer door de ontvangsten konden worden opgewogen, laat staan vergoed: - en zij moest, ik erken dankbaar, haars ondanks - van de opvoering afzien.

Moedeloos sloot ik mijn handschrift weder weg - en bijna twee jaren bleef het liggen, eer ik het nu onlangs weder in handen nam. Nu rees de gedachte bij mij op: Wellicht zal, zoo niet dit zwak gedicht, dat bij de lezing nimmer die uitwerking kan teweegbrengen, welke van eene glansrijke vertooning mocht verwacht worden, dan het onderwerp zelf, nog bij dezen of genen belangstelling wekken. Eene korrel graan doet eene rijkgevulde aar ontkiemen: eene vonk kan een hevigen vuurgloed doen ontstaan: wie weet, welke uitkomsten aan mijne rijmen niet ten deel vallen! - Nog ééne laatste proefneming gewaagd en het stuk aan de pers toevertrouwd.

Lezers! ik zie u allen aan voor lieden van smaak en gevoel: beschaamt mijne verwachting niet, en verheft, waar en bij wie gij maar kunt, uwe stem in weêrklank op de mijne. Ik besluit mijne voorrede gelijk Filips de Tweede het Treurspel van Schiller besluit, u met zijne woorden toeroepende:

‘Ik heb het mijne gedaan, doet gij thans het uwe.’

[p. 42]

Personen:⁺

willem II, Graaf van Holland, Roomsch-Koning.

De Bouwmeester van 't Hof.

albertus magnus, een Dominikaner Monnik.

De Engel der Poëzie.

De Engel der Kunst.

De handeling valt voor in den jare 1255.

Het tooneel stelt een vertrek voor in het jachthuis des Graven¹. Op den achtergrond een gesloten raam. Koning willem zit links van den toeschouwer aan eene tafel en beziet de grondteekeningen, welke zijn Bouwmeester hem voorlegt. Een Page staat meer achterwaarts. Het is nacht: waslichten branden op de tafel.

willem.

'k Doorzie uw plan: gij wilt met dit rondeel

Den open weg bestrijken en 't kasteel

Verdedigen, zoo van Delftsche zijde
Een inval weêr beproefd werd, als ten tijde

Mijns grootvaêrs?²

bouwmeester.

Ja mijn Koning.

+ Personen. Willem II. Graaf Willem II, zoon en opvolger van Graaf Floris IV, werd omstreeks 1228 te Leiden geboren. In 1247, en dus op negentienjarigen ouderdom, werd hem de waardigheid van Roomsch-Koning opgedragen, en hij, in 't volgende jaar, op Allerheiligen-dag, te Aken gekroond. Niet lang had hij genot van zijne verheffing; daar hij reeds in 1256, op een tocht tegen de West-Friezen, in 't ijs geraakte en om 't leven gebracht werd. Het Hof te 's-Gravenhage werd door hem, na zijne benoeming tot Koning, gesticht, doch eerst door zijn zoon Floris V voltooid.
Albertus Magnus, een Dominikaner Monnik, Bisschop van Regensburg, en een der voornaamste leeraars van de XIII^de eeuw, werd in den jare 1193 of 1203 te Lawingen, aan den Donau, in Zwaben, geboren, uit het geslacht der Graven van Bolstad. Te Parijs ter schole gezonden, nam hij aldaar het geestelijk kleed aan, en leeraarde eerst te Keulen en later te Parijs, in het midden der plaats, die sedert naar hem la place de Maitre Albert, of, bij verkorting, la place Maubert werd genoemd. Vandaar keerde hij naar Keulen en werd vervolgens naar Rome ontboden, waar hij de bediening van Meester van 't gewijde paleis bekleedde. In 1260 verplichtte Paus Urbaan IV hem, 't Bisdom van Regensburg aan te nemen; doch hij deed weder afstand van die waardigheid, om zijn leven aan de studie te wijden. Hij stierf te Keulen tegen het einde der XIII^de eeuw. - Vele vertellingen zijn omtrent dezen geleerde in omloop: voornamelijk, dat hij aan den steen der wijzen gearbeid zon hebben en een groot toovenaar geweest zijn. Zeker is het, dat hij een wonder van zijn tijd was, en zijne werken niet minder dan eenentwintig deelen in folio uitmaken. Dat ik hem in deze dramatische voorstelling laat optreden om aan Koning Willem de toekomst bekend te maken, vindt zijne aanleiding in de Geschiedenis, waaruit blijken kan, dat de Koning hem in 1249 te Keulen bezocht en van hem op treffelijke, ja zeer bijzondere wijze onthaald werd. Immers zoû te dier gelegenheid, in weèrwil dat het een koude winterdag was, en sterk sneeuwde, de maaltijd zijn aangelegd geweest in een boomgaard, waar, dadelijk na 's Konings komst, de sneeuw ophield, de koude door zomerhitte vervangen werd, het aardrijk zich met bloemen, de boomen zich met bladen, bloesems en rijpe vruchten tooiden, de wijngaard druiven in menigte voortbracht, de vogels in de takken klapwiekten en zongen. Na het eindigen van een overheerlijken maaltijd, verdwenen de dienaars en de geheele toestel, en nam de natuur, als bij tooverslag, haar winterdos weder aan. Bij 't scheiden beloofde Willem aan Meester Albert, op diens verzoek, binnen Utrecht eene hofstede aan de Predikheeren te schenken, tot het bouwen van een klooster; - welke belofte hij kort na zijne terugkomst hier te lande ook volbracht.

1 Dit jachthuis stond, volgens de oude overlevering, waar nu de Plaats is, en was naderhand, onder den naam van de Zwaan, als eene herberg bekend, tot het, in de zeventiende eeuw werd gesloopt. Zie de riemer, Beschrijving van 's-Gravenhage, blz. 2.

2 Willem I viel in 1304 aan 't hoofd der Zeeuwen in Holland, waarvan de Gravekroon hem door den Grave van Loon betwist werd: tot Rijswijk doorgedrongen, overvleugelde hij de bende zijns mededingers, die bij Voorschoten gelegerd was, en dwong hem tot den aftocht.

[p. 43]

 

willem.

 

'k Prijs uw doel. -

 

En 'k zie, gij wilt, ten westen, dezen poel

 

Herscheppen in een statelijken vijver.

 

bouwmeester.

 

'k Verbeid maar uw bevelen, dat met ijver

 

Een arbeid, zoo belangrijk, moog geschiên.

 

willem.

 

Ik brand alreê zoo grootsch een werk te zien.

 

Een Graaflijk Huis behoort uit geen moerassen

 

Te rijzen, maar uit held're waterplassen,

 

Die, breed en diep, het vrijen voor gevaar

 

En overlast van vijanden, en waar

 

De hooge trans zich zuiver in weêrspiegelt,

 

Terwijl de zwaan op dunne golfjes wiegelt,

 

En 't schuimend ros een wed vindt, frisch en rein.

 

- Maar, tot wat eind bestemt gij, hier, dit plein?

 

bouwmeester.

 

Dit moge, o Vorst! - om u mijn wensch te ontdekken -

 

Uw Edelliên een ruim Tornooiveld strekken.

 

willem.

 

De plek is goed gekozen, kort bij 't woud,

 

En wel beschut door 't lommerrijk Voorhout,

 

't Is wel. God geef, dat niets ons moog' beletten,

 

't Begonnen werk standvastig door te zetten.

(De Bouwmeester en de Page verwijderen zich.)

willem.

Zoo vloden dan, sinds ik den eersten steen

Gelegd heb van dat Huis, vijf jaren heen:

En menig vijftal jaren zal verstrijken
Eer mijn banier van 't hoog gebouw zal prijken.

[p. 44]

 

Zal ik die zelf daar planten? Zie ik ooit

 

Mijn hoop vervuld, dit Graaflijk Hof voltooid,

 

Met gracht en muur en tinne en praalgebouwen?

 

Wie, die mij hier de toekomst doet aanschouwen?

 

- Eén sterveling bestaat er, die misschien

 

Mijn hartewensch vervulling aan kan biên:

 

Albertus, hij, die 't wezen aller dingen

 

Doorgrondt, wiens blik 't verborgen kan doordringen,

 

Hij, wiens vernuft Germanje en Frankrijk roemt

 

En wien onze eeuw haar grootste wonder noemt,

 

Hij kan het, ja; - doch vruchtloos was 't, of boden

 

Hem van den Rijn naar 't verre Holland noodden.

 

Den wijsgeer, steeds verdiept in onderzoek,

 

Lokt beê noch gift naar Duitschlands westerhoek.

 

't Was, of zijn trots mijn hooge gunst verachtte

 

En 't antwoord luidde altoos: ‘de Koning wachte.’

(De muur opent zich en Albertus Magnus verschijnt.)

albertus.

Hij wachte dan niet langer.

willem.

Kan het zijn?

Gij zelf, gij hier? of is 't een ijdele schijn

Die mij bedriegt, een guichelspel der zinnen?

albertus.

Ik ben het zelfs: wil alle vrees verwinnen.

willem.

Ik, vreezen, des Vierden Floris zoon?...

Maar 'k was verbaasd.

albertus.

Waartoe? gij hebt me ontboôn,

Gij wacht me, en ik, ik kom tot u getreden.
Waar vindt gij tot verbazing grond of reden?

[p. 45]

 

willem.

 

Mijn wachters aan de poort, mijn lijfstoet voor

 

Dit stil vertrek, den wand zelfs dringt gij door

 

En ik zoû niet verbaasd zijn?

 

albertus.

 

'k Hoorde u klagen,

 

Mijn Koning! 'k mocht mijn reis niet meer vertragen

 

En 'k haastte mij; - doch thans hiervan genoeg;

 

Want kostbaar zijn mij de uren. Morgen vroeg

 

Gebiedt mijn plicht, dat, binnen Agrippyne,³

 

Ik weder in mijn leergestoelt verschijne.

 

Geen tijd al zoo dient nutloos hier verspild.

 

Vraag, Koning! vraag hetgeen gij weten wilt.

 

willem.

 

Gij, morgen weêr aan 's verren Rijnstrooms boorden!

 

Wat luchtkaros vervoert u naar die oorden?

 

albertus.

 

Indien ik, Vorst! aan uwen wensch voldoe,

 

Wat vraagt gij dan, langs welken weg en hoe.

 

Zooveel, dat nu verwond'ring elk zoû baren,

 

Zal 't niet meer doen, na zesmaal honderd jaren,

 

Wanneer het hier ter neêr geschreven woord

 

Zoo snel als 't licht naar 't verst gelegen oord

 

Gevoerd wordt en, zoodra het is vernomen,

 

Met d' eigen spoed het antwoord weêr zal komen. -

 

Maar thans... wat is uw wil? -

 

willem, het venster openende, door hetwelk men in 't verschiet het half voltooide Hofgebouw ziet, door de maan beschenen.

 

Zie, monnik, zie

 

Dees burchtmuur en dees hofgebouwen, die

 

Men aanvang maakte op mijn bevel te stichten,

 

En zeg mij thans, kan uw kunst mij onderrichten

3 Agrippyna: ‘Colonia Agrippina’ of Keulen.

[p. 46]

 

Of ik dit werk voltooien zal, en of

 

Des Hoogsten gunst zal rusten op dit Hof?

 

Voldoe, kan 't zijn, de wenschen van uw Koning.

 

En noem dan zelf, o monnik! uw belooning.

 

albertus.

 

De maan staat hoog in top. Gewis, het uur

 

Is gunstig, om, bij 't zwijgen der Natuur,

 

Te luist'ren naar de geheimnisvolle monden,

 

Die 't raadsbesluit des Eeuw'gen ons verkonden.

 

Dus, buig het hoofd, terwijl mijn stem hier wekk'

 

En opdaag' die 't verborgene u ontdekk'.

 

 

 

Gij, die de vrome met siddering noemt,

 

Geesten des afgronds, ter straffe gedoemd!

 

Gij, wie, in heillooze kunsten volleerd,

 

't Heksengebroedsel met vloeken bezweert!

 

Als, bij der fakkelen bloedroode glans

 

't Plat van den Bloksberg getuigt van hun dans!

 

Gij, die den logen verspreidt over de aard!

 

'k Verg niet, dat gij ons de toekomst verklaart.

 

Neen! over Geesten verwierf ik mij macht:

 

Maar niet van Satan ontleende ik mijn kracht.

 

Eed noch geloften verbinden ons saêm.

 

'k Handel en spreek in een Hoogeren Naam.

 

 

 

'k Wil ook uw hulp niet begeeren, o Goôn, wien 't kunstrijke Hellas

 

In 't u geheiligde koor offers en lofzangen bracht!

 

Gij, wien het loof van den wingert de slapen omkranst, o Lyëus!

 

'k Weet wat uw invloed vermag, als hij den dichter bezielt,

 

Als uw betoov'rende macht de toekomst, ontsluit voor zijn oogen,

 

Vleugelen schenkt aan zijn geest, hem het verborgene meldt.

[p. 47]

 

Maar ik weet ook, hoe uw gunst niet straffeloos ooit is geschonken;

 

Op den bedwelmenden roes volgen verdooving en smart. -

 

Gij ook, wiens godspraak uit Delfi weêrgalmde, o Febus Apollo!

 

Gij, wien der Zangerenrei hulde betoont in hun lied,

 

Als ge op de toppen van Pindus de gouden akkoorden laat klinken

 

En op verhevenen trant lessen van wijsheid verkondt! -

 

Gij, die den zoon van Latona omringt, aanbiddelijke Muzen!

 

Gij, wier begeesterend vuur Maro ontgloeide en Homeer!

 

O! ik vereer uwe macht; maar van geen Heidensche godheid

 

Wacht in dees plechtige stond Albert de medehulp in.

 

 

 

Neen, maar eerbiedig

 

Vraag ik uw bijstand,

 

Liefelijk tweetal,

 

Engelenpaar!

 

Dat uit den Hemel

 

't Zwoegende menschdom

 

In zijn ellende

 

Laaft en verkwikt:

 

Dat over de aarde

 

Langs zijne moeizame,

 

Sombere wegen

 

Bloemen verspreidt.

 

En reeds den voorsmaak

 

Van een verhevener

 

Zaliger schepping

 

Troostend hem biedt.

 

'k Weet, gij omzweeft ons:

 

'k Weet, aan mijn bede

 

Leendet gij vroeger

 

Willig het oor.

[p. 48]

 

Komt dan ook heden!

 

Komt en ontvouwt ons

 

't Raadsel der toekomst.

 

Geeft ons gehoor.

 

koor (onzichtbaar).

 

Uw beê, o Koning! wordt vervuld.

 

Ze is uit een vroom gemoed gerezen.

 

Ontsluit uw oogen en gij zult

 

In 't boek der toekomst lezen.

Gedurende dit koor is het tooneel duister geworden. Nevelen hebben den achtergrond bedekt, die, zich openende, de beide Engelen in een glansrijk licht vertoonen.

de engel der poëzij.

Om aan 't menschdom kracht te geven

Onder 't juk, hem opgeleid

Door de dorre werkelijkheid

Van dit ondermaansche leven,

Heeft de Godheid aan mijn hand

Deze toorts vertrouwd, ontbrand

Aan de bron van Licht en Waarheid.

Weemoed wijkt en domheid zwicht

Waar zij 's menschen geest verlicht

Met haar immer held're klaarheid.

Dan ontwoelt zich, krachtvol, vrij,

Zijn verbeelding aan haar kluister.
Dan doordringt zij 't nachtelijk duister: -

En mijn naam is - poëzij.

de engel der kunst.

Wat van menschenhanden

Immer werd gebouwd:

Trotsche tempelwanden,

Burchten, kloek en stout,

[p. 49]

 

Wat ook naar het leven

 

Werd gewrocht uit steen,

 

Werd in goud gedreven

 

Of in staal gesneên:

 

Wat, met frissche verven

 

Op 't paneel gebracht,

 

Lofspraak mocht verwerven

 

Ook bij 't nageslacht;

 

Wat een schrander pogen

 

Ooit in 't wezen riep,

 

't Was door mijn vermogen

 

Dat de mensch het schiep.

 

Dorpers, wilden, slaven,

 

Zien zich, door mijn gunst

 

Vormen en beschaven:

 

En mijn naam is - kunst.

 

albertus.

 

Edele zusters! gij weet, wat verlangen

 

't Harte des Konings sinds jaren doorgloeit.

 

O! uit de woorden, uw lippen ontvloeid

 

Moge zijn bede vervulling ontvangen.

 

poëzie.

 

Wel! dat het licht zijn geest beschijnen,

 

Zijn wensch vervulling vinden moog!

 

Verbeelding schuif de wolkgordijnen

 

Der toekomst open voor zijn oog.

 

kunst.

 

Zij doe den roem dier hofgebouwen,

 

De trotsche zaal, door hem gesticht,

 

Maar nu voltooid, in glanzend licht

 

En vollen luister hem aanschouwen.

[p. 50]

 

koor (onzichtbaar).

 

Zie, Koning! zie uw wensch vervuld.

 

De toekomst wordt voor u onthuld.

Gedurende dit koor openen zich de wolken en ziet men de groote hofzaal, waarbinnen Graaf Floris de V^de met den Bisschop van Utrecht, de twaalf Ridders van Sint Jakob, enz. zijn gezeten.⁴

willem.

Wat weidsche schaar vertoont zich hier,

Met hoflivrei en Edelknapen?

'k Herken er Wassenaers banier:

'k Zie Heusdens wiel en Aemstels wapen.
Maar wie mag hij zijn, die de slapen

Getooid heeft met de gravekroon?

kunst.

Die held, o Koning! is uw zoon: -

Des hemels gunst wil niet gehengen
Dat gij dees bouw ten eind zult brengen;

Voor Floris bleef die eer bespaard.

poëzie.

Die Eed'len, wederzijds geschaard,

Zijn fiere helden al te zamen
Door daên beroemd en groote namen:

Zij vieren hier, met blijden geest,

Sint Jakobs glansrijk Ridderfeest.

Ach! duurde de eendracht, die te gader¹

Hen thans verbindt, voor eeuwig voort.

Maar droevig wordt zij eens verstoord.

De vriend en gunstling wordt verrader,

Met ondank de eed'le Vorst beloond,

4 Deze twaalf ridders waren, volgens de oude Kroniekschrijvers:

Diederik, Grave van Cleve.

Lancelot, Heer van Hamelton, gezant van Schotland.

Godevaart, Heer van Boucholt, gezant van Westfalen.

Hendrik, Graaf van Hennenberg.

Dirk, Heer van Brederode.

Jan, Heer van Heusden.

Jan, Heer van Arkel.

Dirk, Heer van Lijnden.

Otto, Heer van Asperen.

Jacob, Heer van Wassenaer.

Gijsbrecht, Heer van Aemstel.

Otto, Heer van Viane.

Alle welke te dier gelegenheid den eed van trouwe zwoeren in handen van Johan, Bisschop van Utrecht, en voor onderpand lieten hun schild en wapen, daartegen ontvangende elk een vergulden halsband met vijf schelpen en het beeld van St.-Jacob daaraan, wegende anderhalf mark zilver. Hunne wapens werden ontvangen door Jan Paypart, Heraut van Holland, en opgehangen in de groote pleegzaal in 's-Gravenhage.
De echtheid van het verhaal, dat bij Miraeus te boek is gesteld, wordt echter door latere schrijvers in twijfel getrokken.

1 Hier sluit zich de achtergrond weder.

[p. 51]

 

Voor zooveel weldaên, dezen landen

 

Met rustelooze zorg betoond.

 

Hij valt, getroffen door de handen

 

Dier Eed'len, op wier hulp en trouw

 

Zoolang zijn vorstlijk aanzien steunde,

 

Op wie zijn argloos harte leunde.

 

willem.

 

Kan 't wezen? Aemstel, Heusden, zij,

 

Mijn kloekste en edelste vazallen....

 

kunst.

 

Al saêm van eed en plicht vervallen.

 

willem.

 

Helaas! wat jamren meldt ge mij!

 

Moet dit mijn Floris' noodlot wezen?

 

Van hen, die hij zijn vrienden acht,

 

Verraden, snood ten val gebracht!

 

Ach! 'k had dees uitkomst moeten vreezen,

 

Dees straffe, dat ik te onbedacht

 

In 't boek der toekomst wilde lezen.

 

albertus.

 

Moge uw hart van rouw vervuld zijn over 't noodlot van uw zoon,

 

Worde u door mijn mond, o Koning! voor het minst dees troost geboôn.

 

Treffe, van baatzuchtige Eed'len, treffe uw Floris haat en blaam,

 

o! Een billijk nakroost zegent eenmaal zijn doorluchten naam.

 

't Zegent hem, die 't volk beschutte tegen 's Adels tirannij,

 

Onder wien de goede steden 't hoofd verhieven, vrank en vrij,

 

Die en nijverheid en landbouw trouw beschermde in zijn gebied,

 

Heide en duin in weiden omschiep, 't lage land omdijken liet.

[p. 52]

 

Oorlogstochten, heldenfeiten, brengen eer en glorie meê;

 

Zegen rust op 't hoofd des Vorsten, die de kunsten kweekt der vree.

 

kunst.

 

Zoo is 't: en 't voorbeeld, dat uw Floris geeft,

 

Wordt eeuw op eeuw in Holland nageleefd,

 

Al ziet men ook de kroon uit uw geslacht

 

Naar 't Henegouwsch of Beiersch Huis gebracht.

 

Als puikgesteenten aan de Gravekroon

 

Beurt stad bij stad het hoofd op, rijk en schoon

 

En breidt zich uit met torenspits en muur

 

En wekt den nijd van vreemde en nagebuur.

 

In schaduw van het Hof, door u gesticht

 

Wordt huis aan huis bij rijen opgericht.

 

En vormt zich ras een vlek, in d' aan vang klein,

 

Maar straks vergroot, met straat en kerk en plein,

 

Zoodat weldra geheel het Duitsche Rijk

 

Geen vlek vertoonen kan, dit vlek gelijk:

 

Geen hofplaats, hoe de faam van haar gewage,

 

Die niet en zwicht voor 't heerlijk 's-Gravenhage.

 

koor (onzichtbaar).

 

Dat vlek, zoo vol van heerlijkheid,

 

Ligt voor uw oogen uitgespreid.

De achtergrond opent zich en men ziet een luchtperspectief van 's-Gravenhage, gelijk het zich opdeed in het midden der vijftiende eeuw: - na de muziek sluit het zich weder.

willem.

Kan 't zijn? - En hoeveel eeuwen moeten nog

Verloopen, eer het Grafelijke vlek

Zoo luisterrijk zijn kring heeft uitgebreid?

kunst.

Gelijk het thans zich voor uw oog vertoont,

Prijkt 's-Gravenhaag na tweemaal honderd jaar

[p. 53]

 

In schaduw van 't Borgondisch wapenkruis;

 

Maar hooger klimt zijn aanzien nog en roem,

 

Als, later, aan het machtig Oostenrijk

 

De Gravekroon van Holland valt ten deel,

 

En Vijfde Karel, wien het Duitsche Rijk

 

Als Keizer eert, de Nederlanden saêm

 

Als voogd en Heer zich onderdanig ziet:

 

albertus.

 

Zalig is het land te noemen, waar een krachtvol, wijs bestuur

 

Twist en veete legt aan banden tusschen na- en nagebuur.

 

Waar aan kleine dwinglandijen rusteloos de wiek gekort,

 

Bandeloosheid streng getuchtigd, orde en wet gehandhaafd wordt.

 

poëzie.

 

Maar die schoone, grootsche tijden

 

Snellen als een droom voorbij;

 

Straks vervangt hen droevig lijden,

 

Onverduurbre tirannij.

 

Spanjes bittere geeselroede

 

Treft en kwelt de goê gemeent,

 

Tot zij, haar verdrukking moede,

 

Opstaat onder 's Hemels hoede

 

En ten weêrstand zich vereent.

 

Door een Willem van Oranje

 

Voorgegaan in vrijheidskamp,

 

Tart zij 't overmoedig Spanje,

 

Moordschavot en oorlogsramp.

 

Holland, van zijn boei ontslagen,

 

Zweert den norschen dwingland af,

 

Wenscht d' alouden Gravenstaf

 

Hem, den leidsman op te dragen,

 

Die zijns levens beste dagen

 

't Zuchtend land ten beste gaf.

[p. 54]

 

Wraakzucht komt het opzet storen,

 

Treft den held met moordend lood,

 

En de kroon, hem toebeschoren

 

Onderschept de hand der dood.

 

albertus.

 

Eeuw'ge glorie zal hij erven

 

Die zijn leven en zijn sterven

 

Wijde aan 't Vaderland.

 

Roemen hem zijn tijdgenooten,

 

Bij het kroost uit hen gesproten,

 

Blijft die roem in stand.

 

Zoo, hoe wreev'le haat moog knagen

 

Aan zijn held're faam,

 

Tot aan 's werelds jongste dagen,

 

Op erinrings wiek gedragen,

 

Leeft Oranjes naam.

 

kunst.

 

Treure ook Holland bij zijn sneven,

 

't Ziet vergoeding aangeboôn;

 

's Vaders deugd en moed herleven

 

In zijn onverwinb'ren zoon.

 

Van het Zuiden tot aan 't Noorden,

 

Van des Dollarts verre boorden

 

Tot aan Scheldes oeverzand,

 

Schittert Maurits heldedegen

 

Snel als 't licht den vijand tegen,

 

Ruimen Spanjes benden 't land.

 

Met den lauwer niet tevreden,

 

Dien de vrijgevochten Steden

 

Dankbaar vlechten om zijn kruin,

 

Durft hij 's vijands oorlogsknechten

 

Op hun eigen grond bevechten

 

En verslaan bij Nieupoorts duin.

[p. 55]

 

Zie, hoe bij het wederkeeren,

 

Een doorluchte en achtbre stoet

 

Over 't glansrijk triomfeeren

 

Hem geluk wenscht en begroet.

 

koor (onzichtbaar).

 

Hoe rijst de roem van 't glansrijk Hof,

 

Waar 't al weêrklinkt van Maurits lof.

De achtergrond opent zich en vertoont het Binnenhof, waar men Maurits ziet met Frederik Hendrik en andere krijgsbevelhebbers, door Oldenbarneveldt, aan 't hoofd eener Bezending uit de Staten, plechtig begroet.⁵ (Sluit zich weêr.)

willem.

O blijde zon, die, over 't Hof gerezen,
Mij zulk een kring van dapp'ren heeft gewezen!

Maar, zeg mij, keert, na zooveel oorlogswee,

Het bloedig zwaard niet eindlijk in de scheê?

poëzie.

Slechts voor een tijd geniet de goê gemeent
De vruchten van 't Bestand, ofschoon, helaas!
Verbitterd door een binnenlandschen twist
En godsdiensthaat. De grijze staatsman, dien
Gij als den tolk der Staten van 't Gewest,
Prins Maurits zaagt begroeten, hij, beroemd
En achtbaar door een dienst van veertig jaar
Zal op diezelfde plaats en voor die zaal,
Waar tot dien tijd zijn stem als godspraak gold,
Van 't fel krakeel 't beklaaglijk offer zijn
En 't grijze hoofd verliezen op 't schavot.

albertus.

O! eindloos meer dan 's vijands zwaard

En al de ellenden die het baart,

5 Hier kan men, onder 's Graven gevolg, doen optreden: Graaf Ernst van Nassau, Graaf George van Solms, Sir Francis Vere, Walraven Baron van Gend, den Amirant van Arragon (die te Nieuwpoort gevangen was), Olivier van den Tempel, enz.

[p. 56]

 

Is droeve burgertwist te schroomen,

 

Wanneer partijschaps felle vlam

 

Bij zonen van denzelfden stam

 

Het wrokkend hart heeft ingenomen.

 

Verdeeldheid is een bron van kwaad;

 

Door eendracht groeit en bloeit de Staat.

 

poëzie.

 

Die eendracht keert, wanneer na Maurits dood

 

Graaf Freedrik Hendrik in zijn plaatse treedt,

 

Die, in de school zijns broeders opgevoed,

 

Hem rustig volgt op 't ingeslagen spoor

 

En stad bij stad verovert, tot, in 't end,

 

Den oorlog, die reeds tachtig jaren lang

 

Zijn schatten en zijn kracht verslonden heeft,

 

Nu moede en warsch, 't vernederd Spanje buigt,

 

Om vrede vraagt en de onafhankelijkheid

 

Bezegelt van het vrij Gemeenebest. -

 

kunst.

 

Intusschen bloeit uw Holland meer en meer.

 

Het geurig Oost, het rijke Amerika,

 

Ja, welke kust de wereldzee bespoel',

 

't Biedt al om strijd zijn schatten Holland aan.

 

Geen vorst in 't oud Euroop, die niet om strijd

 

Zijn afgezant naar uwe Hofplaats zendt,

 

Waar ook het Recht de hooge vierschaar spant,

 

Waar elke Stad uit Holland, elk Gewest

 

Bezendingen ter dagvaart op doet gaan.

 

Aanschouw hen hier, aanzienlijk in getal

 

Vergaderd in uw trotsche wapenhal.

 

koor (onzichtbaar).

 

Zie, hoe in 't Hof, door u gebouwd,

 

Het Lands-Bestuur vergaadring houdt.

[p. 57]

De achtergrond opent zich en vertoont de Groote Vergadering, in 1651 gehouden. (Sluit zich weer.)⁶

willem.

Hoe vreemd, hoe anders doet die zaal zich voor,

Dan toen zij blonk van ridderlijke pracht;

Maar wat ze aan glans en luister ook verloor,

Wordt ruim vergoed door aan zien en door macht.

En wat is 't doel, waarom dees achtbre vaad'ren

In zulk getal te zamen hier vergaad'ren?

poëzie.

Ach! de diensten niet indachtig, die Oranjes stamhuis bood,
Durft men hier de rechten korten van de teed're Oranjeloot,
't Loflijk ambt van Stedehouder met den opperveldheerstaf,
Die zoo kloek de vaad'ren voerden, neemt men hier den nazaat af.

albertus.

Gelijk een lastig juk de schoud'ren

Bezwaart de dankbaarheid het hart.

Wie zag niet al te vaak, hoe 't dienstbetoon der oud'ren,

Door smaad aan 't kroost vergolden werd?

Waar staatzucht wil ten zetel stijgen

En zich als staatsbelang vermomt,

Daar ziet men, hoe het recht moet zwijgen

En alle erkentelijkheid verstomt.

kunst.

Al derft uw Hof een langen tijd den glans

En luister van 't Stadhouderlijk gezag,

't Blijft niettemin getuigen van de macht

En 't aanzien van het fier Gemeenebest,

Waaraan De Witt zijn wakk're zorgen wijdt,

De Witt, wiens geest den ganschen Staat bezielt,

6 Deze vergadering werd, na den ontijdigen dood van Prins Willem II, geopend op den 18^den Januari 1651. Pibo van Donia, Afgevaardigde van Friesland, bekleedde het Voorzitterschap en was aan 't eene einde der tafel gezeten: de Griffier Ruisch recht tegenover hem: naast wien de Raadpensionaris van Holland, Jacob Cats, de openingsrede hield. Het getal der aanwezigen bedroeg omtrent driehonderd personen; aan weêrszijden gezeten op banken, die in vorm van een amfitheater tegen den muur waren aangebracht. Eene opening of doorgang was gelaten tusschen deze banken en dé tafel, waar aan weêrszijden vier zitplaatsen waren, behalve die van den Voorzitter en Griffier: muren, banken en tafels waren met groen laken bekleed, en de zaal prachtig met vendels, kornetten en wimpels versierd.

[p. 58]

 

Wiens moedig hart geen tegenspoed ontzet,

 

Wiens ijzren wil den weêrstand zwichten doet.

 

Aanschouw hem ginds, begroet van alle kanten

 

Omstuwd, gevleid door Eed'len en gezanten.

 

Zelfs Freed'rik Hendriks eed'le weeuw betuigt

 

Haar eerbied hem, voor wien heel Neêrland buigt.

 

koor (onzichtbaar).

 

Aanschouw De Witt op 't graaflijk Hof

 

Waar 't al herklinkt van 's staatsmans lof.

De achtergrond vertoont het Binnenhof, waar De Wilt, eerst door eenige Gezanten en andere hooge personen, vervolgens door Amelia van Solms en haar kleinzoon Prins Willem V begroet wordt. (Sluit zich weêr.)

albertus.

Steunt niet op 't geluk, o Grooten!

Moogt ge in top van eere staan,

Aardsch geluk is schijn en waan,

Door een zucht omver te stooten.

Denk steeds, wat het voorbeeld spelt

Van De Witt, van Barneveldt.

poëzie.

Ook hij, hij valt, een offer van den nijd

En burgerhaat, die hem de rampen wijt

En veegen staat van 't droeve Vaderland,

Thans door Brittanje en Frankrijk aangerand

En door hun macht schier ganschlijk overheerd.

Wie is hij, die opnieuw de kans verkeert?

't Is weêr een spruit van d' eigen vorstenstam,

Met wien, door wien, de vrijheid aanvang nam,

Een Willem van Oranje, die 't beleid

Eens grijsaards paart aan jonglings dapperheid.

[p. 59]

 

Die levenslang de waarheid staaft van 't schrift,

 

Als leenspreuk op zijn wapenschild gegrift,

 

Die bij de vrijheid van zijn vaderland

 

De vrijheid van Europa houdt in stand,

 

En, als de schaal naar Frankrijk overhelt,

 

Met kloeken zin zijn zwaard daartegen stelt.

 

willem.

 

Maar is dees Staat, dit klein Gemeenebest

 

Dan zoo in macht gerezen, dat zijn Hoofd

 

Europa tot beschermer strekken kan?

 

kunst.

 

Hij kan dit, ja. Sinds Groot-Brittanje

 

Den held ten koningszetel riep,

 

Steunt heel een vorstenrij Oranje

 

In 't opzet dat zijn geestkracht schiep.

 

Aanschouw 't, hoe, met zijn bondgenooten,

 

De Koning zich, op 't Hof, beraadt:

 

Hier wordt het Groot Verbond gesloten,

 

Waarop Europa zich verlaat.

 

koor (onzichtbaar).

 

Zie, hoe Europaas Mogendheên

 

Met Willem in verbintnis treên.

De achtergrond vertoont eene zaal op 't Hof, waarin Willem III met de Grooten en Gezanten raadpleegt over het te sluiten Verbond.⁷

albertus.

De kracht van 't brein geldt meer dan legerbenden:

Waar 't heldenstaal des krijgsmans faalt,

Is zij het, die de kans doet wenden

En roemvol zegepraalt.

7 De hier bedoelde bijeenkomst had plaats in 1691, tusschen den Koning, den Markgraaf van Gastanoga, Landvoogd der Spaansche Nederlanden, de Keurvorsten van Beieren en Brandenburg, den Hertog van Brunswijk-Wolfenbuttel, den Landgraaf van Hessen-Kassel en andere Duitsche Vorsten.

[p. 60]

 

poëzie.

 

Weêr tuigt uw Hof, na Derden Willems dood,

 

Hoe wisselziek dit ondermaansche blijft.

 

Weêr, na een lang Stadhouderloos Bestuur,

 

Zien wij een Vorst, geboren uit zijn Huis,

 

Hier ingehaald, en met de waardigheên

 

Bekleeden, die zijn voorzaat eens bezat:

 

En weder ziet, als, onder vrijheids leus,

 

De grondvest van den Staat wordt omgekeerd,

 

Oranje zich verstoken van zijn recht,

 

Ja, erger nog, gedoemd, met gade en kroost

 

Zijn dagen, ver van 't dierbaar vaderland,

 

Te slijten in uitheemsche ballingschap.

 

Nu ziet het Binnenhof, hoe, jaar op jaar,

 

Een nieuw Bestuur, dat telkens weêr van naam

 

En aard verschilt, zich vestigt en verdwijnt,

 

Maar ach! altijd aan 's vreemd'lings wenken hangt,

 

Die stout den meester spelen blijft, zoolang

 

Tot hij het wordt in naam gelijk in daad,

 

En Holland, eens zoo machtig en gevreesd,

 

Een onderdeel van 't Fransche Keizerrijk.

 

albertus.

 

Maar na lijden

 

Komt verblijden;

 

Beet're tijden

 

Breken door.

 

Knel' de kluister,

 

In het duister

 

Straalt de luister

 

Van een nieuwen morgengloor.

 

't Werd vernomen

 

Langs de stroomen:

 

‘Redders komen!

 

Hollands Leeuw!

[p. 61]

 

Breek uw banden

 

Met de tanden!

 

Dwingelanden

 

Sidd'ren bij uw krijgsgeschreeuw.’

 

kunst.

 

Ja, zie, schoon nog de vreemd'ling in 't geweer

 

Met macht van volk uw Hof en poort bewaakt,

 

Hoe, onversaagd, de trouwe burgerij

 

Schoon wapenloos, bij de oude Oranjeleus,

 

Dien oorlogsdrom van vreeze sidd'ren doet

 

En zonder slag of stoot ten aftocht dwingt.

 

koor (onzichtbaar).

 

't Heeft uit met vreemde tirannij

 

Oranje keert! het land is vrij.

De achtergrond vertoont de Fransche bezetting op 't Binnenhof, die na een onderhoud niet eenige Haagsche Heeren aftrekt, waarop het volk juichende binnenstormt.⁸

Zoo treedt dan, na dien blijden ommekeer,

Oranjes telg in 's voorzaats ambten weêr?

poëzie.

Hij ziet, door 't volk, nu van zijn boei ontslagen,
De koningskroon zich erflijk opgedragen,

willem.

Hoe wint mijn Hof in glans door dit bedrijf!

kunst.

Schoon langer niet der koningen verblijf,

Nog komen daar, gelijk vanouds te zamen,
Die tot 's Lands heil de middelen beramen,

En spreekt vandaar de Koning tot zijn volk. -

Maar ach! een droeve, een onheilvolle wolk

Bedreigt het oud gebouw: - met scherpe tanden

8 Toen in 1813 de omwenteling uitberstte, bevonden zich nog te 's-Gravenhage 400 man van het regiment Vreemde Jagers en 100 Douaniers, allen goed gewapend en met twee achtponders voorzien. De Generaal Bouvier, die het bevel over hen voerde, was echter zoozeer verbijsterd geraakt door 't geen hij om zich heen gebeuren zag, dat hij, verre van eene poging te doen om den opstand te dempen, zich, bij de eerste bewegingen, met zijne troepen en geschut op het Binnenhof verschanste, waar hij zelfs toeliet dat de Nationale Garde en andere burgers, onder zijne oogen, uit het aldaar aanwezige depôt van wapenen werden voorzien. In den nacht van den 17^den op den 18^den November noodigde hij den Graaf van Stirum tot een mondgesprek en verzocht den vrijen aftocht, die hem onmiddellijk werd toegestaan en vroeg in den morgen plaats had.

[p. 62]

 

Begint de tijd zijn grondvest aan te randen,

 

Doorknaagt den kap, zoo fraai gewelfd van hout,

 

Den torenpaal, zoo sierlijk opgebouwd.

 

En ach! die zaal, die pronk der hofgebouwen

 

Die zooveel groots en glansrijks mocht aanschouwen,

 

Thans ledig, doodsch en nutloos, of misbruikt,

 

Ziet hoe haar naam, haar roem ter neder duikt!

 

Zoo wordt aldra - indien wij 't niet voorkomen,

 

Uw pronkgesticht zijn schoonst juweel ontnomen.

 

poëzie.

 

Matig, Koning! uw ontroering bij hetgeen haar mond u meldt.

 

Denk, hoe nog Oranjes schildleus u een beet're toekomst spelt.

 

o! Die schildleus kan niet falen: wat de tijd hebbe aangerand,

 

Ook 't gedenkboek van den voorzaat houdt d' Oranjevorst in stand.

 

Zie slechts! Tusschen de oude muren uit den grafelijken tijd,

 

Schept verbeelding een Walhalla, Hollands glorie toegewijd.

 

koor (onzichtbaar).

 

Heerlijk met gewelf en boog

 

Rijst voor 't oog

 

De zaal der zalen.

 

Blijde stralen

 

Van omhoog

 

Doen met nieuwen glans haar pralen.

De achtergrond vertoont de groote zaal, phantastisch verlicht en met de beeltenissen prijkende der Nederlandsche groote mannen.

willem.

o! Zie, wat, zoo schoon, in verblindende kleuren,

Verbeelding voor 't oog heeft te voorschijn gebracht,

o! Zie het, mijn Hofstad, nog eenmaal gebeuren,

Oranje ter eere en een later geslacht!

[p. 63]

 

albertus.

 

Al zwijgen hier de orakelen, geen stof

 

Tot vreeze baar' de toekomst van dit Hof.

 

Heel Nederland blijft aan dees praalgebouwen

 

't Palladium zijns volksbestaans vertrouwen,

 

En 't steunt gewis zijn Vorst, als deze waakt,

 

Dat geen verderf of ramp het Hof genaakt.