De geschiedenis van Nederland, aan het Nederlandsche volk verteld. Deel 3
(1880)–Jacob van Lennep–
Auteursrechtvrij
bron
Jacob van Lennep, De geschiedenis van Nederland, aan het Nederlandsche volk verteld. Deel 3 (ed. J. van Vloten). D. Noothoven van Goor, Leiden 1880 (6de, herziene druk)
codering
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
dbnl-nr lenn006gesc07_01
logboek
-
verantwoording
gebruikt exemplaar
eigen exemplaar dbnl
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van de 6de, herziene druk van De geschiedenis van Nederland, aan het Nederlandsche volk verteld. Deel 3 van Jacob van Lennep uit 1880 in een editie van J. van Vloten. De eerste druk dateert uit de 19de eeuw.
redactionele ingrepen
Een deel van de onderschriften bij de afbeeldingen is moeilijk leesbaar. Dat is in deze digitale editie tussen vierkante haken aangegeven.
p. 107: eehter → echter: ‘De Witt bleef echter onversaagd op zijn plaats zitten’.
p. 297: van- → van: ‘het afbreken der onderhandelingen van’.
p. 304: sehepen → schepen: ‘Hollandsche schepen had aangehaald en verbeurd verklaard’.
p. 323: tussehen → tusschen: ‘linie tusschen Bergen-op-Zoom en Steenbergen bezet’.
p. 324: veerkraeht → veerkracht: ‘bevel met de vereischte veerkracht te voeren’.
p. 325: her → het: ‘zoo dat Löwenthal het tijdstip gekomen achtte’.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten. Ook de blanco pagina's (binnenkant voorplat, II, t.o. 11, t.o. 43, t.o. 89, t.o. 123, t.o. 159, t.o. 201, t.o. 238, t.o. 281, t.o. 319, 346) zijn niet opgenomen in de lopende tekst.
[ voorplat]
[pagina I]
De Geschiedenis van Nederland
Aan het Nederlandsche Volk verteld door M.R J. VAN LENNEP.
ZESDE DRUK
Naar de latere nasporingen gewijzigd en tot op deze tijd voortgezet
DOOR
D.R J. VAN VLOTEN.
DERDE DEEL.
Aankomst van Czaar Peter I te Zaandam.
Steendr. v. P.W.M. Trap.
LEIDEN, D. NOOTHOVEN VAN GOOR
[pagina I]
INHOUD.
| EERSTE HOOFDSTUK. | |
| Bladz. | |
| Gevolgen van den Vrede van Munster. - Dood van Karel I van Engeland. - Zijn zoon door de Algemeene Staten als Koning begroet. - Doreslaer omgebracht. - Nieuwe begrippen aangaande het Staatbestuur. - Twee partijen in den Staat. - Verdrag met Denemarken. - Oneenigheid over de afdanking van het krijgsvolk. - De Vice-Amiraal De With in hechtenis genomen. - Twist over het Rechtsgebied. - Bezending aan de Hollandsche Steden. - Zes Heeren naar Loevestein gevoerd. - Onderneming op Amsterdam. - Besluit omtrent de afdanking. - Rechtsgeding over De With. - Dood van Prins Willem II | 1 |
| TWEEDE HOOFDSTUK. | |
| Gevolgen van 's Prinsen dood. - Geboorte van Willem III. - Willem Frederik, Stadhouder van Stad-en-Landen. - Beschikkingen door de Staten van Holland genomen. - De betrekking van Eerste Edele bij de Staten van Zeeland afgeschaft. |
|
[pagina II]
| Bladz. | |
| Groote Vergadering. - Gezanten van het Parlement. - Verdrag van Cromwell. - Uitrusting ter zee. - Verachterde toestand van het zeewezen | 13 |
| DERDE HOOFDSTUK. | |
| Zeegevecht tusschen Tromp en Blake. - De Ruyter aan 't hoofd der zeemacht gesteld. - Overwinning door hem op Ayscue behaald. - Zeeslag tusschen De With en Blake - tusschen Tromp en Blake. - Ontevredenheid bij de Gemeente in Holland en Zeeland. - Jan Klaasen. - Johan de Witt naar Zeeland afgevaardigd. - Dood van Pauw. - Johan de Witt, Raadpensionaris. - Zijn inborst en hoedanigheden. - Rezolucie tegen oproerige handelingen en gesprekken. - Vertelling omtrent De Ruyter | 23 |
| VIERDE HOOFDSTUK. | |
| Verbond met Denemarken. - Driedaagsche zeeslag tusschen Tromp en Blake. - Heldendaden van Van Galen. - Zeeslag van Tromp tegen Monk en Deane. - Maatregelen ter verbetering van het zeewezen. - Verval van den handel. - Handelingen van Van Beverningk te Londen. - Oproer in verscheiden steden. - Voorslag van Zeeland tot verheffing van den Prins. - Zeeslag van Ter Heide en dood van Tromp. - Wassenaer tot Luitenant-Amiraal benoemd. - Acte van Uitsluiting of Secluzie | 32 |
| VIJFDE HOOFDSTUK. | |
| Oneenigheden in de verschillende Gewesten. - Het Veldmaarschalksambt vernietigd. - Brazilië verloren. - Dantzig | |
[pagina III]
| Bladz. | |
| ontzet. - Oneenigheid met Frankrijk over twee door De Ruyter genomen kapers. - Oorlog tusschen Zweden en Denemarken. - Wassenaer ter hulp dezer laatste mogendheid gezonden. - Zeeslag in de Sont. - De With sneuvelt: - ook Floriszoon. - Nyborg genomen door de Ruyter. - Vrede in het Noorden. - O. Indische zaken. - Karel II hersteld. - Acte van Secluzie vernietigd. - Kerkelijke oneenigheden. - Het formulier van 't gebed herzien. - Onlusten te Gronin gen. - Formosa verloren: Makassar en andere plaatsen veroverd. - Twist met den Bisschop van Munster. - Dood van Prins Willem Frederik. - Prins Hendrik Kazimir, Stadhouder van Friesland en Groningen. - Ongeval van Prins Joan Maurits | 48 |
| ZESDE HOOFDSTUK. | |
| Staatszuchtige inzichten van Lodewijk XIV. - Gewelddadigheden, door den Britschen zeevoogd Holmes, aan de kust van Guinea, en elders bedreven. - De Ruyter in 't geheim naar de kust van Guinea gezonden en zijn verrichtingen aldaar. - Toestand van het zeewezen in Engeland en hier te lande. - De Smirnasche vloot aangetast. - Tweede Engelsche oorlog. - Wakkere daad en gezegde van Kornelis Evertsen den jonge. - Zeeslag tegen de Engelschen, waarbij Wassenaer, Kortenaer, en Stellingwerf omkomen. - Wakkerheid van De Witt. - Het opperbevel over de vloot aan Tromp, daarna aan De Ruyter, opgedragen. - Moedige verdediging der koopvaardijvloot te Bergen. - De bisschop van Munster valt in Overijsel. - Tractaten met Brandenburg, Zweden, en Denemarken gesloten. - De Prins van Oranje, Kind van Staat. - Vrede met Munster. - Vierdaagsche zeeslag. - Zeeslag, waarbij Evertsen en Tjerk Hiddes sneuvelen. - Tromp van zijn ambt ontzet. - Van Gent, Luitenant-Amiraal. - Buat gevonnist. - Vredehandeling te Breda. - Quadruple-Alliancie. - Dappere | 62 |
[pagina IV]
| Bladz. | |
| bedrijven van Crijnssen. - Tocht naar Chattam. - Vrede van Breda | 62 |
| ZEVENDE HOOFDSTUK. | |
| Lodewijk XIV valt in de Spaansche Nederlanden. - Eeuwig Edict. - Triple-Alliancie. - Vrede met Aken. - De Prins van Oranje als Eerste Edele van Zeeland hersteld. - Verbond der Staten met Turkijen. - Van der Zaen sneuvelt. - Wakker feit van Jan Jakobsz. vari Nes. - Geheim verbond tusschen Engeland en Frankrijk. - Beraadslagingen over het aanstellen van den Prins tot Kapitein-generaal. - Twist met Engeland over het niet behoorlijk groeten der Koningsvlag - en met Frankrijk over het belasten van koopwaren. - Verbond met Spanje. - De Prins tot Kapitein-Generaal aangesteld. - Oorlog met Engeland, Frankrijk, Munster, en Keulen. - De Smirnasche vloot aangetast. - Hachelijke toestand van den Staat. - Verbond met Brandenburg | 93 |
| ACHTSTE HOOFDSTUK. | |
| Zeeslag van Solebaai. - Van Gent sneuvelt. - Voorspoed der Fransche, Keulsche, en Munstersche wapenen. - Deventer lafhartig overgegeven. - Overijsel in 's vijands hand. - Maatregelen, genomen om Holland te dekken. - Overtocht van den Rijn door 't Fransche leger. - Gelderland, het Sticht, en eenige Hollandsche steden door de Franschen veroverd. - Algemeene verslagenheid in Holland | 105 |
| NEGENDE HOOFDSTUK. | |
| Karel II tot vrede aangezocht. - Bezending naar Lodewijk | |
[pagina V]
| Bladz. | |
| XIV. - J. de Witt gewond. - Verslag door P. de Groot ter Staten-Vergadering gedaan. - Kloeke houding van Amsterdam. - Opschudding in de Hollandsche steden. - De Regenten op vele plaatsen gedwongen tot de vernietiging van 't Eeuwig Edict. - Willem III tot Stadhouder verkozen. - Vernederende voorwaarden, door Lodewijk XIV gesteld, door de Staten verworpen. - Overkomst van Buckingham en Arlington | 116 |
| TIENDE HOOFDSTUK. | |
| Rondgaande brief aan de Steden. - Voortgang der krijgsbedrijven. - Nymegen, Bommel, en andere plaatsen door den vijand genomen. - Heldhaftige verdediging van Aardenburg tegen de Franschen. - Lodewijk XIV verlaat de Nederlanden. - De Britsche vloot door storm verdreven. - Het Muntersche leger voor Groningen teruggeslagen. - Het beleg van Den Bosch door Turenne beproefd en opgegeven. - Rechtspleging tegen C. de Witt. - Moord aan hem en zijn broeder gepleegd. - Fagel, Raadpensionaris. - De Regeering in verscheiden steden veranderd. - De Ruyters woning met plundering bedreigd. - Aanval op Woerden en Vreeswijk gedaan. - Aanslag van Willem III op Charleroi - en van Luxemburg op 's Gravenhage. - Koevorden verrast | 127 |
| ELFDE HOOFDSTUK. | |
| Krijgsbedrijven. - Maastricht verloren. - Naarden herwonnen. - Willem III, aan 't hoofd der Bondgenooten, neemt Bonn. - Utrecht en de overige Gewesten door de Franschen ontruimd. - Tromp hersteld. - Zeeslagen tusschen De Ruyter en de Vereenigde Fransche en Britsche vloten - Scherts | |
[pagina VI]
| Bladz. | |
| van den Gezant van Zweden. - Schram, De Liefde, en Sweers sneuvelen. - Nadeelen in de Oost-Indiën en elders geleden. - Vrede, gesloten met Karel II, Munster, en Keulen. - Verbonden met vele Vorsten aangegaan. - Gedrag van Holland jegens de bevrijde Gewesten. - Het Stadhouderschap erfelijk verklaard. - Slag van Senef. - Beleg van Grave. - Zeetocht naar de Fransche kusten. - Vrede-onderhandelingen. - De Soevereiniteit over Gelre en Zutfen afgeslagen door den Prins. - Hendrik Kazimir, Stadhouder van Stad-en-Landen. - Vredehandel te Nymegen. - Ziekte van den Prins. - Dood van Amalia van Solms. - De Ruyter naar de Middellandsche zee gezonden. - Zijn bedrijven aldaar - zijn dood - en lof | 142 |
| TWAAFDE HOOFDSTUK. | |
| Krijgsverrichtingen. - Zeetochten in 't Noorden. - Nadeelig zeegevecht in de Baai van Palermo. - Slag bij Mont Cassel. - Huwelijk van Willem III. - Vrede te Nymegen. - Slag bij St. Dénis. - Zeetochten buiten Europa. - Zeeslag in de Baai van Tabago. - Dood van Binckes | 160 |
| DERTIENDE HOOFDSTUK. | |
| Dood van Joan Maurits van Nassau - van Brederode - en van Vondel. - Aanmatigingen van Frankrijk. - Zeemacht naar 't Noorden gezonden. - Overkomst der Fransche Réfugiés. - Jakob II wekt de ontevredenheid der Hervormden in Engeland. - De misnoegden aldaar wenden zich tot Willem III. - Toerustingen hier te lande gemaakt. - Onderneming naar Engeland. - Jakob II verdreven. - Dood van den Raadpensionaris Fagel. - De kroon van Groot-Brittanje aan Willem en Maria opgedragen | 177 |
[pagina VII]
| VEERTIENDE HOOFDSTUK. | |
| Nieuwe oorlog met Frankrijk. - Krijgsbedrijven in Duitschland en Belgiën. - Groot verbond. - Heinsius, Raadpensionaris. - Aanmatiging van Amsterdam. - Bijeenkomst in den Haag. - Slag bij Fleurus. - Zeeslag bij Bevezier. - Slag aan de Boyne. - Slag bij Leuze. - Dood van Tromp. - De onderwerping van Ierland voltooid. - Namen door Lodewijk XIV belegerd - en ingenomen. - Slag bij Steenkerke. - Aanslag op Willem III ontdekt. - Opschudding te Goes | 190 |
| Bladz. | |
| VIJFTIENDE HOOFDSTUK. | |
| Veurne, Dixmuiden, en Hoey door de Franschen bezet. - Slag bij Neêrwinden. - Charleroi door Luxemburg genomen. - Wakkere daad der zeekapiteins Schrijver en Van der Poel. - Dood van den Veldmaarschalk Waldeck. - Holstein-Pleun volgt hem op - en verovert Hoey. - Dieppe en Havre gebombardeerd. - Catalonië door de vloot der Bondgenooten gedekt. - Heldenfeiten van Jean Bart. - Dood van Koningin Maria - Namen heroverd. - Fransche havens gebombardeerd. - Stoutheid der Duinkerkers. - Oproer te Amsterdam, door een Keur op 't begraven verwekt. - Nieuwe aanslag van Jakob II, om zijn troon te herwinnen. - Givet door Coehoorn, Hoey door de Franschen genomen. - Landing op eenige Fransche eilanden. - Dood van Prins Hendrik Cazimir. - Johan Willem Frizo, Stadhouder van Friesland, enz. - Kloek bedrijf van kapitein Wildschut. - Zeegevecht tusschen Jean Bart en Bucking. - Nieuwe onderhandelingen. - Rampen op zee. - Gevecht tusschen Duguaytrouin en Wassenaer. - Vrede van Rijswijk. - Overzicht van den toestand der beschaving hier te lande | 210 |
[pagina VIII]
| ZESTIENDE HOOFDSTUK. | |
| Bladz. | |
| Verdragen over de Spaansche Erfopvolging. -Verrichtingen van de vloot der Bondgenooten in het Noorden. - Vrede van Travendal. - Dood van Karel II, - De Hertog van Anjou op den troon van Spanje. - Belgiën door Fransch krijgsvolk bezet. - Verbonden tegen Frankrijk. - Willem III valt van 't paard - zijn dood - en lof. - Twisten over zijn nalatenschap | 229 |
| ZEVENTIENDE HOOFDSTUK. | |
| Het stadhouderloos Bestuur in de meeste Gewesten weder ingevoerd; doch de staatkunde van Willem III, na zijn dood, zoo hier te lande als in Engeland, gevolgd. - Oorlog met Frankrijk. - Marlborough aan het hoofd aan het leger der Bondgenooten gesteld. - Keizersweert door de Bondgenooten belegerd en genomen. - Mislukte aanslag der Franschen op Nymegen. - Venlo, Roermonde, Stevensweert, en Luik bemachtigd. - Mislukte ond erneming van de vloot der Bondgenooten op Cadix, - De Fransche vloot in de Baai van Vigos verbrand en veroverd. - Dood van Nassau-Uzingen en van Athlone. - Bonn door Coehoorn vermeesterd. - Krijgsbedrijven in 't land van Waes. - Gevecht bij Ekeren. - Ouwerkerk, Veldmaarschalk. - Hoey genomen. - Haringvloten verbrand. - Scheepsstrijd tusschen Vlacq en Coëtlogon. - Binnenlandsche onlusten | 237 |
| ACHTTIENDE HOOFDSTUK- | |
| Gevecht op den Schellenberg. - Dood van Coehoorn. - Slag bij Hoogstad en Blindheim. - Krijgsbedrijven in Spanje. |
|
[pagina IX]
| Bladz. | |
| Gibraltar veroverd. - Zeeslag bij Malaga. - Fransche schepen vernield. - Krijgsbedrijf in Belgiën. - Barcelona en Alicante genomen. - Slag bij Ramelies. - Brabant en Vlaanderen door de Franschen ontruimd. - Meenen en Ath genomen. - Zeegevechten | 251 |
| NEGENTIENDE HOOFDSTUK. | |
| Vredehandel. - De Landvoogdij over Belgiën aan Marlborough opgedragen, en door hem van den hand gewezen. - De zitting in den Raad van State aan Prins Johan Willem Frizo ontzegd. - Beroerte in Gelderland. - Slag van Almanza. - Beleg van Toulon. - Inval der Franschen in Vlaanderen. - Slag bij Oudenaarden. - Beleg van Rysel. - Gevecht bij Wynendael. - Dood van Nassau-Ouwerkerk. - Rysel veroverd. - Brussel door de Franschen vruchteloos aangetast. - Gent genomen. - Sardinië voor Karel III gewonnen. - Huwelijk van den Prins | 263 |
| TWINTIGSTE HOOFDSTUK. | |
| Onderhandelingen over den Vrede. - Doornik genomen. - Slag van Malplaquet, - Bergen genomen. - Tractaat met Groot-Brittanje. - Onderhandelingen te Geertruidenberg. - Doway, Bethune, Air, en St. Venant genomen. - Mislukte onderneming op Cette. - Verandering in de staatkunde van Engeland. - Laatste veldtocht van Marlborough. - Bouchain genomen. - Vertrek van Marlborough. - Johan Willem Frizo verdrinkt. - Dood van Almonde. - Onderhandelingen te Utrecht. - De Engelschen verlaten het leger der Bondgenooten. - Quesnoi genomen. - Slag bij Denain. - Strooptocht van Grovestins. - Marchiennes, Doway, Quesnoi, en Bouchain verloren. - Tocht van Pasteur naar Steenbergen | |
[pagina X]
| Bladz. | |
| en Tholen. - Overmoed der Fransche afgevaardigden te Utrecht. - Vrede van Utrecht. - Barrière-Tractaat | 274 |
| EEN-ENTWINTIGSTE-HOOFDSTUK. | |
| Dood van Koningin Anna en van Lodewijk XIV. - George I wordt Koning van Groot-Brittanje, Lodewijk XV van Frankrijk. - Smaldeel naar het Noorden gezonden. - Buitengewone Vergadering der Algemeene Staten. - Zware storm en overstrooming. - Dood van Generaal Fagel. - Actiehandel. - Dood van Heinsius. - Van Hoornbeeck, Raadpensionaris. - Willem Karel Hendrik Frizo, Stadhouder van Groningen, Drenthe, en Gelderland. - Oost- en West-Indische Maatschappij te Oostende opgericht. - Verdrag tusschen Oostenrijk en Spanje. - Tractaat van Hanover. - Oorlog en onwaardige vredehandel met Algiers. - Dood van Callenburgh. - Dood van George I. - George II volgt hem op. - Dood van Van Hoornbeeck. - Van Slingelandt, Raadpensionaris. - Congres te Soissons. - Tractaat van Seviliën. - Tractaat van Weenen. - De Oostender Maatschappij vernietigd. - Het markgraafschap van Vere en Vlissingen insgelijks. - Huwelijk van Prins Willem met Princes Anna van Groot-Brittanje. - Dood van Van Slingelandt. - Van der Heim, Raadpensionaris. - Moord der Sineezen te Batavia. - Pragmatieke Sanctie. - Oorlog der Mogendheden tegen Oostenrijk. - De door Frankrijk aangeboden onzijdigheid door de Staten afgeslagen. - Hun besluit, om Oostenrijk te ondersteunen | 290 |
| TWEE-EN-TWINTIGSTE HOOFDSTUK. | |
| De Staten zenden hulptroepen aan Maria Therezia en aan George II. - Inval der Franschen in Belgiën. - Krijgsver |
|
[pagina XI]
| Bladz. | |
| richtingen. - Slag bij Fontenoi. - Doornik verloren. - Geheel Vlaanderen door den vijand bemachtigd. - Aanslag van den Pretendent op Schotland. - Frans I tot Keizer verkozen. - Brussel en andere Brabantsche steden, ook Antwerpen en al de Barrière-steden verloren. - Slag bij Rocoux. - Dood van Van der Heim. - Gilles, Raadpensionaris. - Onderhandeling te Breda. - De Franschen in Staats-Vlaanderen. - Opschuddingen ten voordeele des Prinsen van Oranje. - De Prins als Stadhouder uitgeroepen te Vere, vervolgens door alle Steden en de Staten van Zeeland - en door die der andere Gewesten. - De Prins komt in Holland en Zeeland, en wordt in al de waardigheden zijner voorzaten hersteld | 309 |
| DRIE-EN-TWINTIGSTE HOOEDSTUK. | |
| Verschil van den toestand des Vaderlands in 1672 en in 1747. - Wakkerheid van Thierry. - Slag bij Lafeld. - Beleg van Bergen-op-Zoom. - De stad door storm genomen. - Onrustige bewegingen. - Aanleiding der klachten tegen de Regenten. - Milde Gift. - Oneenigheid tusschen de Staten van Holland en Amsterdam over 't brengen der Posterijen aan de lande. - Opschudding te Amsterdam. - Het Stadhouderschap in de meeste Gewesten erfelijk in beide liniën verklaard. - Nieuwe verbintenissen door de Staten gesloten. - Beleg van Maastricht. - Vrede van Aken. - Geboorte van den Graaf van Buren | 319 |
| VIER-EN-TWINTIGSTE HOOFDSTUK. | |
| Onrustige bewegingen in Friesland en Groningen: het Erfstadhouderschap in beide liniën daar afgekondigd. - Opschudding over de Pachterijen, te Haarlem, te Leiden, in den | |
[pagina XII]
| Bladz. | |
| Haag, te Amsterdam, en elders. - De Pachterijen overal, behalve in Zeeland, afgeschaft. - Doelisten te Amsterdam. - De Posterijen daar aan den Prins opgedragen. - De Regeering te Amsterdam veranderd. - Ontzettend geval te Steenwijk. - Gilles treedt af, en Stein wordt Raadpensionaris. - Opschudding te Haarlem en elders over de invordering bij Collecte. - De Hertog van Brunswijk tot Veldmaarschalk benoemd. - Maatregelen tot opbeuring van handel en nijverheid, door Prins Willem IV beproefd. - Zijn dood | 333 |