Poëtische werken. Deel 3. Nederlandsche legenden. Deel 5 en 6

[p. 13]

Aanteekening.

Ik heb, by de uitgave van dezen Voorzang, eenigen tijd in twijfel gestaan, of ik de regelen betreffende Maurits en diens gedrag omtrent Barneveldt zoû laten staan: niet omdat ik my schame mijn personele gevoelens openbaar te maken; maar omdat ik ongaarne zoû zien, dat men in mijn woorden aanleiding vond tot nieuwe twistschriften en hatelijkheden over het onbeslisbaar vraagpunt betreffende de rechtspleging van den Advokaat; onbeslisbaar, omdat het eigenlijk geen historieëel, maar een zuiver juridiek vraagpunt is, en dat wel niet alleen iuris positivi, in 't welk men vaste bepalingen tot richtsnoer heeft, maar iuris publici, in 't welk ieder naar zijn eigen begrippen oordeelt, en die begrippen doet afhangen van zijn innerlijk gevoel of van een aangenomen politiek systema. Dit is zoo waar, dat onder de redenen, welke door de voorstanders van den Aristokratischen regeeringsvorm, (en ook door sommige liberalen, die ter goeder trouw gelooven, dat Barneveldt een der hunnen was) ten voordeele des grijzen staatsmans worden aangewend, de navolgende altijd de voornaamste plaats bekleeden.

1^o.	's Mans hooge jaren.
2^o.	Zijn braafheid.
3^o.	De veelvuldige diensten, door hem aan den lande bewezen.
4^o.	De tolerantie (die zy hem toeschrijven)
5^o.	Zijn veroordeeling zelve, (uit een ingeschapen meêwarigheid voor de onderliggende party.)
6^o.	Zijn weigering om gratie te verzoeken.

Zoo ook komen de meeste voorstanders van des Prinsen handelwijze met de volgende redeneeringen voor den dag.

1^o.	Prins Maurits was een vroom man.

[p. 14]

2^o.	De rechters, die Oldenbarneveldt veroordeeld hebben, waren fatsoenlijke lieden.
3^o.	De Prins had gaarne gratie willen verleenen.
4^o.	Maurits was Prins van Oranje en kon derhalve geen kwaad doen.
5^o.	Maurits heeft op zijn sterfbed geen berouw getoond over zijn gedrag, ten opzichte van den Advokaat.
6^o.	Laatstgemelde was een heerschzuchtige Aristokraat.

Dat nu beide partyen de hand in den boezem steken, en zy zullen moeten bekennen, dat, hoe zy voor 't overige denken omtrent het punt van rechten, (zoo zy dat begrijpen,) de bovenstaande redenen wel het meest by hen wegen.

De rechtspleging van Oldenbarneveldt is een overlevering, die altijd uit een monarchaal of aristokratisch oogpunt zal beschouwd worden, naar mate de party, die zegeviert, den optimaten of monarchalen is toegedaan. Toen ik als kind de scholen bezocht, leerde ik nog Maurits en Cezar als dwingelanden verfoeien, terwijl Brutus de kindermoorder en Brutus de vadermoorder als halve goden vereerd werden. Thands zijn de meeningen hier te lande merkelijk veranderd en het gedrochtelijke van het in Europa vigeerende liberalismus zal onze kinderen meer gevaar doen loopen, absolutisten te worden. Leert men thands niet, dat Sardanapalus altijd verkeerd beoordeeld is, daar hy, gelijk Professor Koopmans in deftig Latijnsch proza bewezen heeft, geen verwijfd, maar integendeel een zeer knap vorst was, en daarenboven, gelijk Lord Byron in schitterende poëzy heeft aangetoond, een praktisch wijsgeer.

Voltaire zeide te recht:

Notre esprit se conforme aux lieux qui l'ont vu naitre.

Slechts zeer weinigen hebben het voorrecht, in hun oordeelvellingen van allen invloed van buiten vrij te blijven. Men verkettere dus niemand om zijn meening, ook al is die alleen de vrucht van zijn gevoel. Ik verketter zelfs Vondel niet, al val ik hem in bovenstaand gedicht wat hard. Integendeel ben ik innerlijk blij, dat hy zóó en niet anders geweest is: welke heerlijke plaatsen uit den Gijsbrecht en welke modellen van Satyrische poëzy zouden wij gemist hebben, indien hy niet zulk een sterk sprekende, ja vuilaardige politieke denkwijze had gehad.